Divan Edebiyatı Nesir Türleri Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Divan Edebiyatı Nesir Türleri Nelerdir?

Divan edebiyatında üç tür düzyazı biçimi vardır

Yalın düzyazı

süslü düzyazı ve orta düzyazı

Yalın düzyazıda halkın konuştuğu dil kullanılmış

halk kitapları

halk öyküleri

Kur’an tefsirleri

hadis açıklamaları bu türde yazılmıştır

Süslü düzyazıda hüner ve marifet göstermek amaçlanmıştır

Bu türe genellikle medrese öğrenimi görmüş

Osmanlıca’yı iyi bilen yazarlar yönelmiştir

Çok uzun cümlelerin

bol söz ve anlam oyunlarının göze çarptığı bu türün en belirgin örneklerini Veysi ve Nergisi vermiştir

Süslü düzyazıda çok ürün verilmiş bir alan da tezkire’dir

Bu türün ilk klasik örneğini

16

yüzyılda Aşık Çelebi yazmış ve tezkire geleneği 19

yüzyılda Fatih Efendi’ye değin sürmüştür

Orta düzyazı ise

divan edebiyatının hemen hemen bütün klasik yazarlarının yazdığı bir türdür

Belirgin özellikleri

söz ve anlam oyunlarından

hüner ve marifet göstermekten kaçınılmış ve içeriğin ön planda tutulmuş olmasıdır

Özellikle tarih

gezi

coğrafya ve din kitapları bu türde yazılmıştır

Din dışı konularda düz yazı

Tezkire
Ünlü kişilerin yaşam öykülerinin toplandığı yapıt

Şairlerin yaşam öykülerini anlatanlara Tezkiretü’ş-şuara ya da tezkire-i şuara

din adamlarının yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretü’l evliya

hattatların yaşam öykülerini anlatanlana tezkiretü’l-hattatin

bilginlerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkire-i ilmiye

Halvetiye tarikatı şeyhlerinin yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretü’l- halvetiye

müzikçilerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkire-i mu*****inasan denir

Tezkireler ilk kez İran edebiyatında ortaya çıktı

Türk edebiyatının ilk tezkiretü'ş-şuara’sını Ali Şir Nevai Mecalisü'n-Nefais adıyla yazdı

Tarih
Geçmiş olayları

geçmiş belli bir dönemi

belli bir kişi ya da kahramanı çevresi ve dönemiyle birlikte anlatan sanatlı düzyazı türüdür

Sefaretname
Siyasal bir görevle yurtdışına gönderilen elçilerin ya da bunların yanlarında bulunanların gittikleri yerin durumuna ve özelliklerine ilişkin izlenimlerini

görüşlerini

olayları anlattıkları yapıtlardır

En tanınmış örneklerden biri Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Sefaretnamesi’dir

Seyahatname
Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri izlenim ve bilgileri aktardıkları edebi eserlerin tümüne seyahatname denir

Temel amaç

yurtdışı ya da içinde gezilen yerlerin doğal güzelliklerini

toplumsal yaşamlarını

gelenek ve göreneklerini tanıtmaktır

Seyahatnameler çoğu kez tarihsel birer yapıt olarak görülür

Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’si bu türe güzel bir örnektir

Siyasetname
Devlet adamlarına yöneticilik sanatına ilişkin bilgiler veren edebi yapıtların genel adıdır

Genel olarak hükümdarlar için kaleme alınmış olan siyasetnamelerde onların sahip olması gereken nitelikler

saltanatın koşulları ve kuralları anlatılır

İdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği belirtilir

Ve kötü yönetimlerin zararlı sonuçları açıklanarak

yöneticiler uyarılır

Vezirler ve emirler için yazılmış siyasetnameler de vardır

Siyasetnamelerin en ünlüsü Selçuklu veziri Nizamülmülk’ün Melikşah’ın isteği üzerine kaleme aldığı Siyasetname’dir

Türk edebiyatının en önemli siyasetnamesi ise Yusuf Has Hacib’in Kudatgu Bilig adlı kitabıdır

Münazara
Karşıt iki öğenin ya da karşıt iki görüşün karşılaştırıldığı yapıtlardır

Şiir ya da düzyazı olarak yazılabilir

Ya da her iki türden bölümler içeren münazaralar da vardır

Münşeat
Mektuplardan ya da çeşitli konulardaki düzyazılardan oluşan yapıt

Kapsamına göre üçe ayrılır

Resmi yazılardan oluşan münşeatlar

genellikle devlet büyüklerince kaleme alınan çeşitli konulardaki düzyazılardır

Her türden kişiye yönelik yazı türlerinin başlıklarını

son sözlerini

bu yazılara uygun düşecek tümceleri

kullanmaları bir araya getiren münşeat

Ve son olarak şairlerin mektuplarından oluşan münşeatlar

Din konulu düz yazı

Evliya tezkiresi
Din ulularının gerçek ya da efsaneleştirilmiş yaşam öyküleri ile kerametlerini anlatan yapıtlardır

İçinde İslam velilerinin yaşamlarına ilişkin bilgilerin yanında vaazlar ve ahlaki öğütler de yer alır

Sinan Paşa’nın Tezkiretü’l-Evliya adlı eseri ile Ahmed Hilmi’nin Ziyaret-i Evliya adlı yapıtları bu türün divan edebiyatımızdaki başlıca örnekleridir

Kısas-ı enbiya
Peygamberlerle ilgili kıssaları içeren yapıtların genel adıdır

İlk kısas-ı enbiya Kısai’nin 9

yüzyılda yazdığı Kitabü Kısasi’l-Enbiya adlı eseridir

Türkçe kısas-ı enbiya kitapları arasında Rabguzi’nin 1310’da Çağatay Hanı Termaşir’in emiri Nasuriddin Tokboğa’nın emriyle yazdığı Kısasü’l-Enbiya ve Ahmet Cevdet Paşa’nın Kısas-ı-Enbiya ile Tevarih-i Hulefa adlı eserleri sayılabilir

Siyer
Hazreti Muhammed’in yaşam öyküsünü ya da halifeler ve hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını

ululararası ilişkileri konu edinen düz yazı biçimidir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Divan Edebiyatı Nesir Türleri Nelerdir? Divan Edebiyatı Nesir Türleri Nelerdir? Divan edebiyatında üç tür düzyazı biçimi vardır Yalın düzyazı süslü düzyazı ve orta düzyazı Yalın düzyazıda halkın konuştuğu dil kullanılmış halk kitapları halk öyküleri Kur’an tefsirleri hadis açıklamaları bu türde yazılmıştır Süslü düzyazıda hüner ve marifet göstermek amaçlanmıştır Bu türe genellikle medrese öğrenimi görmüş Osmanlıca’yı iyi bilen yazarlar yönelmiştir Çok uzun cümlelerin bol söz ve anlam oyunlarının göze çarptığı bu türün en belirgin örneklerini Veysi ve Nergisi vermiştir Süslü düzyazıda çok ürün verilmiş bir alan da tezkire’dir Bu türün ilk klasik örneğini 16 yüzyılda Aşık Çelebi yazmış ve tezkire geleneği 19 yüzyılda Fatih Efendi’ye değin sürmüştür Orta düzyazı ise divan edebiyatının hemen hemen bütün klasik yazarlarının yazdığı bir türdür Belirgin özellikleri söz ve anlam oyunlarından hüner ve marifet göstermekten kaçınılmış ve içeriğin ön planda tutulmuş olmasıdır Özellikle tarih gezi coğrafya ve din kitapları bu türde yazılmıştır Din dışı konularda düz yazı Tezkire Ünlü kişilerin yaşam öykülerinin toplandığı yapıt Şairlerin yaşam öykülerini anlatanlara Tezkiretü’ş-şuara ya da tezkire-i şuara din adamlarının yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretü’l evliya hattatların yaşam öykülerini anlatanlana tezkiretü’l-hattatin bilginlerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkire-i ilmiye Halvetiye tarikatı şeyhlerinin yaşam öykülerini anlatanlara tezkiretü’l- halvetiye müzikçilerin yaşam öykülerini anlatanlara tezkire-i mu***inasan denir Tezkireler ilk kez İran edebiyatında ortaya çıktı Türk edebiyatının ilk tezkiretü'ş-şuara’sını Ali Şir Nevai Mecalisü'n-Nefais adıyla yazdı Tarih Geçmiş olayları geçmiş belli bir dönemi belli bir kişi ya da kahramanı çevresi ve dönemiyle birlikte anlatan sanatlı düzyazı türüdür Sefaretname Siyasal bir görevle yurtdışına gönderilen elçilerin ya da bunların yanlarında bulunanların gittikleri yerin durumuna ve özelliklerine ilişkin izlenimlerini görüşlerini olayları anlattıkları yapıtlardır En tanınmış örneklerden biri Yirmisekiz Çelebi Mehmed Efendi’nin Sefaretnamesi’dir Seyahatname Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri izlenim ve bilgileri aktardıkları edebi eserlerin tümüne seyahatname denir Temel amaç yurtdışı ya da içinde gezilen yerlerin doğal** güzelliklerini toplumsal yaşamlarını gelenek ve göreneklerini tanıtmaktır Seyahatnameler çoğu kez tarihsel birer yapıt olarak görülür Piri Reis’in Kitab-ı Bahriye’si bu türe güzel bir örnektir Siyasetname Devlet adamlarına yöneticilik sanatına ilişkin bilgiler veren edebi yapıtların genel adıdır Genel olarak hükümdarlar için kaleme alınmış olan siyasetnamelerde onların sahip olması gereken nitelikler saltanatın koşulları ve kuralları anlatılır İdeal bir devlet örgütünün nasıl olması gerektiği belirtilir Ve kötü yönetimlerin zararlı sonuçları açıklanarak yöneticiler uyarılır Vezirler ve emirler için yazılmış siyasetnameler de vardır Siyasetnamelerin en ünlüsü Selçuklu veziri Nizamülmülk’ün Melikşah’ın isteği üzerine kaleme aldığı Siyasetname’dir Türk edebiyatının en önemli siyasetnamesi ise Yusuf Has Hacib’in Kudatgu Bilig adlı kitabıdır Münazara Karşıt iki öğenin ya da karşıt iki görüşün karşılaştırıldığı yapıtlardır Şiir ya da düzyazı olarak yazılabilir Ya da her iki türden bölümler içeren münazaralar da vardır Münşeat Mektuplardan ya da çeşitli konulardaki düzyazılardan oluşan yapıt Kapsamına göre üçe ayrılır Resmi yazılardan oluşan münşeatlar genellikle devlet büyüklerince kaleme alınan çeşitli konulardaki düzyazılardır Her türden kişiye yönelik yazı türlerinin başlıklarını son sözlerini bu yazılara uygun düşecek tümceleri kullanmaları bir araya getiren münşeat Ve son olarak şairlerin mektuplarından oluşan münşeatlar Din konulu düz yazı Evliya tezkiresi Din ulularının gerçek ya da efsaneleştirilmiş yaşam öyküleri ile kerametlerini anlatan yapıtlardır İçinde İslam velilerinin yaşamlarına ilişkin bilgilerin yanında vaazlar ve ahlaki öğütler de yer alır Sinan Paşa’nın Tezkiretü’l-Evliya adlı eseri ile Ahmed Hilmi’nin Ziyaret-i Evliya adlı yapıtları bu türün divan edebiyatımızdaki başlıca örnekleridir Kısas-ı enbiya Peygamberlerle ilgili kıssaları içeren yapıtların genel adıdır İlk kısas-ı enbiya Kısai’nin 9 yüzyılda yazdığı Kitabü Kısasi’l-Enbiya adlı eseridir Türkçe kısas-ı enbiya kitapları arasında Rabguzi’nin 1310’da Çağatay Hanı Termaşir’in emiri Nasuriddin Tokboğa’nın emriyle yazdığı Kısasü’l-Enbiya ve Ahmet Cevdet Paşa’nın Kısas-ı-Enbiya ile Tevarih-i Hulefa adlı eserleri sayılabilir Siyer Hazreti Muhammed’in yaşam öyküsünü ya da halifeler ve hükümdarların savaş ve barış dönemlerindeki uygulamalarını ululararası ilişkileri konu edinen düz yazı biçimidir