Kaside Nedir?-Kasidenin Bölümleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Kaside Nedir?-Kasidenin Bölümleri

Kasideler

genellikle birini övmek ve yermek amacıyla yazılan şiirler

daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan divan edebiyatı şiirleridir

Kaside şairlerine kaside-gû (kaside söyleyen)

kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir

Çok katı bir kalıpla yazılan kasideler

6 bölümden oluşur

Türk edebiyatında 13

yüzyılda kullanılmaya başlanır

Nazım birimi beyittir

Beyit sayısı 33–99 arasında değişir

Kasidenin ilk beyitine matla denir

Şair kasidesi içinde matlayı tekrar ederse tecdid-i matla denir

Kasidenin son beyitine makta

şairin mahlasının bulunduğu beyite taç beyit denir

Kasidenin en güzel beyiti beyt-ül kasid olarak isimlendirilir

Kasidenin Bölümleri
1 Nesip (Teşbib):
*Kasidenin ilk bölümüdür

şiir yönünden en ağır bölümdür

*Genelde 15–20 beyit olur

*Şair bu bölümde betimleme yapar; kadın

kış

at

bahar vs

Kasidede baharın tasviri yapılıyorsa:”bahariye”

kışın tasviri yapılıyorsa: “şitaiye”

temmuzun tasviri yapılıyorsa: “temmuziyye”

ramazanın tasviri yapılıyorsa: “ramazaniyye”

atın tasviri yapılıyorsa: “rahşiyye”

hamamın tasviri yapılıyorsa: “hamamiyye” adları kasideye verilir

Rediflerine göre de adlandırılırlar: Su Kasidesi (Fuzulî)

Güneş Kasidesi (Ahmet Paşa)

2 Girizgâh
*Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir

*Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir

*1–2 beyitten oluşur

3 Methiye
*Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür

*Şiir yönü çok zayıf

dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır

4 Tegazzül
*Gazel söyleme anlamına gelir

bütün kasidelerde olması zorunlu değildir

*Methiyeden sonra şair bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve uyakta bir gazel söyler

buna tegazzül denir

5 Fahriye
*Şairin kendini övdüğü bölümdür

*Fahriyeyi en seven şair Nefi'dir

6 Tac
*Şairin kendisi hakkındaki yeni düşüncelerini söylediği beyittir

*2–3 beyit bulunur

*’Nefi’ çok kullanır

(Tac bir bölüm değil sadece şairin isminin geçtiği beyittir)

7 Dua
*Kasidenin son bölümüdür

*Birkaç beyit olur

*Şair burada övdüğü kişinin başarılı

uzun ömürlü

talihinin iyi olması yönünde dua eder

Kasidenin Tarihi Önemi:
Kasideler

sosyal ve kültür tarihi araştırmacısı için önemli bir belge ve bilgi kaynağı olarak değerlendirilebilirler

Resmî tarihi vesikalar kadar

edebî metinlerin de tarih araştırmacısı için önemli bir belge olduğunu ispatlayacak mühim kaynaklar arasındadır

Kasideler

ideal devlet adamı profili çizme

sosyal ve ekonomik konularda devrin özelliklerini yansıtma

sosyal hayatın değişik sahnelerini anlatma

tarihî şahsiyetlerin biyografik bilgilerine katkıda bulunma

siyasal ve kültürel tarihin pek çok değişik safhası gibi konularda önemli bir kaynak teşkil ederler

Kasideler konularına göre de değişik adlar alırlar

Konularına Göre Kasideler:
Tevhid: Allah'ın birliğini anlatan kısa gazel

Münacaat: Allah'a yalvarmak yakarmak için yazılır

Na't: Hz

Peygamberi övmek için yazılır

Methiye: Devlet büyüklerini övmek için yazılır

Mersiye: Ölüm temalı kasidelerdir

Hicviyye: Alay etmek amacında yazılan kasidelerdir

Şehrengiz: Bir şehrin güzelliklerini anlatan kasidelerdir

Cülusiye: Padişahın tahta geçişine sevinen kişiler için yazılan kasidelerdir

KASİDE ÖRNEKLERİ

Kaside
Bu şehr-i Sitanbûl ki bî-misl ü behâdır
Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâdır

Bir gevher-i-yekpâre iki bahr arasında
Hurşîd-i cihân-tâb ile tartılsa sezâdır

Altında mı üstünde midir cennet-i a'lâ
Elhak bu ne hâlet bu ne hoş âb u hevâdır

İnsâf[ı] değildir anı dünyâya değişmek
Gülzâr[ı]ların cennete teşbîh[i] hatâdır

İstanbul'un evsâfını mümkün mü beyân hiç
Maksûd[ı] hemân sadr-ı kerem-kâra senâdır

Ez-cümle Nedîmâ kulun ey Âsaf-ı devrân
Müstağrak-ı lütf u kerem ü cûd u atâdır
NEDİM

KASİDE-Yİ HÜLYA
' Sevgili eşime ithaftır '

Ey divane bülbül gel bahara er
Açılmış goncaya sen de gönül ver

Ruhuna hoş gelen bir türkü gibi
Seni saracak aşk rüzgarı eser

Kırmızı renkleri bir kadeh gibi
Açılmış goncalar beni okşa der

Dayanılmaz arzu varsa içinde
Kanatlarında güç

eksik olmaz fer

Nereye koyarım diye düşünme
Sinenin üstüdür güzel olan yer

Tatlı nağmelerle bezenmiş sözler
Kalbin derinine sevdayı eker

Sevda öyle bir şey ki anlamazsın
İnceden inceye bir derdi döşer

Unutmak istersin güzelliğini
Sen istedikçe o derine iner

Bir bedeli vardır güzel sevmenin
Aşık olan çile çekerek öder

Meyhanelerini mesken tutarsın
Sarhoşu olan ten kendinden geçer

Sarılır kadehin ince beline
Yudum yudum içer

arzuyla öper

Her damla düştükçe alevlenir kor
Baktığın yerlere hayali düşer

Divanedir artık taşıdığın can
Harı söndürmeye çöllere gider

Leyla'yı arayan gözlerin artık
Kumların üstünde Mecnun'a döner

Her adım attığın yerde o vardır
Serabına doğru seni sevkeder

Hülya'yı öveyim tatlı sözlerle
Ne güneş doğacak artık ne kamer

Güneş doğmayınca sabah olmaz
Günün ilk ışığı olmaz da seher

Çalkalanan deniz dalgalarında
Yol göstermeyecek artık bir fener

Azgın dalgalarda yol gösterecek
Tam gönlüme göre istenen rehber

Ne kadar derinde olsa da yine
Aranıp çıkartmak istenir cevher

İnciler dizilmiş olur sineye
Bulununca onun gibi mücevher

Ziyasından yoksun kalmış yıldızlar
Gece karanlıkta Hülya'yı bekler

Aşk yarama merhem olacak ilaç
Dünyada Hülya'dır

ahrette kevser

Ey divane bülbül onu övmeye
Sözler yetmez gayri

o tek şaheser

Ey Dermani sende maarifet var
Çile sardıranı sevmektir hüner

Kulunu seversin Yaradan için
Her sevgi içinde Allah'ı gizler

Çektiğin çilenin sevabı varsa
Hem ahirete

hem dünyaya yeter

Günahtan arınmış olanlardan ol
Kurulunca Hak'kın önünde mahşer

Günahı çok olan sana bakınır
Aşık olan canı gıbtayla izler

Ey Allah'ım gonca gülün dalında
Sonsuza dek eksik olmasın amber

Hidayet eyle sen güzel kuluna
Kalbime karşı hep olsun münevver

Şahadeti eksik etme dilinden
Hak'kın üzerine olsun mukadder

Yanlışa düşüp de bocalamasın
Tek kılavuz olsun ona Peygamber

Onun sevgisi var benim kalbimde
Benim sevgim onda olsun muteber

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kaside Nedir?-Kasidenin Bölümleri Kaside Nedir?-Kasidenin Bölümleri Kasideler genellikle birini övmek ve yermek amacıyla yazılan şiirler daha çok din ve devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılan divan edebiyatı şiirleridir Kaside şairlerine kaside-gû (kaside söyleyen) kaside-sera ya da kaside-perdaz (kaside yazan) denir Çok katı bir kalıpla yazılan kasideler 6 bölümden oluşur Türk edebiyatında 13 yüzyılda kullanılmaya başlanır Nazım birimi beyittir Beyit sayısı 33–99 arasında değişir Kasidenin ilk beyitine matla denir Şair kasidesi içinde matlayı tekrar ederse tecdid-i matla denir Kasidenin son beyitine makta şairin mahlasının bulunduğu beyite taç beyit denir Kasidenin en güzel beyiti beyt-ül kasid olarak isimlendirilir Kasidenin Bölümleri 1 Nesip (Teşbib): Kasidenin ilk bölümüdür şiir yönünden en ağır bölümdür Genelde 15–20 beyit olur Şair bu bölümde betimleme yapar; kadın* kış at bahar vs Kasidede baharın tasviri yapılıyorsa:”bahariye” kışın tasviri yapılıyorsa: “şitaiye” temmuzun tasviri yapılıyorsa: “temmuziyye” ramazanın tasviri yapılıyorsa: “ramazaniyye” atın tasviri yapılıyorsa: “rahşiyye” hamamın tasviri yapılıyorsa: “hamamiyye” adları kasideye verilir Rediflerine göre de adlandırılırlar: Su Kasidesi (Fuzulî) Güneş Kasidesi (Ahmet Paşa) 2 Girizgâh Nesip bölümünden methiye bölümüne geçerken söylenen ve basamak görevinde olan beyitlerdir Şair bu bölümde övgüye başlayacağını haber verir 1–2 beyitten oluşur 3 Methiye* Kasidenin sunulduğu kişinin övüldüğü bölümdür Şiir yönü çok zayıf dil yönü diğer bölümlere göre çok ağırdır 4 Tegazzül Gazel söyleme anlamına gelir bütün kasidelerde olması zorunlu değildir Methiyeden sonra şair bir fırsatını düşürüp aynı ölçü ve uyakta bir gazel söyler buna tegazzül denir 5 Fahriye Şairin kendini övdüğü bölümdür Fahriyeyi en seven şair Nefi'dir 6 Tac Şairin kendisi hakkındaki yeni* düşüncelerini söylediği beyittir 2–3 beyit bulunur ’Nefi’ çok kullanır(Tac bir bölüm değil sadece şairin isminin geçtiği beyittir) 7 Dua Kasidenin son bölümüdür Birkaç beyit olur Şair burada övdüğü kişinin başarılı* uzun ömürlü talihinin iyi olması yönünde dua eder Kasidenin Tarihi Önemi: Kasideler sosyal ve kültür tarihi araştırmacısı için önemli bir belge ve bilgi kaynağı olarak değerlendirilebilirler Resmî tarihi vesikalar kadar edebî metinlerin de tarih araştırmacısı için önemli bir belge olduğunu ispatlayacak mühim kaynaklar arasındadır Kasideler ideal devlet adamı profili çizme sosyal ve ekonomik konularda devrin özelliklerini yansıtma sosyal hayatın değişik sahnelerini anlatma tarihî şahsiyetlerin biyografik bilgilerine katkıda bulunma siyasal ve kültürel tarihin pek çok değişik safhası gibi konularda önemli bir kaynak teşkil ederler Kasideler konularına göre de değişik adlar alırlar Konularına Göre Kasideler: Tevhid: Allah'ın birliğini anlatan kısa gazel Münacaat: Allah'a yalvarmak yakarmak için yazılır Na't: Hz Peygamberi övmek için yazılır Methiye: Devlet büyüklerini övmek için yazılır Mersiye: Ölüm temalı kasidelerdir Hicviyye: Alay etmek amacında yazılan kasidelerdir Şehrengiz: Bir şehrin güzelliklerini anlatan kasidelerdir Cülusiye: Padişahın tahta geçişine sevinen kişiler için yazılan kasidelerdir KASİDE ÖRNEKLERİ Kaside Bu şehr-i Sitanbûl ki bî-misl ü behâdır Bir sengine yekpâre Acem mülkü fedâdır Bir gevher-i-yekpâre iki bahr arasında Hurşîd-i cihân-tâb ile tartılsa sezâdır Altında mı üstünde midir cennet-i a'lâ Elhak bu ne hâlet bu ne hoş âb u hevâdır İnsâf[ı] değildir anı dünyâya değişmek Gülzâr[ı]ların cennete teşbîh[i] hatâdır İstanbul'un evsâfını mümkün mü beyân hiç Maksûd[ı] hemân sadr-ı kerem-kâra senâdır Ez-cümle Nedîmâ kulun ey Âsaf-ı devrân Müstağrak-ı lütf u kerem ü cûd u atâdır NEDİM KASİDE-Yİ HÜLYA ' Sevgili eşime ithaftır ' Ey divane bülbül gel bahara er Açılmış goncaya sen de gönül ver Ruhuna hoş gelen bir türkü gibi Seni saracak aşk rüzgarı eser Kırmızı renkleri bir kadeh gibi Açılmış goncalar beni okşa der Dayanılmaz arzu varsa içinde Kanatlarında güç eksik olmaz fer Nereye koyarım diye düşünme Sinenin üstüdür güzel olan yer Tatlı nağmelerle bezenmiş sözler Kalbin derinine sevdayı eker Sevda öyle bir şey ki anlamazsın İnceden inceye bir derdi döşer Unutmak istersin güzelliğini Sen istedikçe o derine iner Bir bedeli vardır güzel sevmenin Aşık olan çile çekerek öder Meyhanelerini mesken tutarsın Sarhoşu olan ten kendinden geçer Sarılır kadehin ince beline Yudum yudum içer arzuyla öper Her damla düştükçe alevlenir kor Baktığın yerlere hayali düşer Divanedir artık taşıdığın can Harı söndürmeye çöllere gider Leyla'yı arayan gözlerin artık Kumların üstünde Mecnun'a döner Her adım attığın yerde o vardır Serabına doğru seni sevkeder Hülya'yı öveyim tatlı sözlerle Ne güneş doğacak artık ne kamer Güneş doğmayınca sabah olmaz Günün ilk ışığı olmaz da seher Çalkalanan deniz dalgalarında Yol göstermeyecek artık bir fener Azgın dalgalarda yol gösterecek Tam gönlüme göre istenen rehber Ne kadar derinde olsa da yine Aranıp çıkartmak istenir cevher İnciler dizilmiş olur sineye Bulununca onun gibi mücevher Ziyasından yoksun kalmış yıldızlar Gece karanlıkta Hülya'yı bekler Aşk yarama merhem olacak ilaç Dünyada Hülya'dır ahrette kevser Ey divane bülbül onu övmeye Sözler yetmez gayri o tek şaheser Ey Dermani sende maarifet var Çile sardıranı sevmektir hüner Kulunu seversin Yaradan için Her sevgi içinde Allah'ı gizler Çektiğin çilenin sevabı varsa Hem ahirete hem dünyaya yeter Günahtan arınmış olanlardan ol Kurulunca Hak'kın önünde mahşer Günahı çok olan sana bakınır Aşık olan canı gıbtayla izler Ey Allah'ım gonca gülün dalında Sonsuza dek eksik olmasın amber Hidayet eyle sen güzel kuluna Kalbime karşı hep olsun münevver Şahadeti eksik etme dilinden Hak'kın üzerine olsun mukadder Yanlışa düşüp de bocalamasın Tek kılavuz olsun ona Peygamber Onun sevgisi var benim kalbimde Benim sevgim onda olsun muteber