Danişmendliler Hakkında (Danişmendoğulları)

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Danişmendliler Hakkında (Danişmendoğulları)

1071-1178 yılları arasında Sivas

Malatya

Kayseri

Tokat

Amasya ve civarında hüküm süren bir Türkmen hanedanı

Danişmendliler beyliğinin kurucusu Gümüştekin Danişmend Ahmed Gâzi

âlim ve faziletli bir zâttı

Bir rivayete göre Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın dayısıydı

1063 yılından itibaren Sultan Alparslan’ın hizmetine giren Danişmend; ilmi

cesareti ve yiğitliğiyle onun dikkatini çekmiş ve en güvenilir emirleri arasında yer almıştır

Malazgirt Savaşı’na da katı> Danişmend Ahmed Gâzi

zaferin kazanılmasında önemli rol oynadı

Sultan Alparslan

savaşa katı> emirlerinden

Anadolu’da fetihlerde bulunmalarını istemiş ve fethedecekleri yerlerin kendilerine ıktâ edileceğini bildirmişti

Zaferi müteâkip

fetihlere girişen beyler

Anadolu’nun muhtelif şehirlerini zaptederek

buralarda kendi adlarıyla anı> beylikler kurmuşlardı

Danişmend Ahmed Gâzi de

zaferden sonra Bizanslılardan Sivas’ı aldı ve Danişmendli Hanedânını kurdu (1071)

Sivas’ı bir üs olarak kullanan Danişmend Gâzi; Çavuldur

Tursan

Kara Doğan

Osmancık

İltekin ve Karatekin adlı emirleriyle Amasya

Tokat

Niksar

Kayseri

Zamantı

Develi ve Çorum’u fethederek

beyliğine kattı

Danişmend Ahmed Gâzi

daha çok Haçlılar ve Rumlara karşı yaptığı mücadeleleriyle meşhur oldu

1097 yılında İznik’i kuşatan ve zapteden Haçlılara karşı

Sultan Birinci Kılıç Arslan’la birlikte

Eskişehir’de

büyük bir meydan muharebesine girdi

Binlerce Haçlı askerinin ölümüyle neticelenen savaşta

Kılıç Arslan ve Danişmend Gâzi

düşman kuvvetlerinin çokluğunu düşünerek geri çekildiler

Bundan sonra

vur-kaç taktiğini kullanan Türkler

Antakya’ya ulaşıncaya kadar

Haçlıların büyük bölümünü yok ettiler

Danişmend Ahmed Gâzi

1098 senesinde büyük bir orduyla Sivas’tan Malatya üzerine yürüdü ve şehri kuşattı

Üç yıl devam eden kuşatma sonunda Danişmend Gâzi’ye mukavemet edemeyeceğini anlayan Gabriel

Antakya Prensi Bohemond’dan yardım istedi

Karşılığında da

Malatya’yı ve güzelliğiyle meşhur kızı Morfia’yı vermeyi teklif etti

Bunu fırsat bilen Bohemond

pek çok Haçlı reisini ve bir kısım Ermeni prenslerini toplayıp

Malatya’ya hareket etti

Haçlıların topraklarına gelişlerini önce memnuniyetle karşılayan Ermeniler

zulümlerini görünce endişeye düştüler ve durumu Danişmend Ahmed Gâzî’ye haber verdiler

Bohemond kuvvetleri

Malatya’yı Aksu Vadisinden ayıran dağlık bölgeye girdiğinde

pusuda beklemekte olan Danişmend Gâzî’nin askerlerince kuşatıldı

çok kısa süren çetin bir savaştan sonra

Haçlı ordusu imha edilirken

Müslümanlara zulümleriyle meşhur olan Bohemond ve ileri gelen adamları esir alındı

Danişmendlilerin

Haçlılara karşı kazandıkları bu muhteşem zafer

bütün Müslümanları çok sevindirdi

Bohemond gibi bir kontun

Müslüman Türkler tarafından esir edilmesi ise

Haçlıları derin bir üzüntüye soktu

Ayrıca

Danişmendlilerin şöhretini arttırdı

Gümüştekin Danişmend

1100 senesinde kazandığı bu zaferden sonra

Sivas’a döndü

Gümüştekin Ahmed Gâzî

bundan sonra

Rumlar elinde bulunan Malatya üzerine yürüdü ve kısa bir süre içerisinde şehri fethetti (1101)

Ahmed Gâzî

sıkıntı içindeki Malatya halkına

kendi ülkesinden buğday ile ziraat için

öküz ve diğer ihtiyaçları getirterek halka dağıttı

Önceleri zulüm altında inleyen Malatya halkı

bu davranışa memnun ve hayran kaldılar

Pek çoğu İslâmiyet’i kabul etti

Danişmend Gâzî

elinde esir bulunan Bohemond’u iki yüz altmış bin dinar karşılığı serbest bıraktı

Ancak bu hareketi

Kılıç Arslan’la arasını açtı

Maraş civârında yapı> savaşta mağlûp olan Danişmend Ahmed Gâzî

1105 yılında vefat etti

Beyliğin başına

1105’ten 1134 senesine kadar hüküm süren oğlu Emir Gâzi geçti

Danişmend Gâzi’nin vefatından istifade eden Birinci Kılıç Arslan

Malatya’yı ele geçirdi

Emir Gâzi

Rükneddin Mesud’un kızıyla evlenip damadı oldu

(Bir rivayette ise kayınpederi oldu

) Emîr Gâzi zamanında Danişmend ülkesi

Fırat ve Sakarya’ya kadar uzandı

Kısa zamanda Kastamonu’yu alıp

Bizans’ın eline geçen topraklarını kurtardı

Başarılarından dolayı Büyük Selçuklu Devleti sultanı Sencer’in ve Abbasî halifesinin takdirlerini kazandı

Abbasî halifesi

onun melikliğini bir fermanla tasdik edip

ayrıca dört siyah sancak

bir kös ve çeşitli hediyeler gönderdi

Bunları getiren elçiler

yanına ulaştıkları sırada

Emîr Gâzi ağır hastaydı

Emîr Gâzinin vefatından sonra

1134 yılında

yerine oğlu Mehmed

emir oldu ve 1146 senesine kadar saltanat sürdü

Melik Mehmed

fetih hareketlerinden geri kalmadı ve Finike’ye kadar uzandı

Bizanslıları yendi

Sivas’ı başşehir yaptı

Vefat edince

Kayseri’de bir medreseye defnedildi ve yerine büyük oğlu Zünnûn geçti

Ancak

kardeşi Sivas Emîri Yağıbasan

emirliğini tanımadı ve kendi melikliğini ilan etti

Duruma hakim olan Yağıbasan

1146’dan 1164 senesine kadar hüküm sürdü

İstanbul’a sefere çıktı

fakat başarılı olamadı

Yağıbasan zamanı

beyliğin Selçuklularla münasebetlerinin en bozuk olduğu bir dönemdir

Yağıbasan

dışta Selçuklularla

içte de kardeşleriyle çarpıştı

Ağabeyi Zünnûn

Kayseri’yi; Yağıbasan da Malatya’yı ele geçirmişti

Selçuklularla münasebetlerini bozan ve Saltuklular’la da iyi geçinemeyen Yağıbasan

1164 senesinde Kayseri’de vefat etti

Oldukça karışık bir dönem yaşayan Danişmendliler

yine de kültür faaliyetini devam ettirdiler

Sivas ve Niksar’da medreseler kurdular

Yaptıkları medreseler

tarihe ilk kubbeli medreseler olarak geçti

Danişmendli Hükümdarı Yağıbasan’dan sonra

kardeşi İsmail

gençliğinin ilk yıllarında bir müddet emirlik yaptı

Bundan sonra Zünnûn tekrar melik oldu

1175 senesinde Danişmendliler beyliği sona erdi

Toprakları İkinci Kılıç Arslan tarafından Selçuklu topraklarına katıldı

Danişmendlilerden bir kol

Malatya’da bir müddet daha hüküm sürdü

Fakat bunlar da

1178 senesinde Selçuklu sultanı İkinci Kılıç Arslan tarafından

Selçuklu ülkesine katıldı

Böylece

Danişmendli Beyliği tarihe karışmış oldu

Ancak bu beylikten pek çok emir

Anadolu Selçuklularına itaat edip

onlar safında hizmete devam ettiler

Anadolu’da bir asra yakın hüküm süren Danişmendliler

büyük şehirlerde camiler

medreseler ve pek çok hayır eserleri yaptırmışlardır

Bu eserlerin zamanla tamirler sebebiyle hususiyeti değişmiştir

Yaptıkları eserler

plan itibariyle

13

yüzyıl Anadolu mimarisi için dikkat çekicidir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Danişmendliler Hakkında (Danişmendoğulları) Danişmendliler Hakkında (Danişmendoğulları) 1071-1178 yılları arasında Sivas Malatya Kayseri Tokat Amasya ve civarında hüküm süren bir Türkmen hanedanı Danişmendliler beyliğinin kurucusu Gümüştekin Danişmend Ahmed Gâzi âlim ve faziletli bir zâttı Bir rivayete göre Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın dayısıydı 1063 yılından itibaren Sultan Alparslan’ın hizmetine giren Danişmend; ilmi cesareti ve yiğitliğiyle onun dikkatini çekmiş ve en güvenilir emirleri arasında yer almıştır Malazgirt Savaşı’na da katı> Danişmend Ahmed Gâzi zaferin kazanılmasında önemli rol oynadı Sultan Alparslan savaşa katı> emirlerinden Anadolu’da fetihlerde bulunmalarını istemiş ve fethedecekleri yerlerin kendilerine ıktâ edileceğini bildirmişti Zaferi müteâkip fetihlere girişen beyler Anadolu’nun muhtelif şehirlerini zaptederek buralarda kendi adlarıyla anı> beylikler kurmuşlardı Danişmend Ahmed Gâzi de zaferden sonra Bizanslılardan Sivas’ı aldı ve Danişmendli Hanedânını kurdu (1071) Sivas’ı bir üs olarak kullanan Danişmend Gâzi; Çavuldur Tursan Kara Doğan Osmancık İltekin ve Karatekin adlı emirleriyle Amasya Tokat Niksar Kayseri Zamantı Develi ve Çorum’u fethederek beyliğine kattı Danişmend Ahmed Gâzi daha çok Haçlılar ve Rumlara karşı yaptığı mücadeleleriyle meşhur oldu 1097 yılında İznik’i kuşatan ve zapteden Haçlılara karşı Sultan Birinci Kılıç Arslan’la birlikte Eskişehir’de büyük bir meydan muharebesine girdi Binlerce Haçlı askerinin ölümüyle neticelenen savaşta Kılıç Arslan ve Danişmend Gâzi düşman kuvvetlerinin çokluğunu düşünerek geri çekildiler Bundan sonra vur-kaç taktiğini kullanan Türkler Antakya’ya ulaşıncaya kadar Haçlıların büyük bölümünü yok ettiler Danişmend Ahmed Gâzi 1098 senesinde büyük bir orduyla Sivas’tan Malatya üzerine yürüdü ve şehri kuşattı Üç yıl devam eden kuşatma sonunda Danişmend Gâzi’ye mukavemet edemeyeceğini anlayan Gabriel Antakya Prensi Bohemond’dan yardım istedi Karşılığında da Malatya’yı ve güzelliğiyle meşhur kızı Morfia’yı vermeyi teklif etti Bunu fırsat bilen Bohemond pek çok Haçlı reisini ve bir kısım Ermeni prenslerini toplayıp Malatya’ya hareket etti Haçlıların topraklarına gelişlerini önce memnuniyetle karşılayan Ermeniler zulümlerini görünce endişeye düştüler ve durumu Danişmend Ahmed Gâzî’ye haber verdiler Bohemond kuvvetleri Malatya’yı Aksu Vadisinden ayıran dağlık bölgeye girdiğinde pusuda beklemekte olan Danişmend Gâzî’nin askerlerince kuşatıldı çok kısa süren çetin bir savaştan sonra Haçlı ordusu imha edilirken Müslümanlara zulümleriyle meşhur olan Bohemond ve ileri gelen adamları esir alındı Danişmendlilerin Haçlılara karşı kazandıkları bu muhteşem zafer bütün Müslümanları çok sevindirdi Bohemond gibi bir kontun Müslüman Türkler tarafından esir edilmesi ise Haçlıları derin bir üzüntüye soktu Ayrıca Danişmendlilerin şöhretini arttırdı Gümüştekin Danişmend 1100 senesinde kazandığı bu zaferden sonra Sivas’a döndü Gümüştekin Ahmed Gâzî bundan sonra Rumlar elinde bulunan Malatya üzerine yürüdü ve kısa bir süre içerisinde şehri fethetti (1101) Ahmed Gâzî sıkıntı içindeki Malatya halkına kendi ülkesinden buğday ile ziraat için öküz ve diğer ihtiyaçları getirterek halka dağıttı Önceleri zulüm altında inleyen Malatya halkı bu davranışa memnun ve hayran kaldılar Pek çoğu İslâmiyet’i kabul etti Danişmend Gâzî elinde esir bulunan Bohemond’u iki yüz altmış bin dinar karşılığı serbest bıraktı Ancak bu hareketi Kılıç Arslan’la arasını açtı Maraş civârında yapı> savaşta mağlûp olan Danişmend Ahmed Gâzî 1105 yılında vefat etti Beyliğin başına 1105’ten 1134 senesine kadar hüküm süren oğlu Emir Gâzi geçti Danişmend Gâzi’nin vefatından istifade eden Birinci Kılıç Arslan Malatya’yı ele geçirdi Emir Gâzi Rükneddin Mesud’un kızıyla evlenip damadı oldu (Bir rivayette ise kayınpederi oldu) Emîr Gâzi zamanında Danişmend ülkesi Fırat ve Sakarya’ya kadar uzandı Kısa zamanda Kastamonu’yu alıp Bizans’ın eline geçen topraklarını kurtardı Başarılarından dolayı Büyük Selçuklu Devleti sultanı Sencer’in ve Abbasî halifesinin takdirlerini kazandı Abbasî halifesi onun melikliğini bir fermanla tasdik edip ayrıca dört siyah sancak bir kös ve çeşitli hediyeler gönderdi Bunları getiren elçiler yanına ulaştıkları sırada Emîr Gâzi ağır hastaydı Emîr Gâzinin vefatından sonra 1134 yılında yerine oğlu Mehmed emir oldu ve 1146 senesine kadar saltanat sürdü Melik Mehmed fetih hareketlerinden geri kalmadı ve Finike’ye kadar uzandı Bizanslıları yendi Sivas’ı başşehir yaptı Vefat edince Kayseri’de bir medreseye defnedildi ve yerine büyük oğlu Zünnûn geçti Ancak kardeşi Sivas Emîri Yağıbasan emirliğini tanımadı ve kendi melikliğini ilan etti Duruma hakim olan Yağıbasan 1146’dan 1164 senesine kadar hüküm sürdü İstanbul’a sefere çıktı fakat başarılı olamadı Yağıbasan zamanı beyliğin Selçuklularla münasebetlerinin en bozuk olduğu bir dönemdir Yağıbasan dışta Selçuklularla içte de kardeşleriyle çarpıştı Ağabeyi Zünnûn Kayseri’yi; Yağıbasan da Malatya’yı ele geçirmişti Selçuklularla münasebetlerini bozan ve Saltuklular’la da iyi geçinemeyen Yağıbasan 1164 senesinde Kayseri’de vefat etti Oldukça karışık bir dönem yaşayan Danişmendliler yine de kültür faaliyetini devam ettirdiler Sivas ve Niksar’da medreseler kurdular Yaptıkları medreseler tarihe ilk kubbeli medreseler olarak geçti Danişmendli Hükümdarı Yağıbasan’dan sonra kardeşi İsmail gençliğinin ilk yıllarında bir müddet emirlik yaptı Bundan sonra Zünnûn tekrar melik oldu 1175 senesinde Danişmendliler beyliği sona erdi Toprakları İkinci Kılıç Arslan tarafından Selçuklu topraklarına katıldı Danişmendlilerden bir kol Malatya’da bir müddet daha hüküm sürdü Fakat bunlar da 1178 senesinde Selçuklu sultanı İkinci Kılıç Arslan tarafından Selçuklu ülkesine katıldı Böylece Danişmendli Beyliği tarihe karışmış oldu Ancak bu beylikten pek çok emir Anadolu Selçuklularına itaat edip onlar safında hizmete devam ettiler Anadolu’da bir asra yakın hüküm süren Danişmendliler büyük şehirlerde camiler medreseler ve pek çok hayır eserleri yaptırmışlardır Bu eserlerin zamanla tamirler sebebiyle hususiyeti değişmiştir Yaptıkları eserler plan itibariyle 13 yüzyıl Anadolu mimarisi için dikkat çekicidir