Osmanlı Devletinde Devlet Yönetimi Nasıldır?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Osmanlı Devletinde Devlet Yönetimi Nasıldır?

A MERKEZİ YÖNETİM
• Osmanlı Devleti merkeziyetçi ve mutlak otoriteye dayalı bir yönetim anlayışı ile yönetiliyordu

Devletin başında Osmanlı hanedanından gelen Padişah bulunuyordu

• Egemenlik Allah adına padişaha aitti

Bu nedenle bütün yetkiler padişahta toplanmıştır

Padişahlar

Bey Gazi Hünkar Hüdavendigar ve Sultan gibi unvanlar kullanmışlardır

• Padişahlar

hükümdarlık alameti olarak kendi adlarına hutbe okutup para bastırmışlardır
• Padişah adayı şehzadeler

yetişmeleri için sancaklara gönderilirlerdi

Buna “Sancağa Çıkma” denilirdi

Devlet yönetiminde tecrübe kazanmaları için gittikleri sancaklarda yanlarına “Lala” adı verilen tecrübeli devlet adamları verilirdi

• I

Ahmet 1603 yılında bu uygulamayı kaldırarak “Kafes Usulü”nü getirdi

Bu tarihten itibaren şehzadeler sarayda yetiştirilmeye başlanıldı

• I

Ahmet devrine kadar Osmanlı Devleti’nde padişah öldüğü zaman yerine kimin geçeceği belirlenmemişti

Her şehzadenin padişah olma hakkı bulunduğundan bu durum şehzadeler arasında taht kavgalarının çıkmasına neden olmuştur

• I

Ahmet 1603′te Ekber ve Erşed (büyük ve akıllı) olanın tahta geçmesi kuralını getirdi

Böylece taht kavgaları ve kardeş katliamı önlendi

• Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi (1517) ile Osmanlı padişahları aynı zamanda halife oldular

• Padişahın yetkileri ilk kez ayanlar karşısında Sened-i İttifak ile kısıtlandı

Tanzimat Fermanı
ile Osmanlı Devleti’nde hukuk devleti anlayışı yerleşmeye başladı

• 1876 Kanun-u Esasi ile padişahın yetkileri ilk kez anayasa ile sınırlandı

Divan-ı Hümayun
• Divan

devlet işlerinin görüşülerek karara bağlandığı en yüksek kuruldu

Divan teşkilatı Orhan Bey zamanında kurulmuştur

II

Mahmut yaptığı ıslahatlar sırasında Divanı kaldırarak yerine Bakanlar Kurulu’nu kurmuştur

• Divan

padişah için danışma meclisi niteliğindedir

Divanın iki özelliği vardır

hem yönetim kurumudur hem de en yüksek mahkemedir

Divan üyeleri ve görevleri şunlardır;
1 Padişah : Padişahlar Fatih’e kadar (1475) divanın başkanı idiler

Fatih’ten sonra padişahlar divan toplantılarına katılmadılar

2 Vezir-i Azam (sadrazam): Padişahın mutlak vekili olup günümüzdeki Başbakan’ in konumundadır

Padişah mührünü taşır

padişah adına tayin ve terfiler yapar ve devlet işlerini yürütürdü

Sadrazamlar padişah yerine sefere çıktıkları zaman “Serdar-ı Ekrem“(Büyük Asker) unvanı alırlardı

3 Vezirler: Günümüzde Devlet Bakanları konumunda olan vezirler daha çok askeri ve siyasi işlerden sorumlu idiler

Tecrübeli birer devlet adamı olup vezir-i azamın yardımcısı idiler

Osmanlı Devleti büyüdükçe sayıları artmıştır

4 Kazaskerler: Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere sayıları ikidir

Adalet

eğitim

kültür ve diyanet işlerine bakarlardı

Divandaki büyük davalara bakan kazaskerler ayrıca kadı ve müderrislerin (profesör) tayin ve terfilerine bakarlardı

Günümüzdeki hem Milli Eğitim hem Adalet Bakanı konumundaydılar

5 Defterdarlar: Günümüzdeki Maliye Bakanı’ nın konumunda olan defterdarlar

devletin bütün mali işlerinden sorumludur

Anadolu ve Rumeli defterdarları olmak üzere sayıları ikidir

6 Nişancı: Protokol

yazı ve tapu işlerinde sorumlu idi

Padişah adına yazılan ferman

berat ve diğer belgelere padişahın tuğrasını (imzasını) çekerdi

Osmanlı kanunlarını çok iyi bilen nişancılar gerektiği zaman Divana bilgi verirlerdi

• Bu görevlilerden başka 16

yüzyıldan itibaren divan üyeleri arasında din işlerinden sorumlu Müftü (Şeyhülislam)

donanmadan sorumlu Kaptan-ı Derya ve dış işlerinden sorumlu Reis’ül Küttap da katılmıştır

B TAŞRA YÖNETİMİ
Osmanlı Devleti’nde

fetihlerle toprakların genişlemesi üzerine ülke yönetimini kolaylaştırmak için ülke eyaletlere eyaletler sancaklara sancaklar kazalara ve kazalar da köylere ayrılmıştır

Eyaletler
Eyaletler idari bakımdan kendi içinde üçe ayrılıyordu

1 Merkeze Bağlı Eyaletler
Merkeze bağlı eyaletler Anadolu ve Rumeli Beylerbeyliği olmak üzere ikiye ayrılıyordu

Merkeze bağlı eyaletleri Beylerbeyi yönetiyordu

Bu eyaletlerin halkı daha çok Müslüman Türklerden oluşuyordu

2 Özel Yönetimi Olan Eyaletler
Trablusgarp Cezayir Tunus Mısır Basra Bağdat Habeş Yemen gibi eyaletlerdir

Bu eyaletlerden yıllık belirli bir vergi alınmaktadır

Dirlik Sistemi uygulanmamaktadır

Bu eyaletlerin vergi gelirleri açık artırma yoluyla Mültezim adı verilen şahıslar tarafından topla*nırdı (iltizam usûlü)
3 İmtiyazlı Eyaletler (Bağlı Beylikler)
İç işlerinde serbest

dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı Eflak Boğdan Kırım ve Erdel gibi eyaletlerdir

Bu eyaletler Osmanlı Devleti’ne vergi öderler

gerektiğinde orduya asker gönderirlerdi

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Osmanlı Devletinde Devlet Yönetimi Nasıldır? Osmanlı Devletinde Devlet Yönetimi Nasıldır? A MERKEZİ YÖNETİM • Osmanlı Devleti merkeziyetçi ve mutlak otoriteye dayalı bir yönetim anlayışı ile yönetiliyordu Devletin başında Osmanlı hanedanından gelen Padişah bulunuyordu • Egemenlik Allah adına padişaha aitti Bu nedenle bütün yetkiler padişahta toplanmıştır Padişahlar Bey Gazi Hünkar Hüdavendigar ve Sultan gibi unvanlar kullanmışlardır • Padişahlar hükümdarlık alameti olarak kendi adlarına hutbe okutup para bastırmışlardır • Padişah adayı şehzadeler yetişmeleri için sancaklara gönderilirlerdi Buna “Sancağa Çıkma” denilirdi Devlet yönetiminde tecrübe kazanmaları için gittikleri sancaklarda yanlarına “Lala” adı verilen tecrübeli devlet adamları verilirdi • I Ahmet 1603 yılında bu uygulamayı kaldırarak “Kafes Usulü”nü getirdi Bu tarihten itibaren şehzadeler sarayda yetiştirilmeye başlanıldı • I Ahmet devrine kadar Osmanlı Devleti’nde padişah öldüğü zaman yerine kimin geçeceği belirlenmemişti Her şehzadenin padişah olma hakkı bulunduğundan bu durum şehzadeler arasında taht kavgalarının çıkmasına neden olmuştur • I Ahmet 1603′te Ekber ve Erşed (büyük ve akıllı) olanın tahta geçmesi kuralını getirdi Böylece taht kavgaları ve kardeş katliamı önlendi • Yavuz Sultan Selim’in Mısır Seferi (1517) ile Osmanlı padişahları aynı zamanda halife oldular • Padişahın yetkileri ilk kez ayanlar karşısında Sened-i İttifak ile kısıtlandı Tanzimat Fermanı ile Osmanlı Devleti’nde hukuk devleti anlayışı yerleşmeye başladı • 1876 Kanun-u Esasi ile padişahın yetkileri ilk kez anayasa ile sınırlandı Divan-ı Hümayun • Divan devlet işlerinin görüşülerek karara bağlandığı en yüksek kuruldu Divan teşkilatı Orhan Bey zamanında kurulmuştur II Mahmut yaptığı ıslahatlar sırasında Divanı kaldırarak yerine Bakanlar Kurulu’nu kurmuştur • Divan padişah için danışma meclisi niteliğindedir Divanın iki özelliği vardır hem yönetim kurumudur hem de en yüksek mahkemedir Divan üyeleri ve görevleri şunlardır; 1 Padişah : Padişahlar Fatih’e kadar (1475) divanın başkanı idiler Fatih’ten sonra padişahlar divan toplantılarına katılmadılar 2 Vezir-i Azam (sadrazam): Padişahın mutlak vekili olup günümüzdeki Başbakan’ in konumundadır Padişah mührünü taşır padişah adına tayin ve terfiler yapar ve devlet işlerini yürütürdü Sadrazamlar padişah yerine sefere çıktıkları zaman “Serdar-ı Ekrem“(Büyük Asker) unvanı alırlardı 3 Vezirler: Günümüzde Devlet Bakanları konumunda olan vezirler daha çok askeri ve siyasi işlerden sorumlu idiler Tecrübeli birer devlet adamı olup vezir-i azamın yardımcısı idiler Osmanlı Devleti büyüdükçe sayıları artmıştır 4 Kazaskerler: Anadolu ve Rumeli Kazaskeri olmak üzere sayıları ikidir Adalet eğitim kültür ve diyanet işlerine bakarlardı Divandaki büyük davalara bakan kazaskerler ayrıca kadı ve müderrislerin (profesör) tayin ve terfilerine bakarlardı Günümüzdeki hem Milli Eğitim hem Adalet Bakanı konumundaydılar 5 Defterdarlar: Günümüzdeki Maliye Bakanı’ nın konumunda olan defterdarlar devletin bütün mali işlerinden sorumludur Anadolu ve Rumeli defterdarları olmak üzere sayıları ikidir 6 Nişancı: Protokol yazı ve tapu işlerinde sorumlu idi Padişah adına yazılan ferman berat ve diğer belgelere padişahın tuğrasını (imzasını) çekerdi Osmanlı kanunlarını çok iyi bilen nişancılar gerektiği zaman Divana bilgi verirlerdi • Bu görevlilerden başka 16 yüzyıldan itibaren divan üyeleri arasında din işlerinden sorumlu Müftü (Şeyhülislam) donanmadan sorumlu Kaptan-ı Derya ve dış işlerinden sorumlu Reis’ül Küttap da katılmıştır B TAŞRA YÖNETİMİ Osmanlı Devleti’nde fetihlerle toprakların genişlemesi üzerine ülke yönetimini kolaylaştırmak için ülke eyaletlere eyaletler sancaklara sancaklar kazalara ve kazalar da köylere ayrılmıştır Eyaletler Eyaletler idari bakımdan kendi içinde üçe ayrılıyordu 1 Merkeze Bağlı Eyaletler Merkeze bağlı eyaletler Anadolu ve Rumeli Beylerbeyliği olmak üzere ikiye ayrılıyordu Merkeze bağlı eyaletleri Beylerbeyi yönetiyordu Bu eyaletlerin halkı daha çok Müslüman Türklerden oluşuyordu 2 Özel Yönetimi Olan Eyaletler Trablusgarp Cezayir Tunus Mısır Basra Bağdat Habeş Yemen gibi eyaletlerdir Bu eyaletlerden yıllık belirli bir vergi alınmaktadır Dirlik Sistemi uygulanmamaktadır Bu eyaletlerin vergi gelirleri açık artırma yoluyla Mültezim adı verilen şahıslar tarafından toplanırdı (iltizam usûlü)* 3 İmtiyazlı Eyaletler (Bağlı Beylikler) İç işlerinde serbest dış işlerinde Osmanlı Devleti’ne bağlı Eflak Boğdan Kırım ve Erdel gibi eyaletlerdir Bu eyaletler Osmanlı Devleti’ne vergi öderler gerektiğinde orduya asker gönderirlerdi