Dinler Tarihi: Hitit İnanç Sistemi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Kültürlerin bir parçası olan din

tarihin her döneminde

insanoğlu için önemli bir yere sahip olmuştur

Hitit dini incelendiğinde

farklı etnik kökenlere ait birçok öğenin bir araya gelmesi ile oluşmuş bir kültür mozaiğiyle karşılaşılır

Hitit kültürünün bir parçası olan inanç sistemi de pek çok değişik öğenin birleşmesinden oluşmuştur

Hint-Avrupalı bir toplum olan Hititler kendilerine ait kültür öğelerinin yanı sıra tanıştıkları yeni kültürlerden

bünyelerine uygun gördükleri pek çok unsuru kabul etmişlerdir

Böylece dinsel görüşleri de ilkelden başlayarak gittikçe karmaşıklaşmış

Eski Hitit Dönemi ne ait metinlerde geçen birkaç tanrıdan oluşan tanrılar topluluğu

İmparatorluk Dönemi nde sayı olarak artmış ve bunun sonucu olarak tanrılar topluluğu oldukça kalabalık olan bir dine sahip olmuşlardır

Çok tanrılı dinlerde sular

gökyüzü

toprak

ay

güneş gibi daha birçok unsur ilahlaştırılmıştır

Hitit inanç sisteminde de bunun gibi doğa unsurları ayrı ayrı tanrılar ile temsil edilmiştir; Güneş Tanrıçası

Gökyüzü/Fırtına Tanrısı

Kırların Koruyucu Tanrısı gibi

Bu noktada Hitit dininin

başlangıçta bir doğa dini mi olduğu sorusu akla gelmektedir

Hitit tanrılarının isimleri Hattice

Hurrice

Sümerce olmasına karşın söz konusu tanrının işlevi ve niteliği değişmemektedir

Örnek vermek gerekirse

Hitit pantheonunun baş tanrısı olan Fırtına Tanrısı´nın Hattice adı Taru

Hurrice adı ise Te up´tur

Hititler tanrıları ile nasıl bağlantı kuruyorlardı Onların neler istediklerini nasıl bilebiliyorlardı ve kendilerini tanrılara nasıl ifade ediyorlardı Semavi dinlere ve hatta Hinduizm´e baktığımızda

insanlara gönderilen bir kutsal kitap ve tanrı ile insan arasında bir köprü oluşturan peygamberlik kavramlarını görürüz

Hitit dininde ve hatta pek çok Anadolu ve Mezopotamya dinlerinde

böyle bir aracının olmadığı

ancak rahip ve rahibeler gibi din görevlileri dışında tanrılara yakınlığı ile bilinen kişiler olduğu

okunan çivi yazılı metinlerden anlaşılmaktadır

Bu noktadan hareketle

tanrıları ile yakınlaşacakları

onlara hizmet edecekleri

onlardan kendileri ve ülkeleri için isteklerde bulunacakları bir uygulamaya ihtiyaçları olduğunu düşünebiliriz

Herhalde

büyük bir itina ile düzenledikleri bayram törenleri

tanrılar ile iletişim konusunda önemli rol oynamaktaydı

Hitit inancına göre

tanrılar tıpkı insanlar gibi yaşamakta

yiyip içmekte

aralarında kavga etmekte

birbirleri ile evlenmekte ve çocuk sahibi olmaktadırlar

Hititlerin tanrılarını kendileri gibi düşündüklerini en iyi biçimde Boğazköy (Hattuşa) de yer alan Yazılıkaya açık hava tapınağında görmek mümkündür

Boğazkale nin yaklaşık 2 km

kuzeydoğusunda kalker kaya sivrileri arasında yer alan iki doğal kaya odasını Hititler

kült törenlerini yerine getirmek için kullanmışlardı

Bu kutsal alanın kaya yüzeylerine usta bir işçilikle yapılmış sahnelerde yer alan tanrılardan; erkek tanrıların çoğu ucu sivri

konik biçimde ve boynuzlarla donatılmış bir külah giydikleri görülür

Külahlarında yer alan boynuz sayısının çokluğu tanrının rütbesinin yüksekliğini gösterir

Üzerlerinde beli kemerli kısa etek ve ayaklarında uçları yukarı doğru kıvrık ayakkabılar vardır

Tanrıçalar ise

başlarında şehir surunu andıran silindirik başlık ve üzerlerinde yerlere kadar uzanan beli kemerli ve pilili etek

bluz ve pelerin ile betimlenmişlerdir

Tanrıları

beraberlerinde yer alan kutsal hayvanları

atribüleri ve hiyeroglif yazıtlar aracılığıyla tanıyabilmekteyiz

Anadolu da Boğazköy dışında

imparatorluğun egemenlik alanını işaret eden bazı yerlere dönemin Hitit kralı tarafından yaptırılan kaya kabartmaları bulunmaktadır

Örneğin; Adana da Sirkeli anıtı

Kayseri de Fraktin kabartması ve Konya da Hatip anıtı gibi

Bunların üzerinde yer alan kral

kraliçe ya da tanrı betimleri ile beraber görülen hiyeroglif yazıtlar

kaya anıtının kesin tarihini ve dolayısıyla kabartmada betimlenen kral ya da kraliçenin kimliklerinin belirlenebilmesi açısından son derece önemlidir

Hitit inancına göre insan gibi düşünülen tanrıların bir de yaşadıkları evleri olmalıydı

Hitit metinlerinde Ékarimmi-/ Ékarimna- ve Sümerce den alınan É

DINGIR

tapınak kelimesi için kullanılmaktaydı

Halka açık bir tapınma yeri olmayan tapınak yapılarının özel bir odasında

tanrıyı simgeleyen bir de heykel bulunmaktaydı

Bu heykel her gün belirli bir törenle temizlenmekte ve tanrıya sunulmak üzere

onu temsil eden heykelinin önüne

kurbanlar konulmaktaydı

Hitit Tanrıları

Hattili Tanrılar
Fırtına Tanrısı & Güneş Tanrıçası/Arinna nın Güneş Tanrıçası: Taru & Wuruşema (Hitit pantheonun baş tanrı çifti) Oğulları: Telipinu (tarımla uğraşan

tahılların büyümesini sağlayan ve bereketliliği temsil eden tanrı) ve karısı Hatepinu

Nerik kentinin Fırtına Tanrısı ve Zippalanda kentinin Fırtına Tanrısı Kızları: Mezulla Torunları: Zintuhi
Yeraltı Tanrıları: Lelwani

İşduştaya

Papaya
Savaş ve Salgın Hastalıklar ile Veba Tanrısı: Şulinkatte
Savaş Tanrısı: Wurunkatte
Büyü ile ilgili tanrıça: Katahzipuri

Hurrili Tanrılar
Fırtına Tanrısı & Güneş Tanrıçası: Te up & Hepat Oğlu: arruma
Çift cinsiyetli tanrıça: au ga (Koruyucu tanrıça işlevinde gördüğümüz au ga

bazı kaynaklarda sağ elinde bir kap tutan kanatlı kadın bazı kaynaklarda ise sağ elinde balta tutan bir erkek olarak görülür)

Hitit Tanrıları

İlk Hitit belgelerinden biri olan Anitta metninde bizim tanrımız olarak bahsedilen tanrı iu

daha sonra Hititçe metinlerde genel olarak tanrı anlamına gelen bir kelime olarak kullanılmıştır

Işık Tanrısı: iu
Tahıl ve Hububat Tanrısı: Halki
At üzerindeki Tanrı: Pirwa
Tanrılaştırılmış Gün: iwat
Tanrılaştırılmış Gece: İ pant

Hint Tanrıları

İndra

Mitra

Varuna

Nasatya

Luwi Tanrıları
Çoğunlukla başkent Hattuşa dışındaki Hitit merkezlerinde tapınım görürlerdi

Adları çoğunlukla sihirle ilgili törensel eylemlerde geçerdi

Personel ve Yönetmelik

Hititlerin yaşamlarında oldukça önemli bir yere sahip olduğu anlaşılan bu bin tanrılı dinin icrasında

ne denli büyük bir organizasyonun gerektiğini düşünebiliriz

Çünkü dinsel faaliyetler içinde daha önce belirttiğimiz bayram törenleri dışında; kehanet

fal

dua

ölü gömme merasimleri gibi daha birçok işlevin eksiksiz ve doğru bir şekilde yerine getirilmesi gerekmektedir

Tapınakların ekonomik gücünü sağlayan tarım işçilerinin

sanatkârların; rahip ve rahibelerin; tanrılara törenler sırasında sunulan tüm yiyecek ve içeceklerden sorumlu olan mutfak çalışanlarının görevlerini aksatmaları

ülkeyi tehlikeli bir duruma sokabilirdi

Çünkü

Hitit inancına göre tanrılara hizmet ederken yapılabilecek bir hata tanrıların öfkelenmesine neden olabilir ve bunun sonucunda da ülke zarar görebilirdi

Bu nedenle

tüm tapınak görevlilerinin hizmet

temizlik

güvenlik gibi konularda çalışma talimatlarını içeren enstrüksiyon metinleri hazırlanmıştır

Bayramlar

Hitit dininin uygulama alanlarından bir olan Bayramlar da değişik etnik kökenlere ait unsurları birleştirmiş ve Hititler tarafından tabletlere ayrıntılı bir şekildekaydedilmiştir

Bu yönü ile bayram metinlerini

törenlerin nasıl yapılması gerektiğini gösteren birer enstrüksiyon metni olarak da tanımlayabiliriz

Belli bir takvime bağlı olarak

yılın değişik dönemlerinde düzenli bir şekilde icra edilen ve büyük hazırlıklar sonucu gerçekleştirilen bayramlar

bolluk ve bereket

verimli yağmurlar

bol mahsul

hayvanların çoğalması

kralın gücünün artması

dinsel temizliğin sağlanması için

tanrıları memnun edecek dinsel törenlerdir

Tanrılara yiyecek ve içecek vermek

onlara kurbanlar sunmak

dinin gerektirdiği gündelik işlerdendi

Bayramlar ise

bunun daha yüksek düzeyde

daha kalabalık bir toplulukla ve daha zengin malzemeyle yapılması demektir

Ancak Hititler deki bayram anlayışı ile günümüz bayram kavramı birbirine karıştırılmamalıdır

Hepsi belli bir amaç doğrultusunda ve törensel bir hava içerisinde yapılan bayramlarda uygulanan danslar

müzik icrası

bazı oyunlar ile ziyafetler oldukça neşeli görünmektedir

Bununla beraber

bazı bayramlar daha sade kurban ritüellerini içeren seremoniler halindedir

Bayram kelimesi tek bir kutlamayı çağrıştırıyor olsa da

Hitit bayramlarının bazılarının kutlanması bir günde tamamlanmaz; içerisinde bir kaç gün süren

çeşitli kentlerde icra edilen ve hatta bir ayı aşan kutlamaların yapıldığı bayramlar vardır

Alıntı

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dinler Tarihi: Hitit İnanç Sistemi Kültürlerin bir parçası olan din tarihin her döneminde insanoğlu için önemli bir yere sahip olmuştur Hitit dini incelendiğinde farklı etnik kökenlere ait birçok öğenin bir araya gelmesi ile oluşmuş bir kültür mozaiğiyle karşılaşılır Hitit kültürünün bir parçası olan inanç sistemi de pek çok değişik öğenin birleşmesinden oluşmuştur Hint-Avrupalı bir toplum olan Hititler kendilerine ait kültür öğelerinin yanı sıra tanıştıkları yeni kültürlerden bünyelerine uygun gördükleri pek çok unsuru kabul etmişlerdir Böylece dinsel görüşleri de ilkelden başlayarak gittikçe karmaşıklaşmış Eski Hitit Dönemi ne ait metinlerde geçen birkaç tanrıdan oluşan tanrılar topluluğu İmparatorluk Dönemi nde sayı olarak artmış ve bunun sonucu olarak tanrılar topluluğu oldukça kalabalık olan bir dine sahip olmuşlardır Çok tanrılı dinlerde sular gökyüzü toprak ay güneş gibi daha birçok unsur ilahlaştırılmıştır Hitit inanç sisteminde de bunun gibi doğa unsurları ayrı ayrı tanrılar ile temsil edilmiştir; Güneş Tanrıçası Gökyüzü/Fırtına Tanrısı Kırların Koruyucu Tanrısı gibi Bu noktada Hitit dininin başlangıçta bir doğa dini mi olduğu sorusu akla gelmektedir Hitit tanrılarının isimleri Hattice Hurrice Sümerce olmasına karşın söz konusu tanrının işlevi ve niteliği değişmemektedir Örnek vermek gerekirse Hitit pantheonunun baş tanrısı olan Fırtına Tanrısı´nın Hattice adı Taru Hurrice adı ise Te up´tur Hititler tanrıları ile nasıl bağlantı kuruyorlardı Onların neler istediklerini nasıl bilebiliyorlardı ve kendilerini tanrılara nasıl ifade ediyorlardı Semavi dinlere ve hatta Hinduizm´e baktığımızda insanlara gönderilen bir kutsal kitap ve tanrı ile insan arasında bir köprü oluşturan peygamberlik kavramlarını görürüz Hitit dininde ve hatta pek çok Anadolu ve Mezopotamya dinlerinde böyle bir aracının olmadığı ancak rahip ve rahibeler gibi din görevlileri dışında tanrılara yakınlığı ile bilinen kişiler olduğu okunan çivi yazılı metinlerden anlaşılmaktadır Bu noktadan hareketle tanrıları ile yakınlaşacakları onlara hizmet edecekleri onlardan kendileri ve ülkeleri için isteklerde bulunacakları bir uygulamaya ihtiyaçları olduğunu düşünebiliriz Herhalde büyük bir itina ile düzenledikleri bayram törenleri tanrılar ile iletişim konusunda önemli rol oynamaktaydı Hitit inancına göre tanrılar tıpkı insanlar gibi yaşamakta yiyip içmekte aralarında kavga etmekte birbirleri ile evlenmekte ve çocuk sahibi olmaktadırlarHititlerin tanrılarını kendileri gibi düşündüklerini en iyi biçimde Boğazköy (Hattuşa) de yer alan Yazılıkaya açık hava tapınağında görmek mümkündür Boğazkale nin yaklaşık 2 km kuzeydoğusunda kalker kaya sivrileri arasında yer alan iki doğal kaya odasını Hititler kült törenlerini yerine getirmek için kullanmışlardı Bu kutsal alanın kaya yüzeylerine usta bir işçilikle yapılmış sahnelerde yer alan tanrılardan; erkek tanrıların çoğu ucu sivri konik biçimde ve boynuzlarla donatılmış bir külah giydikleri görülür Külahlarında yer alan boynuz sayısının çokluğu tanrının rütbesinin yüksekliğini gösterir Üzerlerinde beli kemerli kısa etek ve ayaklarında uçları yukarı doğru kıvrık ayakkabılar vardır Tanrıçalar ise başlarında şehir surunu andıran silindirik başlık ve üzerlerinde yerlere kadar uzanan beli kemerli ve pilili etek bluz ve pelerin ile betimlenmişlerdir Tanrıları beraberlerinde yer alan kutsal hayvanları atribüleri ve hiyeroglif yazıtlar aracılığıyla tanıyabilmekteyiz Anadolu da Boğazköy dışında imparatorluğun egemenlik alanını işaret eden bazı yerlere dönemin Hitit kralı tarafından yaptırılan kaya kabartmaları bulunmaktadır Örneğin; Adana da Sirkeli anıtı Kayseri de Fraktin kabartması ve Konya da Hatip anıtı gibi Bunların üzerinde yer alan kral kraliçe ya da tanrı betimleri ile beraber görülen hiyeroglif yazıtlar kaya anıtının kesin tarihini ve dolayısıyla kabartmada betimlenen kral ya da kraliçenin kimliklerinin belirlenebilmesi açısından son derece önemlidir Hitit inancına göre insan gibi düşünülen tanrıların bir de yaşadıkları evleri olmalıydı Hitit metinlerinde Ékarimmi-/ Ékarimna- ve Sümerce den alınan É DINGIR tapınak kelimesi için kullanılmaktaydıHalka açık bir tapınma yeri olmayan tapınak yapılarının özel bir odasında tanrıyı simgeleyen bir de heykel bulunmaktaydı Bu heykel her gün belirli bir törenle temizlenmekte ve tanrıya sunulmak üzere onu temsil eden heykelinin önüne kurbanlar konulmaktaydı Hitit Tanrıları Hattili Tanrılar Fırtına Tanrısı & Güneş Tanrıçası/Arinna nın Güneş Tanrıçası: Taru & Wuruşema (Hitit pantheonun baş tanrı çifti) Oğulları: Telipinu (tarımla uğraşan tahılların büyümesini sağlayan ve bereketliliği temsil eden tanrı) ve karısı Hatepinu Nerik kentinin Fırtına Tanrısı ve Zippalanda kentinin Fırtına Tanrısı Kızları: Mezulla Torunları: Zintuhi Yeraltı Tanrıları: Lelwani İşduştaya Papaya Savaş ve Salgın Hastalıklar ile Veba Tanrısı: Şulinkatte Savaş Tanrısı: Wurunkatte Büyü ile ilgili tanrıça: Katahzipuri Hurrili Tanrılar Fırtına Tanrısı & Güneş Tanrıçası: Te up & Hepat Oğlu: arruma Çift cinsiyetli tanrıça: au ga (Koruyucu tanrıça işlevinde gördüğümüz au ga bazı kaynaklarda sağ elinde bir kap tutan kanatlı kadın bazı kaynaklarda ise sağ elinde balta tutan bir erkek olarak görülür) Hitit Tanrıları İlk Hitit belgelerinden biri olan Anitta metninde bizim tanrımız olarak bahsedilen tanrı iu daha sonra Hititçe metinlerde genel olarak tanrı anlamına gelen bir kelime olarak kullanılmıştır Işık Tanrısı: iu Tahıl ve Hububat Tanrısı: Halki At üzerindeki Tanrı: Pirwa Tanrılaştırılmış Gün: iwat Tanrılaştırılmış Gece: İ pant Hint Tanrıları İndra Mitra Varuna Nasatya Luwi Tanrıları Çoğunlukla başkent Hattuşa dışındaki Hitit merkezlerinde tapınım görürlerdi Adları çoğunlukla sihirle ilgili törensel eylemlerde geçerdi Personel ve Yönetmelik Hititlerin yaşamlarında oldukça önemli bir yere sahip olduğu anlaşılan bu bin tanrılı dinin icrasında ne denli büyük bir organizasyonun gerektiğini düşünebiliriz Çünkü dinsel faaliyetler içinde daha önce belirttiğimiz bayram törenleri dışında; kehanet fal dua ölü gömme merasimleri gibi daha birçok işlevin eksiksiz ve doğru bir şekilde yerine getirilmesi gerekmektedir Tapınakların ekonomik gücünü sağlayan tarım işçilerinin sanatkârların; rahip ve rahibelerin; tanrılara törenler sırasında sunulan tüm yiyecek ve içeceklerden sorumlu olan mutfak çalışanlarının görevlerini aksatmaları ülkeyi tehlikeli bir duruma sokabilirdi Çünkü Hitit inancına göre tanrılara hizmet ederken yapılabilecek bir hata tanrıların öfkelenmesine neden olabilir ve bunun sonucunda da ülke zarar görebilirdi Bu nedenle tüm tapınak görevlilerinin hizmet temizlik güvenlik gibi konularda çalışma talimatlarını içeren enstrüksiyon metinleri hazırlanmıştır Bayramlar Hitit dininin uygulama alanlarından bir olan Bayramlar da değişik etnik kökenlere ait unsurları birleştirmiş ve Hititler tarafından tabletlere ayrıntılı bir şekildekaydedilmiştir Bu yönü ile bayram metinlerini törenlerin nasıl yapılması gerektiğini gösteren birer enstrüksiyon metni olarak da tanımlayabiliriz Belli bir takvime bağlı olarak yılın değişik dönemlerinde düzenli bir şekilde icra edilen ve büyük hazırlıklar sonucu gerçekleştirilen bayramlar bolluk ve bereket verimli yağmurlar bol mahsul hayvanların çoğalması kralın gücünün artması dinsel temizliğin sağlanması için tanrıları memnun edecek dinsel törenlerdir Tanrılara yiyecek ve içecek vermek onlara kurbanlar sunmak dinin gerektirdiği gündelik işlerdendi Bayramlar ise bunun daha yüksek düzeyde daha kalabalık bir toplulukla ve daha zengin malzemeyle yapılması demektir Ancak Hititler deki bayram anlayışı ile günümüz bayram kavramı birbirine karıştırılmamalıdır Hepsi belli bir amaç doğrultusunda ve törensel bir hava içerisinde yapılan bayramlarda uygulanan danslar müzik icrası bazı oyunlar ile ziyafetler oldukça neşeli görünmektedir Bununla beraber bazı bayramlar daha sade kurban ritüellerini içeren seremoniler halindedir Bayram kelimesi tek bir kutlamayı çağrıştırıyor olsa da Hitit bayramlarının bazılarının kutlanması bir günde tamamlanmaz; içerisinde bir kaç gün süren çeşitli kentlerde icra edilen ve hatta bir ayı aşan kutlamaların yapıldığı bayramlar vardır Alıntı