Edebiyatın Topluma Katkıları Nelerdir?-Edebiyatın Topluma Katkıları Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Edebiyatın Topluma Katkıları Nelerdir?-Edebiyatın Topluma Katkıları Hakkında

Edebiyatla toplum kavramlarını birlikte düşündüğümüz zaman

yarar kavramını göz ardı edemeyiz

Edebiyatın toplumsal hayat bakımından ne anlama geldiği

bir bakıma edebiyatın toplumsal işlevinin ne olabileceği

İlkçağ felsefecileri ve düşünürlerinden itibaren üzerinde durulan bir konu olmuştur

Platon

edebiyatın toplum üzerindeki etkilerinin bilincindedir ve edebiyat eserlerindeki sakıncalıparçaların gençlerin eğitimini olumsuz etkileyeceğine inanır

Bu demektir ki birey ve toplumun alacağı biçim üzerinde edebiyatın anlamlı bir gücü vardır

Bu anlayış biçim ve nitelik değiştirerek günümüze kadar devam etmiştir

Buna karşılık Aristo için edebiyat

bir tür bilgi edinmenin aracıdır

Trajedi örneğinde olduğu gibi

insanda acıma ve korku duygularını harekete geçirerek ruhu olumsuz tutkulardan arındırması

dolayısıyla erdemli insanı hedeflemiş olması edebiyat adına kaydedilecek bir başarıdır

Toplumların tarihi boyunca edebiyatın işlevi

genellikle onun iki yönü öne çıkarılarak belirlenmeye çalışılmıştır

Kimileri

edebiyatıkişisel duygulanmaların

yaşantıların

heyecanların ifade aracı görmüştür

Bu durumda edebiyat

geniş kalabalıkların değil

bireyin hizmetinde olarak

gerek yazar gerekse okurun adeta eğlence aracıdır

Böylece hem yazar hem de okur

edebiyat eserleri sayesinde kişisel çıkmazlarından kurtulmanın yolunu bulurlar

Gerçi bu ölçülerde bile edebiyatın sosyal yarardan uzak kaldığı söylenemez; ama bu

edebiyatın toplumsal işlevinin en alt sınırıdır

İkinci durumda edebiyat

toplumsal bakış açısının ürünüdür ve ondan beklenenlerin sınırları da buna göre çizilmektedir

Edebiyatı bu anlayış çerçevesinde ele alanlar

sosyal problemlerin çözümlenmesinde edebiyatıbir eğitim aracıolarak görmüşlerdir

Bu bir bakıma edebiyatın bir dereceye kadar asıl amacından uzaklaştırılması
anlamına gelir

Oysa gerçek edebiyat eserleri bu iki amaca da başarıyla hizmet eden eserlerdir

İnsanı toplumdan ayrı düşünemeyeceğimize göre

onun öncelikle kendisi sonra da toplum için hazırlanması gereklidir

Edebiyat

duygu ve düşüncelerine birlikte seslenerek

insanın bu açılardan mükemmel bir varlık hâline gelmesinin koşullarını hazırlar

Toplum

bir anlamda kolektif bilincin bir düzen çerçevesinde oluşan organik bütünlüğüdür

Öyleyse gelişmiş bir edebiyat

toplumun yeniden biçimlendirilmesinde

ortak idealin oluşmasında küçümsenmeyecek bir etkiye sahiptir

Türk edebiyatıtarihinde

edebiyatın toplumsal işlevinin son derece ileri boyutlarda algılandığı

toplumu yeniden oluşturmanın aracı görüldüğü dönemlerde

edebiyata biraz da edebiyat dışı görevler yüklenmiştir

Bu bağlamda Tanzimat edebiyatını

politik edebiyatın tipik bir örneği saymak mümkündür

Dönemin yazar ve şairlerinden birçoğunun

başka türlü de söylenebilecek düşüncelerini edebiyat yoluyla ortaya koymalarının başkaca bir nedeni yoktur

Aslında sanatın gerekleri göz ardı edilmediği sürece

bundan hem edebiyat hem de toplum kazançlı çıkar

Böylece edebiyatı kişisel duygulanmaların aracı görenlerin de

toplumsal sorunların çözümünde ondan çok fazla şey bekleyenlerin de beklentileri dengelenmiş olur

Bunun için tanınmışFransız romancısıPoul Bourget“edebiyatın hizmeti medeniyetin hizmetinden aşağıkalmaz

O yalnız bir süs değil

medeniyetin ta kendisidir” demek ihtiyacını duymuştur

Edebiyat eserleri

içinde doğdukları toplumun duyuş ve düşünüşünü

hayatı algılayışbiçimlerini

büyük tarihî dönemlerde ortaya çıkan sosyal psikolojinin bütün ve en ince ayrıntılarını kendilerinde yaşatırlar

Bu bakımdan söz gelişi mimarî yapılar

bir süre sonra dışşartların etkisiyle yıpranıp yok olduklarıhâlde

edebiyat eserleri yazıldıklarıgünün canlılığıiçindedirler

Yani mahiyetleri değişmez

Dolayısıyla bir milletin maddî ve manevî dünyasını keşfetmenin en kolay yolu edebiyat eserlerinden geçer

Sosyal tarihçiler

kültür ve din tarihçileri

kısaca konusu insan olan bilimlerin araştırmacıları

kendileri açısından yararlı olabilecek pek çok malzemeyi edebiyat eserlerinde bulabilirler

Edebiyatın bu özelliğini

roman türünde vurgulayan Fransız romancısı Stendhal romanı “yol boyunca gezdirilen bir ayna” olarak görür

Türk edebiyatında da

edebiyatın bu çerçevede algılanmasının örneklerine Ahmet Mithat

Hüseyin Rahmi Gürpınar gibi daha pek çok romancıda rastlanabilir

Elbette burada unutulmaması gereken bir husus vardır

Edebiyattan edineceğimiz bilgi

bilimsel bilgi olmamakla birlikte

bilim dışı da değildir

Bir edebiyat eseriyle

içindeki doğru ya da yanlışlarıgörmek

başka bir ifade ile bilimsel bilgi edinmek için ilgilenmeyiz

Eğer böyle olsaydı

öğrenilmek istenen bilgi çok daha kolay ve kesinlik ifade eden bir biçimde bilginin ait olduğu bilim dalından öğrenilebilirdi

Millî Mücadeleyi konu alan bir romanı

bu mücadelenin nesnel ölçüler çerçevesindeki yönlerini romanda bulmak amacıyla okumayız

Gerçekte bu

romanın değil

tarihin görevidir

Gerçi roman buna benzer bir konuda

nesnelliğin tersyüz edildiği bir görüntüyle de karşımıza çıkmaz

İskeletini şu ya da bu şekilde Millî Mücadelenin oluşturduğu böyle bir romandan beklentimiz

bir milletin ölüm kalım sorunu demek olan tarihsel mücadelesindeki mücadele azminin

bireysel ve toplumsal duyarlıkların

hüzünlerin yansımalarınıortaya koymaktır

Yani eser bize somut olayların içindeki insanın insanî yönünü gösterir

Tarih bunun bilgisini veremez

Demek ki edebiyatın insana sunduğu bilgi

yaşantıya dönüşmüşolarak ve içinde karmaşık bir yapıyı barındırarak karşımıza çıkar

İşte edebiyatın bu temel özelliği dikkate alınmak kaydıyla

edebiyat eserleri

bir toplumun geçmişteki durumunun bilinmesinden başka

geleceğine ait sonuçlara varmak bakımından da
bütün sosyal bilimcilerce yararlı belgeler olarak kullanılabilir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Edebiyatın Topluma Katkıları Nelerdir?-Edebiyatın Topluma Katkıları Hakkında Edebiyatın Topluma Katkıları Nelerdir?-Edebiyatın Topluma Katkıları Hakkında Edebiyatla toplum kavramlarını birlikte düşündüğümüz zaman yarar kavramını göz ardı edemeyiz Edebiyatın toplumsal hayat bakımından ne anlama geldiği bir bakıma edebiyatın toplumsal işlevinin ne olabileceği İlkçağ felsefecileri ve düşünürlerinden itibaren üzerinde durulan bir konu olmuştur Platon edebiyatın toplum üzerindeki etkilerinin bilincindedir ve edebiyat eserlerindeki sakıncalıparçaların gençlerin eğitimini olumsuz etkileyeceğine inanır Bu demektir ki birey ve toplumun alacağı biçim üzerinde edebiyatın anlamlı bir gücü vardır Bu anlayış biçim ve nitelik değiştirerek günümüze kadar devam etmiştir Buna karşılık Aristo için edebiyat bir tür bilgi edinmenin aracıdır Trajedi örneğinde olduğu gibi insanda acıma ve korku duygularını harekete geçirerek ruhu olumsuz tutkulardan arındırması dolayısıyla erdemli insanı hedeflemiş olması edebiyat adına kaydedilecek bir başarıdırToplumların tarihi boyunca edebiyatın işlevi genellikle onun iki yönü öne çıkarılarak belirlenmeye çalışılmıştır Kimileri edebiyatıkişisel duygulanmaların yaşantıların heyecanların ifade aracı görmüştür Bu durumda edebiyat geniş kalabalıkların değil bireyin hizmetinde olarak gerek yazar gerekse okurun adeta eğlence aracıdır Böylece hem yazar hem de okur edebiyat eserleri sayesinde kişisel çıkmazlarından kurtulmanın yolunu bulurlar Gerçi bu ölçülerde bile edebiyatın sosyal yarardan uzak kaldığı söylenemez; ama bu edebiyatın toplumsal işlevinin en alt sınırıdır İkinci durumda edebiyat toplumsal bakış açısının ürünüdür ve ondan beklenenlerin sınırları da buna göre çizilmektedir Edebiyatı bu anlayış çerçevesinde ele alanlar sosyal problemlerin çözümlenmesinde edebiyatıbir eğitim aracıolarak görmüşlerdir Bu bir bakıma edebiyatın bir dereceye kadar asıl amacından uzaklaştırılması anlamına gelir Oysa gerçek edebiyat eserleri bu iki amaca da başarıyla hizmet eden eserlerdir İnsanı toplumdan ayrı düşünemeyeceğimize göre onun öncelikle kendisi sonra da toplum için hazırlanması gereklidir Edebiyat duygu ve düşüncelerine birlikte seslenerek insanın bu açılardan mükemmel bir varlık hâline gelmesinin koşullarını hazırlar Toplum bir anlamda kolektif bilincin bir düzen çerçevesinde oluşan organik bütünlüğüdür Öyleyse gelişmiş bir edebiyat toplumun yeniden biçimlendirilmesinde ortak idealin oluşmasında küçümsenmeyecek bir etkiye sahiptir Türk edebiyatıtarihinde edebiyatın toplumsal işlevinin son derece ileri boyutlarda algılandığı toplumu yeniden oluşturmanın aracı görüldüğü dönemlerde edebiyata biraz da edebiyat dışı görevler yüklenmiştir Bu bağlamda Tanzimat edebiyatını politik edebiyatın tipik bir örneği saymak mümkündür Dönemin yazar ve şairlerinden birçoğunun başka türlü de söylenebilecek düşüncelerini edebiyat yoluyla ortaya koymalarının başkaca bir nedeni yoktur Aslında sanatın gerekleri göz ardı edilmediği sürece bundan hem edebiyat hem de toplum kazançlı çıkar Böylece edebiyatı kişisel duygulanmaların aracı görenlerin de toplumsal sorunların çözümünde ondan çok fazla şey bekleyenlerin de beklentileri dengelenmiş olur Bunun için tanınmışFransız romancısıPoul Bourget“edebiyatın hizmeti medeniyetin hizmetinden aşağıkalmaz O yalnız bir süs değil medeniyetin ta kendisidir” demek ihtiyacını duymuştur Edebiyat eserleri içinde doğdukları toplumun duyuş ve düşünüşünü hayatı algılayışbiçimlerini büyük tarihî dönemlerde ortaya çıkan sosyal psikolojinin bütün ve en ince ayrıntılarını kendilerinde yaşatırlar Bu bakımdan söz gelişi mimarî yapılar bir süre sonra dışşartların etkisiyle yıpranıp yok olduklarıhâlde edebiyat eserleri yazıldıklarıgünün canlılığıiçindedirler Yani mahiyetleri değişmez Dolayısıyla bir milletin maddî ve manevî dünyasını keşfetmenin en kolay yolu edebiyat eserlerinden geçer Sosyal tarihçiler kültür ve din tarihçileri kısaca konusu insan olan bilimlerin araştırmacıları kendileri açısından yararlı olabilecek pek çok malzemeyi edebiyat eserlerinde bulabilirler Edebiyatın bu özelliğini roman türünde vurgulayan Fransız romancısı Stendhal romanı “yol boyunca gezdirilen bir ayna” olarak görür Türk edebiyatında da edebiyatın bu çerçevede algılanmasının örneklerine Ahmet Mithat Hüseyin Rahmi Gürpınar gibi daha pek çok romancıda rastlanabilir Elbette burada unutulmaması gereken bir husus vardır Edebiyattan edineceğimiz bilgi bilimsel bilgi olmamakla birlikte bilim dışı da değildir Bir edebiyat eseriyle içindeki doğru ya da yanlışlarıgörmek başka bir ifade ile bilimsel bilgi edinmek için ilgilenmeyiz Eğer böyle olsaydı öğrenilmek istenen bilgi çok daha kolay ve kesinlik ifade eden bir biçimde bilginin ait olduğu bilim dalından öğrenilebilirdi Millî Mücadeleyi konu alan bir romanı bu mücadelenin nesnel ölçüler çerçevesindeki yönlerini romanda bulmak amacıyla okumayız Gerçekte bu romanın değil tarihin görevidir Gerçi roman buna benzer bir konuda nesnelliğin tersyüz edildiği bir görüntüyle de karşımıza çıkmaz İskeletini şu ya da bu şekilde Millî Mücadelenin oluşturduğu böyle bir romandan beklentimiz bir milletin ölüm kalım sorunu demek olan tarihsel mücadelesindeki mücadele azminin bireysel ve toplumsal duyarlıkların hüzünlerin yansımalarınıortaya koymaktır Yani eser bize somut olayların içindeki insanın insanî yönünü gösterir Tarih bunun bilgisini veremez Demek ki edebiyatın insana sunduğu bilgi yaşantıya dönüşmüşolarak ve içinde karmaşık bir yapıyı barındırarak karşımıza çıkar İşte edebiyatın bu temel özelliği dikkate alınmak kaydıyla edebiyat eserleri bir toplumun geçmişteki durumunun bilinmesinden başka geleceğine ait sonuçlara varmak bakımından da bütün sosyal bilimcilerce yararlı belgeler olarak kullanılabilir