Türklerde Çağlara Göre Cümle Yapısı Nedir?-Cümle Yapısı Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Türklerde Çağlara Göre Cümle Yapısı Nedir?-Cümle Yapısı Hakkında

Göktürk Yazıtlarında bin kadar sözcük varken

Ahmet CaferoğluEski Uygur Türkçesi Sözlüğü'nün üçüncü baskısında 7500 sözcük olduğunu vurgulamaktadır

Bunların içinde Mani

Buda gibi dinlerin etkisiyle girmişyabancısözcükler elbette vardır

Divan-ı Lugat-it-Türk'teki sözcük sayısı da ondan az değildir

Yine içinde İslâmiyetin etkisi ile girmiş Adapça

Farsça sözcükler vardır

Ferit Devellioğlu'nun 1970 basımı
Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat'inde Ek'iyle birlikte 65

000'den fazla yalnız Arapça

Farsça sözcük ve tamlama bulunur

Bu rakamda Türkçe ile Batıdillerinden geçme sözcükler yoktur

Bu rakam Türklerin Araplar

Farslar ile 600 yıllık dil etkileşimini belgeler

Türk Dil Kurumunun 1998 basımı Türkçe Sözlük'ünde bugünkü Türkçede kullanılan ortalama 75

000 sözcük yer almaktadır

Bu bir iki sözlük karşılaştırması Türkçenin- özellikle düzyazıdaki- sözvarlığı
hakkında bir fikir vermektedir

Göktürkçede cümle yapısıgenellikle basit olmakla birlikte kısa birleşik cümleler de bulunur

Uygur Türkçesinde Budist din kitaplarının etkisi ile cümle başı edatlarında

zarf tümleçlerinde artışvardır

Bu

cümle yapısınıuzatır

Çevirinin doğal sonucu olarak devrik cümlelere sıkça rastlanır

Böylece cümleler

hareketlidir ve sık değişebilir

KarahanlıTürklerinin İslâmiyeti kabul etmesinden sonra anlatım diline Arapça sözcükler girdi ve Karahanlı Türkçesindeki söz varlığı arttı

Sözvarlığı içinde Arapça birçok bağlaç da vardır ve bu bağlaçlar yazılı anlatımın cümlelerini uzatır

Bu durum Osmanlıca ile yazılan düzyazı örneklerinde sayfalarca süren cümlelerin oluşmasına neden oldu

Sebk-i Hindî akımında yazılıanlatım dilinin bilmece gibi gizemli olması cümleleri de uzatmıştır

18

yüzyıldaki yerlileşme akımı ile başlayan anlatım dilinde sadeleşme hareketinin dikkati çeken ilk özelliklerinden biri de cümle yapısının basitleştirilmesi ve kısalmasıdır

Tanzimat döneminde Batıya yöneliş ve gazete çalışmaları ile cümle yapısı biraz kısaldı

Cumhuriyet sonrasıdilde öze dönülmüştür

1928'deki harf devrimi

1932'de Atatürk'ün çabaları ile kurulan Türk Dil Kurumunun çalışmaları sonucunda düzyazı anlatım dili ve cümle yapısı sadeleştirilerek bugünkü duruma getirilmiştir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türklerde Çağlara Göre Cümle Yapısı Nedir?-Cümle Yapısı Hakkında Türklerde Çağlara Göre Cümle Yapısı Nedir?-Cümle Yapısı Hakkında Göktürk Yazıtlarında bin kadar sözcük varken Ahmet CaferoğluEski Uygur Türkçesi Sözlüğü'nün üçüncü baskısında 7500 sözcük olduğunu vurgulamaktadır Bunların içinde Mani Buda gibi dinlerin etkisiyle girmişyabancısözcükler elbette vardır Divan-ı Lugat-it-Türk'teki sözcük sayısı da ondan az değildir Yine içinde İslâmiyetin etkisi ile girmiş Adapça Farsça sözcükler vardır Ferit Devellioğlu'nun 1970 basımı Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat'inde Ek'iyle birlikte 65000'den fazla yalnız Arapça Farsça sözcük ve tamlama bulunur Bu rakamda Türkçe ile Batıdillerinden geçme sözcükler yoktur Bu rakam Türklerin Araplar Farslar ile 600 yıllık dil etkileşimini belgeler Türk Dil Kurumunun 1998 basımı Türkçe Sözlük'ünde bugünkü Türkçede kullanılan ortalama 75000 sözcük yer almaktadır Bu bir iki sözlük karşılaştırması Türkçenin- özellikle düzyazıdaki- sözvarlığı hakkında bir fikir vermektedir Göktürkçede cümle yapısıgenellikle basit olmakla birlikte kısa birleşik cümleler de bulunur Uygur Türkçesinde Budist din kitaplarının etkisi ile cümle başı edatlarında zarf tümleçlerinde artışvardır Bu cümle yapısınıuzatır Çevirinin doğal sonucu olarak devrik cümlelere sıkça rastlanır Böylece cümleler hareketlidir ve sık değişebilir KarahanlıTürklerinin İslâmiyeti kabul etmesinden sonra anlatım diline Arapça sözcükler girdi ve Karahanlı Türkçesindeki söz varlığı arttı Sözvarlığı içinde Arapça birçok bağlaç da vardır ve bu bağlaçlar yazılı anlatımın cümlelerini uzatır Bu durum Osmanlıca ile yazılan düzyazı örneklerinde sayfalarca süren cümlelerin oluşmasına neden oldu Sebk-i Hindî akımında yazılıanlatım dilinin bilmece gibi gizemli olması cümleleri de uzatmıştır 18 yüzyıldaki yerlileşme akımı ile başlayan anlatım dilinde sadeleşme hareketinin dikkati çeken ilk özelliklerinden biri de cümle yapısının basitleştirilmesi ve kısalmasıdır Tanzimat döneminde Batıya yöneliş ve gazete çalışmaları ile cümle yapısı biraz kısaldı Cumhuriyet sonrasıdilde öze dönülmüştür 1928'deki harf devrimi 1932'de Atatürk'ün çabaları ile kurulan Türk Dil Kurumunun çalışmaları sonucunda düzyazı anlatım dili ve cümle yapısı sadeleştirilerek bugünkü duruma getirilmiştir