Türklerde Çağlara Göre Dil Anlayışı Nedir?-Dil Anlayışı Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Türklerde Çağlara Göre Dil Anlayışı Nedir?-Dil Anlayışı Hakkında

Yazıtların dilinin konuşma dili ile aynı olduğu görüşü yaygındır

Yazıtlardaki bir iki yabancısözcük zaten özel addır

Uygur yazmalarında dinsel kitaplar aracılığıile bir iki yabancısözcük girer; fakat Türkler o dönemde din terimlerinin birçoğunu olduğu gibi almamışlar

Türkçeleştirmişlerdir

İslâm dininin etkisi ile düzyazı diline
de önce din terimleri sonra sosyal içerikli sözcükler girmiştir

O dönemde dilimize giren yabancı sözcüklerden sanat eserlerinde yoğunluk Farsça sözcüklerde

bilim eserlerinde yoğunluk Arapça sözcüklerdedir

Aynızamanda Türk halkının Orta Asya'dan beri kendi içinde anlatımını sürdürdüğü diğer masallar

destanlar

halk hikâyeleri

evliyaların yaşam öyküleri

dinsel bilgi vermeyi amaçlayan Kuran açıklamaları

kırk hadis açıklamaları ve doğaçlama yarattıkları orta oyunları birer düz anlatı örnekleri sayılabilir

Başından beri bunlar
yazıya geçirildiklerinde

halkın yararlanabilmesi için

dilinin anlaşılırlığına özen gösterilmiştir

Anadolu'da din

bilim ve sanat alanlarında yazılmış ilk düzyazılar daha çok Osmanlıdönemine rastlar

Osmanlıdöneminde şiirden düz yazıya geçişbirdenbire olmamıştır

İlk düzyazı örneklerinde cümle sonu ve sözcük öbeklerinin sonlarında seci denilen bir tür uyak kullanılmıştır

Dili anlaşılmayacak kadar Arapça ve Farsça sözcüklerle doludur

Cümleleri uzundur

Bunlara o dönemdesüslü nesir denir

Yine 18

yüzyıldaki Sebk-i Hindiakımıbilmece gibi gizemli anlatımıyla dilin anlaşılırlığını olumsuz etkilemiştir

Din

bilim ve sanatlanlarında yazılmışdüzyazılarda anlatım daha anlaşılır durumdadır:

Hitabiyyat'tan

Alîmsin

ilmine gayet yok

Kadîrsin

kudretine nihayet yok

Kadîmsin

ukuul-i mütekaddimîn ve müteahhirîn dâire-i kıdemine kadem basamaz

Hakîmsin

hükema-yı evvelîn ve âhirîn hikmetin ma'rifetinden dem uramaz

Bir mâşûksun ki aşkun havâsında felekler çerhe girüp oynar

Bir mahbûbsun ki şevkin derdinden bütün gün âsiyâ-yıçerh inler

Sinan Paşa

Tasarrunâme

15

yy

Görülüyor ki düzyazıyı kullanmamak bakımından Divan edebiyatı ile halk edebiyatı arasında görüş ayrılığı yoktur

İkisinde de ön sırayı şiir almış

düzyazı ikinci sıraya itilmiştir

Bir farkla; halk arasında okuryazar sayısı çok az olduğu halde Divan şairlerinin hepsi okur-yazardır

Buna karşın bu edebiyatın düzyazıörneği birkaç seyahatname

tezkire

mektup

bilim eseri ve yine şiire çok yaklaşan münşeat ile sınırlıdır

Düzyazı dili Tanzimattan sonra başlatılan dilde yalınlaşma çabalarından sonra konuşma diline yaklaştı

Günümüzde artık düzyazı ile hem duygular

düşünceler anlatılmakta; hem bilimsel bilgiler verilmekte; hem de öykü

roman

tiyatro gibi sanatlı anlatımlar yazılmaktadır

Hepsinin de dili ve anlatımı herkesin anlayacağı kadar yalındır

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Türklerde Çağlara Göre Dil Anlayışı Nedir?-Dil Anlayışı Hakkında Türklerde Çağlara Göre Dil Anlayışı Nedir?-Dil Anlayışı Hakkında Yazıtların dilinin konuşma dili ile aynı olduğu görüşü yaygındır Yazıtlardaki bir iki yabancısözcük zaten özel addır Uygur yazmalarında dinsel kitaplar aracılığıile bir iki yabancısözcük girer; fakat Türkler o dönemde din terimlerinin birçoğunu olduğu gibi almamışlar Türkçeleştirmişlerdir İslâm dininin etkisi ile düzyazı diline de önce din terimleri sonra sosyal içerikli sözcükler girmiştir O dönemde dilimize giren yabancı sözcüklerden sanat eserlerinde yoğunluk Farsça sözcüklerde bilim eserlerinde yoğunluk Arapça sözcüklerdedir Aynızamanda Türk halkının Orta Asya'dan beri kendi içinde anlatımını sürdürdüğü diğer masallar destanlar halk hikâyeleri evliyaların yaşam öyküleri dinsel bilgi vermeyi amaçlayan Kuran açıklamaları kırk hadis açıklamaları ve doğaçlama yarattıkları orta oyunları birer düz anlatı örnekleri sayılabilir Başından beri bunlar yazıya geçirildiklerinde halkın yararlanabilmesi için dilinin anlaşılırlığına özen gösterilmiştir Anadolu'da din bilim ve sanat alanlarında yazılmış ilk düzyazılar daha çok Osmanlıdönemine rastlar Osmanlıdöneminde şiirden düz yazıya geçişbirdenbire olmamıştır İlk düzyazı örneklerinde cümle sonu ve sözcük öbeklerinin sonlarında seci denilen bir tür uyak kullanılmıştır Dili anlaşılmayacak kadar Arapça ve Farsça sözcüklerle doludur Cümleleri uzundur Bunlara o dönemdesüslü nesir denir Yine 18 yüzyıldaki Sebk-i Hindiakımıbilmece gibi gizemli anlatımıyla dilin anlaşılırlığını olumsuz etkilemiştir Din bilim ve sanatlanlarında yazılmışdüzyazılarda anlatım daha anlaşılır durumdadır: Hitabiyyat'tan Alîmsin ilmine gayet yok Kadîrsin kudretine nihayet yok Kadîmsin ukuul-i mütekaddimîn ve müteahhirîn dâire-i kıdemine kadem basamaz Hakîmsin hükema-yı evvelîn ve âhirîn hikmetin ma'rifetinden dem uramaz Bir mâşûksun ki aşkun havâsında felekler çerhe girüp oynar Bir mahbûbsun ki şevkin derdinden bütün gün âsiyâ-yıçerh inler Sinan Paşa Tasarrunâme 15yy Görülüyor ki düzyazıyı kullanmamak bakımından Divan edebiyatı ile halk edebiyatı arasında görüş ayrılığı yoktur İkisinde de ön sırayı şiir almış düzyazı ikinci sıraya itilmiştir Bir farkla; halk arasında okuryazar sayısı çok az olduğu halde Divan şairlerinin hepsi okur-yazardır Buna karşın bu edebiyatın düzyazıörneği birkaç seyahatname tezkire mektup bilim eseri ve yine şiire çok yaklaşan münşeat ile sınırlıdır Düzyazı dili Tanzimattan sonra başlatılan dilde yalınlaşma çabalarından sonra konuşma diline yaklaştı Günümüzde artık düzyazı ile hem duygular düşünceler anlatılmakta; hem bilimsel bilgiler verilmekte; hem de öykü roman tiyatro gibi sanatlı anlatımlar yazılmaktadır Hepsinin de dili ve anlatımı herkesin anlayacağı kadar yalındır