Ülkeler Tarihi: İran

MÖ 3000 yıllarından beri İran biliniyordu Bilinen en eski imparatorluk Elamlıların MÖ 1100-600 yıllarında kurdukları imparatorluktur Elamlıların yerine Medlerin kurmuş oldukları imparatorluğu Persli Keyhüsrev MÖ 550 yılında yıkmış ve Anadolu nun büyük bir bölümü dahil olmak üzere egemenliği altına almıştır İskender komutasındaki Yunanlılar MÖ 330 yıllarında bütün İran topraklarını ele geçirdiler Bundan sonra İran topraklarında Parthların ve Sasanilerin egemenliği devam etmiştir

Sasanilerin çöküşü İslam ordularının İran ı ele geçirmeleriyle olmuştur Hazret-i Ömer devrinde İran üzerine birçok seferler düzenlenmiştir Akın akın İran içlerine giren İslam orduları Âzerbaycan Taberistan Cürcan Rey Kumis Karvin Zencan Hemedan İsfahan ve Horasan ı fethettiler Hazret-i Ömer in ölümünden sonra İran da bazı karışıklıklar meydana geldi Hazret-i Osman bunun üzerine askeri birlik göndererek isyanları bastırdı ve elebaşılarını cezalandırdı Böylelikle İslam hakimiyeti İran da devamlı sağlanmış oldu

Hicri sesekizinci asrın başında Safiyyüddin Erdebili hazretlerinin soyundan gelenler İran da Sünni bir tarikat kurdular Onun adına nisbetle bu tarikata Safeviyye adı verildi Osmanlı sultanları İslamiyete hizmet eden bu tarikat mensuplarına pek çok ihsanlarda bulundular Ancak Hoca Ali den itibaren bu yolun mensupları arasında Eshab-ı kiram düşmanlığı yayılmaya başladı

Daha sonra tarikatın başına geçen Şeyh İbrahim aşırı Şii görüşlerini benimsedi Bundan sonra tarikatin başına Şeyh Haydar geçti Şeyh Haydar ın ölümünden sonra oğlu Şah İsmail taç giydi Şah İsmail velinimeti olan Akkoyunlular Devletini yıkarak İran da Safevi Hanedanını kurdu Bunun zamanında Şiilik devletin resmi dini oldu Bu dönemde sülalenin en büyük meselelerini Osmanlılarla savaşmak teşkil etti

1514 yılında Çaldıran da Osmanlı Sultanı Yavuz Sultan Selim Şah İsmail i ağır bir hezimete uğrattı ve Tebrizi fethetti Şah İsmail in ölümünden sonra tahta geçen oğlu Tahmasb zamanında İran bütünüyle Osmanlıların eline geçti

Safevi Sülalesinin çöküşü Şah İkinciAbbas ın hükümdar olduğu döneme rastlar Yıkılışın ilk belirtisi Kandehar daki Afganlı Mir Veys in 1709 yılında isyan ederek başarı sağlaması oldu Bundan sonra Afganlılar sık sık İran üzerine askeri seferler düzenlediler Fakat hiçbir zaman İran a tamamen sahip olamadılar 1729 da Safeviler yeniden yönetimi ele geçirdiler Fakat bu sefer de Rus Çarı Deli Petro öteden beri gerekli ticaret yollarını açabilmek için İran a göz dikmiş durumdaydı

Osmanlılar da İran ın Rusların eline geçmemesi için İran üzerine bir sefer düzenledi Osmanlılarla Ruslar arasında bir savaş tehlikesi belirdi ama sanıldığı gibi olmayarak iki devlet anlaşarak İran ı aralarında pay ettiler Bu anlaşma uzun sürmedi Tahmasb kuzeydoğu İran da bir ordu toplamaya çalışıyordu Çar Petro tahtın Safevi Sülalesine geçmesini uygun karşılayacağını açıklamıştı Ama bütün bunlar Safevi Sülalesinin tahtı ele geçirmesine yetmedi

Nadir Şah ile birlikte İran üzerinde Afşar soyunun egemenliği başlamaktadır Ancak bu da uzun sürmedi Nadir Şah ın öldürülmesinden sonra bir iktidar boşluğu meydana gelmiş ve bundan sonra üç ayrı rakip taht için ortaya çıkmıştır Bunlar: Zendler Afganlılar ve Kaçarlardır Bunlardan Zendlerin yönetimi 40 seneye varmayacak derecede kısa bir zaman diliminde oldu Bundan sonra ülke yönetimi 1925 yılına kadar Kaçarların elinde kaldı

1925-1979 yılları arasındaki dönem ise Pehlevi sülalesinin İran tahtında bulunduğu dönemdir Pehlevi sülalesinin İran tahtında bulunduğu süre içinde geçen en buhranlı dönem İkinci Dünya Savaşı yıllarıdır 1938 yıllarından sonra İran da Alman tesiri şiddetli bir şekilde kendisini hissettirmeye başlamış bunun neticesinde İran da pek çok Nazi-Almanyasının teknisyenlerinin bulunması başta İngiltere olmak üzere müttefik devletleri tedirgin etmiştir

Bununla başlayan gerginlik 1952 senesinde İran ın İngiltere ile diplomatik ilişkilerini kesmesine kadar ilerledi İran başbakanlarından Musaddık ın yönetimin başında bulunduğu dönemlerde İran Komünist Partisi olan Tudeh e büyük tavizler vermesi ve bunları batıya karşı koz olarak kullanmaya çalışması memlekette huzursuzluklar meydana gelmesine sebep oldu Bunun üzerine Şah Musaddık ı başbakanlıktan azlederek yerine General Zahid i tayin etti

1963 yılında Şah Beyaz Devrim adı altında ülkede büyük çapta ekonomik ve sosyal reformlar yapmıştır Ülkesini tamamı ile Amerika´nın sömürgesi haline sokmuştuHer geçen gün artan petrol gelirleri ve özellikle ülke savunması için yapılan büyük harcamalar İran ı Ortadoğu da özellikle askeri bakımdan söz sahibi ülkeler arasına getirmeye başlamıştı Bu zamanda Fransa da sürgünde bulunan İranlı dini lider Humeyni ülkede şii islam inancının hakimiyetinden istifade ederek çoğunlukta olan Şiileri etrafında topladı

Tam bağımsızlık yolunda yapılan pek çok mücadeleler neticesinde İmam Humeyni İran a hakim oldu Şah ailesi İran ı terketti ve memleket caferi-islam inancı ile idare edilmeye başlandı

İmam Humeyni idaresindeki İran Irak ile 22 Eylül 1980 de harbe başlamış ve bu harpte yüzbinlerce İranlı ölmüştür 20 Ağustos 1988 de Ateşkes ilanı ile savaş durdu Âyetullah Humeyni nin 1989 da ölmesi üzerine aynı yılın Ağustos ayında yerine cumhurbaşkanı Ali Hameney Hameney in yerine de meclis başkanı Haşimi Rafsancani Cumhurbaşkanı seçildi

Saddam Hüseyin in Kuveyt i işgal etmesi üzerine İran ın barış şartlarını eksiksiz kabul ettiğini açıkladı Böylece l980 da başlayan savaş 1990 da barış anlaşması ile neticelendi ve iki ülke arasında diplomatik ilişki yeniden kuruldu


Alıntı