Osman Bey Ve Ahilik Hakkında Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Osman bey ve ahilik hakkında bilgi

Abbasî halifesi en-Nâsir li-Dinillah (575-622/1180-1225) rehberliginde kuruldugu kabul edilen ahilik

kisa zamanda Islâm ülkelerinde tesirini göstermeye basladi

Son derece düzenli ve disiplinli olarak çalisan bu teskilât

miladî X

asirda genellikle ilk Müslüman Türk devleti kabul edilen Karahanlilar vasitasiyla Türk dünyasinda da boy göstermeye basladi

XI

asrin ikinci yansindan (1071Malazgirt) sonra

kapilarini Müslüman Türklere açmis bulunan Anadolu'ya

dogudan birçok göçler olmustu

Daha önce de Anadolu'nun Urfa'dan (Sanliurfa) baslayarak Adana'ya kadar giden sinirlarindan

zaman zaman giren Abbasî ordulari

Nigde

Nevsehir

Kirsehir

Kayseri

Yozgat ve Ankara bölgelerine akinlar yapmislardi

Ordu mensuplarindan bir kismi akinlar sonunda ele geçirilen bu yerlerde bazan da yerlesip kaliyorlardi

Özellikle VIII

yüzyilin ikinci yansindan itibaren Abbasî ordusunun ayrilmaz bir parçasi durumunda olan Türkler de

bu ordu ile Anadolu'nun içlerine kadar gelmislerdi

Türkler

iklim ve jeolojik yapi bakimindan Orta Asya'ya benzeyen Kirsehir yöresini begenerek burayi yerlesim bölgesi olarak seçmislerdi

Bundan sonra normal ve isteyerek devam eden göçleri

XIII

asirdaki Mogol istilasindan kaçma takib etti

Bu istiladan önceki göçlerde daha iyi bir iklime gelme

hayvanlar için daha iyi bir kislak ve yaylak bulma düsüncesi hakimdi

Bu sebepledir ki

Mogol baskinindan önce gelenler

daha ziyade göçebe

asker ve hayvan yetistiricisi idi

1225 tarihinden sonra gelenlerin ekonomik ve sosyal durumlari

bu ilk gelenlerden daha farkli idi

Zira

korkunç bir katliamdan kurtulmak için gelen bu sonuncular çogunlukla

esnaf

tüccar

zengin ve sanatkârdi

Bu yeni göçmenler

geçimlerini saglayabilmek için

yerli ve müslüman olmayan esnafla rekabete girmek zorunda idiler

Bu rekabetin kuvvetli

tesirli ve kisa zamanda meyvesini verebilmesi için bunlarin birlesip bir teskilât içinde hareket etmeleri gerekiyordu

Bu teskilât

özellikle hayvancilikla ugrasan

baska bir ifade ile atli göçebelerin ihtiyaç duyduklari bir sahaya cevap vermeliydi

BU DIPNOTUN YERI NERESI
Böyle bir çalisma faaliyetinin içinde bulunuldugu sirada yeni bir Mogol tehlikesi bas gösterdi

Bu tehlikenin merkez üssü Anadolu idi

Daha önce gelip buraya yerlesmis bulunan Müslüman Türkler için büyük bir tehlike olan Mogollara karsi bazi kimselerin farkli sahalarda faaliyette bulundugu görülür

Bunlar: Ahi Evran ismiyle bilinen Seyh Nasirüddin Mahmud (ö

1262)

Baba Ilyas

Haci Bektas ve Mevlânâ Celâleddin Rumî gibi önemli sahsiyetlerdi

Bas gösteren Mogol tehlikesine karsi farkli alanlarda halki irsad etmeye yönelik çalismalardan birisi de esnaf ve sanatkâri bir birlik altinda toplamaya muvaffak olan Ahi Evran tarafindan yapiliyordu

Böylece o

sanat ve ticaret ahlâkini

üretici ve tüketici menfaatlerini güven altina almayi

bu vesile ile kötü politik ve ekonomik atmosfer içinde

onlara yasama ve direnme gücü vermeye çalisiyordu

Bu yüzden ilk defa Kirsehir'de XIII

yüzyilda kurulan ahilik

kisa bir zaman içinde Anadolu'nun hemen her tarafina yayilmis oldu

XIV

asir Islâm dünyasi ile birlikte Türklük âlemini canli levhalar halinde gözlerimizin önüne seren Ibn Batûta (1304-1369)

Anadoludaki seyahatlerinde

kaldigi birçok ahi zaviye ve tekkesinden bahsetmekle kalmaz

onlar hakkinda genis ve doyurucu bilgiler de verir

Anadolu'daki ekonomik ve sosyal hayatin düzenlenmesinde XIII

yüzyildan itibaren büyük bir rol oynadigini gördügümüz Ahilik

sanatkâr ve esnaf zümreleri arasinda yayilmis

sosyoekonomik özelligi agir basan bir teskilat olarak görünmektedir

Anadolu'nun sosyal ve ekonomik yapisina Müslüman Türk sanatkâr ve esnafinin is ahlâki

insan terbiye ve egitimi

fazilet sahibi olma

sosyal yardimlasma ve dayanismada örnek olma gibi hususlarda etkili olan bu teskilat hakkinda bir hayli bilgiye sahip bulunuyoruz

Osmanli Devleti'nin kurulus hamurunda mayasi bulunan ahiligin oynadigi rol

küçümsenemeyecek kadar büyüktür

Gerçekten de Osman Bey'in faaliyetleri esnasinda Anadolu'da ahilik

büyük bir güç olarak faaliyetlerine devam ediyordu

Osman Bey

ahi reislerinden olan ve Eskisehir civarinda Itburnu denilen mevkide tekkesi bulunan Seyh Edebali'nin kizi ile evlenmekle ahilerin nüfuzundan yararlanabilmistir

Seyh Edebali

o havalinin en itibarli ve sözü dinlenen

kendisine hürmet edilen bir sahsiyeti idi

Sam taraflarinda tahsilini ikmal etmis

zengin

tekke ve zaviye sahibi bir kimse idi

Herkese yardim eden bir kimse olmakla birlikte fakir ve dervis görünümlü olmayi tercih eden bu zatin damadi olmakla Osman Bey

ahilerin gücünden istifade etmisti

Nitekim Seyh Mahmud Gazi

Ahi Semseddin ve oglu Ahi Hasan ile sonradan Osmanlilarda kadi

kadiasker ve vezir olan çandarli (Cendereli) Kara Halil de ahilerden olup bunlarin tamami Osmanli Beyliginin kurulmasinda ve büyümesinde hizmet etmislerdi

Gerçekten

bu dönemde Anadolu'nun sosyal bünyesine hakim olan ulema

dervis

sanatkâr ve kahramanlar kadrosunu bir arada düsünmemiz gerekir

Mücahede sevkini ve Islâm birligi susuzlugunu en ileri ve yüksek voltaja ayarlamasini bilen bu iman adamlarinin

Selçuklulara müvazi bir mukadderat çizgisi üstünde yürüyecek olan Osmanli Beyligi'nin kurulusu hadisesine fiilen katilmis olmalari

devletin ve Islâm ümmetinin bir talihi olmustur

Öyle ki bir tarafta olgun

sözü dinlenir ve seviyeli bir seriat ulemasi ile beraber yürüyen

Sünnî ve muhtesem bir tasavvuf anlayisinin dogurdugu teskilât; öbür tarafta Âsik Pasazâde'nin

Gaziyan-i Rûm

Abdalan-i Rûm

Ahiyan-i Rûm

Bâciyan-i Rûm dedigi organize ve hamasîdinî teskilât

Biraz önce de belirtildigi gibi gerek Osman Bey

gerekse onu takib eden ilk hükümdar ve sehzâdeler ile idare ve devlet adamlari

tasavvuf müessesesinin veya yine bu teskilatin müsterek esaslarina sahip ahiligin gaye

terbiye ve disiplinine göre yetismis

cesur

dinamik

mert ve iç âlemleri kontrollü kimselerdi

Bu sebeple yeni devlet

muhtesem oldugu kadar âdil ve müsavatçi bir idare tezgahina

renk

sekil ve ahenk yetistiren bir iç ve dis kuvvetler dengesini dünyaya hediye etmeye hazirlaniyordu

Hem akil hem de imanla desteklenen yeni devlet

adeta tabiatin himayesine kabul edilerek daha ilk yillarda mücahid ve yekpare çehresini kazanmisti

Su da var ki

Osman Bey'in etrafini çevreleyen ilim ve hikmet kadrosu

yalniz yasadiklari devrin irfan

iman

ahlâk

idare ve hukuk haritasini çizmiyorlardi

Onlarin hizmet ve hedefleri

bir hanedan veya bir zümre ile belirli bir zamana has degildi

Bir medeniyet ve ideolojiyi devirler ölçüsünde gerçeklestirmek için genç padisahin sahsinda gelecek han

hakan ve kütlelere yol açip öncülük ediyorlardi

Böylece yeni devlet

tam bir ahenk ve üslup ile ise baslamis

müsterek bir tezgahin basinda

istikbalin dokusunu örmeye ve gelecek zamanlara miras birakmaya hazirlaniyordu

Görüldügü gibi

devleti

bir yandan mantikî

bir yandan da manevî temellere oturtan Osmanlilar

merkezî ve idarî otoritenin

politika ahlâkini kontrol eden bir yardimci kuvvetler halkasi tesis etmekle de icra ve tesriî organlarini hak ve adalet unsurlarinin murakabesine vermis oldular

Gerçekten

Avrupa'nin kuvvetten baska bir güç ve otorite tanimadigi bir dönemde

yeni yeni filizlenip gelisen Osmanli Devleti'nde adalet

hak ve hukuk prensiplerine göre davranip hareket etmek babadan ogula nesilden nesle (neslen ba'de neslin) vasiyet ediliyordu

Hoca Saadeddin Efendi (tarihçi

Seyhülislâm)

Osman Gazi'nin

oglu Orhan'a olan vasiyetini su ifadelerle nakleder:
"Dilerim ey sahib-i ikbâl u câh
Etme sen cânib-i zulme nigâh
Adl ile bu âlemi âbad kil
Resm-i cihâd ile beni sâd kil
Râh-i cihâd içre edüp ictihâd
Memleket-i Rum'da kil adl u dâd

"
Görüldügü gibi Osman Gazi

devlet iç teskilâtinda sakat ve zayif bir taraf birakmamak

bir çatlak ve gedige meydan vermemek için basta devlet adamlari olmak üzere her ferdin kendi durumuna göre Islâm'in arzuladigi adalet anlayisi çerçevesinde hareket etmesini istemektedir

Osmanlilarda

nesilden nesile vasiyet edilerek devam eden bu anlayisin sonucu olarak ortaya çikan uygulamaya bakan Gibbons

Osmanlilari sevmemekle birlikte su sözleri söylemekten kendini alamaz:
"Yahudilerin toptan öldürüldügü ve engizisyon mahkemelerinin ölüm saçtigi bir devirde Osmanlilar

idaresi altinda bulunan çesitli dinlere bagli kimseleri baris ve ahenk içerisinde yasatiyorlardi

Onlarin müsamahakârligi

ister siyaset

ister halis insaniyet duygusu

isterse lakaydî neticesi meydana gelmis olsun

su vak'aya itiraz edilemez ki

Osmanlilar

yeni zaman tarihinde milliyetlerini tesis ederken dinî hürriyet umdesini (prensibini) temel tasi olmak üzere vaz' etmis ilk millettir

Ardi arkasi kesilmeyen Yahudi ta'zibati (iskence) ve engizisyona resmen yardim mesuliyeti lekesini tasiyan asirlar esnasinda

Hiristiyan ve Müslümanlar

Osmanlilarin idaresi altinda ahenk ve baris içinde yasiyorlardi

"

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osman Bey Ve Ahilik Hakkında Bilgi Osman bey ve ahilik hakkında bilgi Abbasî halifesi en-Nâsir li-Dinillah (575-622/1180-1225) rehberliginde kuruldugu kabul edilen ahilik kisa zamanda Islâm ülkelerinde tesirini göstermeye basladi Son derece düzenli ve disiplinli olarak çalisan bu teskilât miladî X asirda genellikle ilk Müslüman Türk devleti kabul edilen Karahanlilar vasitasiyla Türk dünyasinda da boy göstermeye basladi XI asrin ikinci yansindan (1071Malazgirt) sonra kapilarini Müslüman Türklere açmis bulunan Anadolu'ya dogudan birçok göçler olmustu Daha önce de Anadolu'nun Urfa'dan (Sanliurfa) baslayarak Adana'ya kadar giden sinirlarindan zaman zaman giren Abbasî ordulari Nigde Nevsehir Kirsehir Kayseri Yozgat ve Ankara bölgelerine akinlar yapmislardi Ordu mensuplarindan bir kismi akinlar sonunda ele geçirilen bu yerlerde bazan da yerlesip kaliyorlardi Özellikle VIII yüzyilin ikinci yansindan itibaren Abbasî ordusunun ayrilmaz bir parçasi durumunda olan Türkler de bu ordu ile Anadolu'nun içlerine kadar gelmislerdi Türkler iklim ve jeolojik yapi bakimindan Orta Asya'ya benzeyen Kirsehir yöresini begenerek burayi yerlesim bölgesi olarak seçmislerdi Bundan sonra normal ve isteyerek devam eden göçleri XIII asirdaki Mogol istilasindan kaçma takib etti Bu istiladan önceki göçlerde daha iyi bir iklime gelme hayvanlar için daha iyi bir kislak ve yaylak bulma düsüncesi hakimdi Bu sebepledir ki Mogol baskinindan önce gelenler daha ziyade göçebe asker ve hayvan yetistiricisi idi 1225 tarihinden sonra gelenlerin ekonomik ve sosyal durumlari bu ilk gelenlerden daha farkli idi Zira korkunç bir katliamdan kurtulmak için gelen bu sonuncular çogunlukla esnaf tüccar zengin ve sanatkârdi Bu yeni göçmenler geçimlerini saglayabilmek için yerli ve müslüman olmayan esnafla rekabete girmek zorunda idiler Bu rekabetin kuvvetli tesirli ve kisa zamanda meyvesini verebilmesi için bunlarin birlesip bir teskilât içinde hareket etmeleri gerekiyordu Bu teskilât özellikle hayvancilikla ugrasan baska bir ifade ile atli göçebelerin ihtiyaç duyduklari bir sahaya cevap vermeliydi BU DIPNOTUN YERI NERESI Böyle bir çalisma faaliyetinin içinde bulunuldugu sirada yeni bir Mogol tehlikesi bas gösterdi Bu tehlikenin merkez üssü Anadolu idi Daha önce gelip buraya yerlesmis bulunan Müslüman Türkler için büyük bir tehlike olan Mogollara karsi bazi kimselerin farkli sahalarda faaliyette bulundugu görülür Bunlar: Ahi Evran ismiyle bilinen Seyh Nasirüddin Mahmud (ö 1262) Baba Ilyas Haci Bektas ve Mevlânâ Celâleddin Rumî gibi önemli sahsiyetlerdi Bas gösteren Mogol tehlikesine karsi farkli alanlarda halki irsad etmeye yönelik çalismalardan birisi de esnaf ve sanatkâri bir birlik altinda toplamaya muvaffak olan Ahi Evran tarafindan yapiliyordu Böylece o sanat ve ticaret ahlâkini üretici ve tüketici menfaatlerini güven altina almayi bu vesile ile kötü politik ve ekonomik atmosfer içinde onlara yasama ve direnme gücü vermeye çalisiyordu Bu yüzden ilk defa Kirsehir'de XIII yüzyilda kurulan ahilik kisa bir zaman içinde Anadolu'nun hemen her tarafina yayilmis oldu XIV asir Islâm dünyasi ile birlikte Türklük âlemini canli levhalar halinde gözlerimizin önüne seren Ibn Batûta (1304-1369) Anadoludaki seyahatlerinde kaldigi birçok ahi zaviye ve tekkesinden bahsetmekle kalmaz onlar hakkinda genis ve doyurucu bilgiler de verir Anadolu'daki ekonomik ve sosyal hayatin düzenlenmesinde XIII yüzyildan itibaren büyük bir rol oynadigini gördügümüz Ahilik sanatkâr ve esnaf zümreleri arasinda yayilmis sosyoekonomik özelligi agir basan bir teskilat olarak görünmektedir Anadolu'nun sosyal ve ekonomik yapisina Müslüman Türk sanatkâr ve esnafinin is ahlâki insan terbiye ve egitimi fazilet sahibi olma sosyal yardimlasma ve dayanismada örnek olma gibi hususlarda etkili olan bu teskilat hakkinda bir hayli bilgiye sahip bulunuyoruz Osmanli Devleti'nin kurulus hamurunda mayasi bulunan ahiligin oynadigi rol küçümsenemeyecek kadar büyüktür Gerçekten de Osman Bey'in faaliyetleri esnasinda Anadolu'da ahilik büyük bir güç olarak faaliyetlerine devam ediyordu Osman Bey ahi reislerinden olan ve Eskisehir civarinda Itburnu denilen mevkide tekkesi bulunan Seyh Edebali'nin kizi ile evlenmekle ahilerin nüfuzundan yararlanabilmistir Seyh Edebali o havalinin en itibarli ve sözü dinlenen kendisine hürmet edilen bir sahsiyeti idi Sam taraflarinda tahsilini ikmal etmis zengin tekke ve zaviye sahibi bir kimse idi Herkese yardim eden bir kimse olmakla birlikte fakir ve dervis görünümlü olmayi tercih eden bu zatin damadi olmakla Osman Bey ahilerin gücünden istifade etmisti Nitekim Seyh Mahmud Gazi Ahi Semseddin ve oglu Ahi Hasan ile sonradan Osmanlilarda kadi kadiasker ve vezir olan çandarli (Cendereli) Kara Halil de ahilerden olup bunlarin tamami Osmanli Beyliginin kurulmasinda ve büyümesinde hizmet etmislerdi Gerçekten bu dönemde Anadolu'nun sosyal bünyesine hakim olan ulema dervis sanatkâr ve kahramanlar kadrosunu bir arada düsünmemiz gerekir Mücahede sevkini ve Islâm birligi susuzlugunu en ileri ve yüksek voltaja ayarlamasini bilen bu iman adamlarinin Selçuklulara müvazi bir mukadderat çizgisi üstünde yürüyecek olan Osmanli Beyligi'nin kurulusu hadisesine fiilen katilmis olmalari devletin ve Islâm ümmetinin bir talihi olmustur Öyle ki bir tarafta olgun sözü dinlenir ve seviyeli bir seriat ulemasi ile beraber yürüyen Sünnî ve muhtesem bir tasavvuf anlayisinin dogurdugu teskilât; öbür tarafta Âsik Pasazâde'nin Gaziyan-i Rûm Abdalan-i Rûm Ahiyan-i Rûm Bâciyan-i Rûm dedigi organize ve hamasîdinî teskilât Biraz önce de belirtildigi gibi gerek Osman Bey gerekse onu takib eden ilk hükümdar ve sehzâdeler ile idare ve devlet adamlari tasavvuf müessesesinin veya yine bu teskilatin müsterek esaslarina sahip ahiligin gaye terbiye ve disiplinine göre yetismis cesur dinamik mert ve iç âlemleri kontrollü kimselerdi Bu sebeple yeni devlet muhtesem oldugu kadar âdil ve müsavatçi bir idare tezgahina renk sekil ve ahenk yetistiren bir iç ve dis kuvvetler dengesini dünyaya hediye etmeye hazirlaniyordu Hem akil hem de imanla desteklenen yeni devlet adeta tabiatin himayesine kabul edilerek daha ilk yillarda mücahid ve yekpare çehresini kazanmisti Su da var ki Osman Bey'in etrafini çevreleyen ilim ve hikmet kadrosu yalniz yasadiklari devrin irfan iman ahlâk idare ve hukuk haritasini çizmiyorlardi Onlarin hizmet ve hedefleri bir hanedan veya bir zümre ile belirli bir zamana has degildi Bir medeniyet ve ideolojiyi devirler ölçüsünde gerçeklestirmek için genç padisahin sahsinda gelecek han hakan ve kütlelere yol açip öncülük ediyorlardi Böylece yeni devlet tam bir ahenk ve üslup ile ise baslamis müsterek bir tezgahin basinda istikbalin dokusunu örmeye ve gelecek zamanlara miras birakmaya hazirlaniyordu Görüldügü gibi devleti bir yandan mantikî bir yandan da manevî temellere oturtan Osmanlilar merkezî ve idarî otoritenin politika ahlâkini kontrol eden bir yardimci kuvvetler halkasi tesis etmekle de icra ve tesriî organlarini hak ve adalet unsurlarinin murakabesine vermis oldular Gerçekten Avrupa'nin kuvvetten baska bir güç ve otorite tanimadigi bir dönemde yeni yeni filizlenip gelisen Osmanli Devleti'nde adalet hak ve hukuk prensiplerine göre davranip hareket etmek babadan ogula nesilden nesle (neslen ba'de neslin) vasiyet ediliyordu Hoca Saadeddin Efendi (tarihçi Seyhülislâm) Osman Gazi'nin oglu Orhan'a olan vasiyetini su ifadelerle nakleder: "Dilerim ey sahib-i ikbâl u câh Etme sen cânib-i zulme nigâh Adl ile bu âlemi âbad kil Resm-i cihâd ile beni sâd kil Râh-i cihâd içre edüp ictihâd Memleket-i Rum'da kil adl u dâd" Görüldügü gibi Osman Gazi devlet iç teskilâtinda sakat ve zayif bir taraf birakmamak bir çatlak ve gedige meydan vermemek için basta devlet adamlari olmak üzere her ferdin kendi durumuna göre Islâm'in arzuladigi adalet anlayisi çerçevesinde hareket etmesini istemektedir Osmanlilarda nesilden nesile vasiyet edilerek devam eden bu anlayisin sonucu olarak ortaya çikan uygulamaya bakan Gibbons Osmanlilari sevmemekle birlikte su sözleri söylemekten kendini alamaz: "Yahudilerin toptan öldürüldügü ve engizisyon mahkemelerinin ölüm saçtigi bir devirde Osmanlilar idaresi altinda bulunan çesitli dinlere bagli kimseleri baris ve ahenk içerisinde yasatiyorlardi Onlarin müsamahakârligi ister siyaset ister halis insaniyet duygusu isterse lakaydî neticesi meydana gelmis olsun su vak'aya itiraz edilemez ki Osmanlilar yeni zaman tarihinde milliyetlerini tesis ederken dinî hürriyet umdesini (prensibini) temel tasi olmak üzere vaz' etmis ilk millettir Ardi arkasi kesilmeyen Yahudi ta'zibati (iskence) ve engizisyona resmen yardim mesuliyeti lekesini tasiyan asirlar esnasinda Hiristiyan ve Müslümanlar Osmanlilarin idaresi altinda ahenk ve baris içinde yasiyorlardi"