İçeriklerine Göre Cümleler Nasıl Olur?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

İçeriklerine Göre Cümleler Nasıl Olur?

Varsayım İçeren Cümleler : Varsayım

gerçekte olup olmadığına

olmayacağına bakılmaksızın bir olay ya da durumu bir süre için var kabul etmektir

Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle “tutalım ki

diyelim ki

farz edelim

düşün ki” gibi ifadelere yer verilir

Örnek :
Büyük ikramiye sana çıktı diyelim

bana ne alırsın?
Tut ki puanın yetmedi ve üniversiteye giremedin

Şu anda kapının çalındığını ve oğlunun geldiğini farz edelim

Gözlerini kapa ve sımsıcacık bir odada dışarıda yağan karı seyrederek çay içtiğimizi düşün

Önyargı Bildiren Cümleler : Bir eylem henüz sonuçlanmadan

o eylemin nasıl sonuçlanacağı konusunda fikir yürüten cümlelerdir

Örnek :
Bizi görür görmez yine bağırıp çağıracak

Ben zaten onun suçlu olduğunu baştan biliyordum

Göreceksiniz

son şiirlerinde de ayrılık ve ölüm üzerine konuşup bizleri hayal kırıklığına uğratacak

Bu çocuğun bir baltaya sap olamayacağı baştan belliydi

Öneri Bildiren Cümleler : Bir sorunu çözmek

herhangi bir konuda yol gösterip bilgi ve fikir vermek amacıyla

öne sürülen görüşü

düşünceyi ve teklifi içeren cümlelere öneri bildiren cümleler denir

Örnek :
Kitabın sonuna bir de kaynakça konsa iyi olur

Konuyu iyice anlamak istiyorsan

önce tekrar et

sonra da bol bol soru çöz

Oyunda günlük yaşamın derinliğine fazlaca girilmeseydi

oyun daha derli toplu olurdu

Siyah eteğin üstüne mavi desenli gömleğini giyersen sana daha çok yakışır

Üslupla ilgili Cümleler : Bir yazar ya da bir eserin dil ve anlatım özelliklerine üslup denir

Üslubun iki boyutu vardır

Biri yazarın tekniği

kurgusuyla; diğeri dil ve anlatım özellikleriyle ilgilidir

Herhangi bir metne yönelttiğimiz “Nasıl anlatılmış?” sorusuna dil ve anlatımla ilgili bir yanıt alırız ve aldığımız bu yanıt

yazarın üslubunu ortaya koyar

Örnek :
İlk kitabında Halk edebiyatı söyleyişiyle yazdığı küçük şiirler vardı

Tasvir bölümlerinde dili iyice ağırlaşmış; yazar söz oyunlarına sık sık başvurarak sıfatlı

mecazlı ve sanatlı bir anlatım kullanmıştır

Kısa ve özlü bir anlatım

devrik cümleler

eserine en belirgin özelliğidir

Olasılık – Olabilirlilik Cümleleri : Olasılık

kesinliği olmaksızın bir olay ya da durumun ortaya çıkmasının beklenilmesidir

Bu tür yargılar kesinlik anlamı taşımaz

Örnek :
Yarın işe biraz geç gelebilirim

Şimdi bizim oralara da bahar gelmiştir

Sınav zamanı yaklaştı

herhalde düzenli bir çalışma yapıyordur

Durumu çok iyi

bu çocuğa küçük bir yardımda bulunur sanıyorum

Eşitliğin Söz Konusu Olup Olmadığını Bildiren Cümleler : Kimi cümleler

herhangi bir şeyin ortadan ya da eşit biçimde bölündüğü anlamı taşır

Bu tür yargılarda eşitlik söz konusudur

Ancak kimi cümlelerde herhangi bir şeyin ortadan veya eşit olarak bölünmediği anlamı vardır ya da eşitliğin olduğuna dair herhangi bir ipucu verilmemiştir

Bu tür cümleler de eşitlik söz konusu değildir

Örnek:
Harçlıklarını kardeş payı yaparak birkaç gün idare ettiler

(Eşitlik Anlamı)
Bir elmayı yarı yarıya paylaşıp yediler

(Eşitlik Anlamı)
Kardeşler

mirastan paylarına düşeni alıp

sessizce ayrıldılar

(Eşitlik söz konusu değil)
Şirketin karını hisseleri oranında paylaştılar

(Eşitlik söz konusu değil)
Gerçekleşmemiş Bir Beklentiyi Dile Getiren Cümleler : Beklenti

bir olgunun sonunda gerçekleşmesi beklenen sonuç

bireyin

belli şart ve durumların alacağı biçimler veya kendisinden beklenenler konusundaki ön görüşü anlamına gelir

Bu tanımlamaya bağlı olarak kimi cümlelerde bir beklentinin gerçekleşmediği yönünde bir anlam ve yargı görülür

Örnek :
Ankara’ya geldiğinde beni arar sanmıştım

Bizi bu sefer daha sıcak karşılayacağını düşünmüştük

Yıl boyunca çalışıp didindiğini görünce iyi bir okula gireceğini zannediyordum

Bu işten daha çok para kazanacağımızı ummuştuk

Gerçekte Var Olmayıp Öyle Sanılma Anlamı Taşıyan Cümleler : Kimi cümleler

herhangi bir olgu gerçekte var olmadığı halde

kişinin bu olgunun var olduğunu zannetmesi anlamını taşır

Örnek :
Ben onun kardeşi değil

düşmanıydım sanki

Adama bak

sanki para vermiş de karşılığını bekliyor

Arkadaşı soruları çözdükçe

kendisi çözüyor gibi seviniyordu

Hayıflanma – Üzülme Anlamı Taşıyan Cümleler : Hayıflanma cümleleri bir olay

durum ve kişi karşısında üzülme ya da yerinme anlamlarını taşır

Örnek :
Kuşlar göç ediyor

ne yazık ki kış geliyor

O güzelim kız

birkaç yılda çöküp yaşlandı

Yüreğinin acısını

yılların izini taşıyordu yüzündeki derin çizgiler

Zavallı adam

çocuklarını yetiştirebilmek için ne acılar çekti

Sitem – Kızgınlık Anlamı Taşıyan Cümleler : Sözü ya da hareketleriyle

birinin

bir kimseyi kırdığını

üzdüğünü veya gücendirdiğini öfkelenmeden dile getiren cümleler sitem anlatımlı; sözü söyleyenin bir kişiye kızdığını anlatan cümlelerse kızgınlık anlamlı cümlelerdir

Örnek :
Her hafta sonu toplanıp kıra giiniz de beni çağırmazsınız

İnsan

kendisine bunca emeği geçen insanı bir kere de olsa arayıp sorar

Dediklerimi yapma da göreyim seni!
Sen kim oluyorsun da bana karşı böyle konuşuyorsun!
Yapıtın Konusuna Değinen Cümleler : Bir anlatımda verilmek istenen öz

düşünce ve duygu bütününe içerik adı verilirken kimi cümleler

herhangi bir yapıtın konusuna ya da özün ne olduğuna yani içeriğine değinir

Örnek :
Cahit Sıtkı’nın şiirlerinde genel olarak ölüm ve yalnızlık teması ele alınıyor

Romanda kent insanlarının bireyci yaşamları ve bunun yarattığı bunalımlar anlatılmış

Ömer Seyfettin

kimi öykülerinde çocukluk ve askerlik anılarını işliyor

Ziya Osman Saba

yalın ve içten bir anlatımla yoksul yaşamlara karşı duyduğu ezikliği anlatır bu şiirinde

Aşamalı Bir Durumu Bildiren Cümleler : Aşamalı bir anlam içeren cümlelerde

bir durumun gitgide ilerlemesi anlamı vardır

Örnek :
Zavallı kadın sürekli zayıflıyor

her geçen gün biraz daha küçülüyordu

Uçak önce havalandı

sonra yavaş yavaş bulutların arasında kayboldu

Hastamız günden güne iyiye gidiyor

Kurşun sırtından girince

asker önce dizlerinin üzerine çöktü

sonra boylu boyunca yere yığıldı

Beğenme – Takdir Etme Anlamı İçeren Cümleler : Beğenme

takdir etme anlamı içeren cümleler

herhangi bir şeye yönelik beğeniyi

övgüyü dile getiren cümlelerdir

Örnek :
Aşkolsun delikanlıya

rakibinin sırtını bir hamlede yere getirdi

Her türlü rezaletin yaşandığı bu çevrede dürüst ve tertemiz bir insan olarak yetişti

Eserlerinde yapaylığa kaçmadan içten ve yalın bir söyleyişle dile getirir duygularını

Bozkırın ortasında açılmış sapsarı bir çiçektir bu şiirler

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İçeriklerine Göre Cümleler Nasıl Olur? İçeriklerine Göre Cümleler Nasıl Olur? Varsayım İçeren Cümleler : Varsayım gerçekte olup olmadığına olmayacağına bakılmaksızın bir olay ya da durumu bir süre için var kabul etmektir Varsayım anlamı taşıyan yargılarda genellikle “tutalım ki diyelim ki farz edelim düşün ki” gibi ifadelere yer verilir Örnek : Büyük ikramiye sana çıktı diyelim bana ne alırsın? Tut ki puanın yetmedi ve üniversiteye giremedin Şu anda kapının çalındığını ve oğlunun geldiğini farz edelim Gözlerini kapa ve sımsıcacık bir odada dışarıda yağan karı seyrederek çay içtiğimizi düşün Önyargı Bildiren Cümleler : Bir eylem henüz sonuçlanmadan o eylemin nasıl sonuçlanacağı konusunda fikir yürüten cümlelerdir Örnek : Bizi görür görmez yine bağırıp çağıracak Ben zaten onun suçlu olduğunu baştan biliyordum Göreceksiniz son şiirlerinde de ayrılık ve ölüm üzerine konuşup bizleri hayal kırıklığına uğratacak Bu çocuğun bir baltaya sap olamayacağı baştan belliydi Öneri Bildiren Cümleler : Bir sorunu çözmek herhangi bir konuda yol gösterip bilgi ve fikir vermek amacıyla öne sürülen görüşü düşünceyi ve teklifi içeren cümlelere öneri bildiren cümleler denir Örnek : Kitabın sonuna bir de kaynakça konsa iyi olur Konuyu iyice anlamak istiyorsan önce tekrar et sonra da bol bol soru çöz Oyunda günlük yaşamın derinliğine fazlaca girilmeseydi oyun daha derli toplu olurdu Siyah eteğin üstüne mavi desenli gömleğini giyersen sana daha çok yakışır Üslupla ilgili Cümleler : Bir yazar ya da bir eserin dil ve anlatım özelliklerine üslup denir Üslubun iki boyutu vardır Biri yazarın tekniği kurgusuyla; diğeri dil ve anlatım özellikleriyle ilgilidir Herhangi bir metne yönelttiğimiz “Nasıl anlatılmış?” sorusuna dil ve anlatımla ilgili bir yanıt alırız ve aldığımız bu yanıt yazarın üslubunu ortaya koyar Örnek : İlk kitabında Halk edebiyatı söyleyişiyle yazdığı küçük şiirler vardı Tasvir bölümlerinde dili iyice ağırlaşmış; yazar söz oyunlarına sık sık başvurarak sıfatlı mecazlı ve sanatlı bir anlatım kullanmıştır Kısa ve özlü bir anlatım devrik cümleler eserine en belirgin özelliğidir Olasılık – Olabilirlilik Cümleleri : Olasılık kesinliği olmaksızın bir olay ya da durumun ortaya çıkmasının beklenilmesidir Bu tür yargılar kesinlik anlamı taşımaz Örnek : Yarın işe biraz geç gelebilirim Şimdi bizim oralara da bahar gelmiştir Sınav zamanı yaklaştı herhalde düzenli bir çalışma yapıyordur Durumu çok iyi bu çocuğa küçük bir yardımda bulunur sanıyorum Eşitliğin Söz Konusu Olup Olmadığını Bildiren Cümleler : Kimi cümleler herhangi bir şeyin ortadan ya da eşit biçimde bölündüğü anlamı taşır Bu tür yargılarda eşitlik söz konusudur Ancak kimi cümlelerde herhangi bir şeyin ortadan veya eşit olarak bölünmediği anlamı vardır ya da eşitliğin olduğuna dair herhangi bir ipucu verilmemiştir Bu tür cümleler de eşitlik söz konusu değildir Örnek: Harçlıklarını kardeş payı yaparak birkaç gün idare ettiler (Eşitlik Anlamı) Bir elmayı yarı yarıya paylaşıp yediler (Eşitlik Anlamı) Kardeşler mirastan paylarına düşeni alıp sessizce ayrıldılar (Eşitlik söz konusu değil) Şirketin karını hisseleri oranında paylaştılar (Eşitlik söz konusu değil) Gerçekleşmemiş Bir Beklentiyi Dile Getiren Cümleler : Beklenti bir olgunun sonunda gerçekleşmesi beklenen sonuç bireyin belli şart ve durumların alacağı biçimler veya kendisinden beklenenler konusundaki ön görüşü anlamına gelir Bu tanımlamaya bağlı olarak kimi cümlelerde bir beklentinin gerçekleşmediği yönünde bir anlam ve yargı görülür Örnek : Ankara’ya geldiğinde beni arar sanmıştım Bizi bu sefer daha sıcak karşılayacağını düşünmüştük Yıl boyunca çalışıp didindiğini görünce iyi bir okula gireceğini zannediyordum Bu işten daha çok para kazanacağımızı ummuştuk Gerçekte Var Olmayıp Öyle Sanılma Anlamı Taşıyan Cümleler : Kimi cümleler herhangi bir olgu gerçekte var olmadığı halde kişinin bu olgunun var olduğunu zannetmesi anlamını taşır Örnek : Ben onun kardeşi değil düşmanıydım sanki Adama bak sanki para vermiş de karşılığını bekliyor Arkadaşı soruları çözdükçe kendisi çözüyor gibi seviniyordu Hayıflanma – Üzülme Anlamı Taşıyan Cümleler : Hayıflanma cümleleri bir olay durum ve kişi karşısında üzülme ya da yerinme anlamlarını taşır Örnek : Kuşlar göç ediyor ne yazık ki kış geliyor O güzelim kız birkaç yılda çöküp yaşlandı Yüreğinin acısını yılların izini taşıyordu yüzündeki derin çizgiler Zavallı adam çocuklarını yetiştirebilmek için ne acılar çekti Sitem – Kızgınlık Anlamı Taşıyan Cümleler : Sözü ya da hareketleriyle birinin bir kimseyi kırdığını üzdüğünü veya gücendirdiğini öfkelenmeden dile getiren cümleler sitem anlatımlı; sözü söyleyenin bir kişiye kızdığını anlatan cümlelerse kızgınlık anlamlı cümlelerdir Örnek : Her hafta sonu toplanıp kıra giiniz de beni çağırmazsınız İnsan kendisine bunca emeği geçen insanı bir kere de olsa arayıp sorar Dediklerimi yapma da göreyim seni! Sen kim oluyorsun da bana karşı böyle konuşuyorsun! Yapıtın Konusuna Değinen Cümleler : Bir anlatımda verilmek istenen öz düşünce ve duygu bütününe içerik adı verilirken kimi cümleler herhangi bir yapıtın konusuna ya da özün ne olduğuna yani içeriğine değinir Örnek : Cahit Sıtkı’nın şiirlerinde genel olarak ölüm ve yalnızlık teması ele alınıyor Romanda kent insanlarının bireyci yaşamları ve bunun yarattığı bunalımlar anlatılmış Ömer Seyfettin kimi öykülerinde çocukluk ve askerlik anılarını işliyor Ziya Osman Saba yalın ve içten bir anlatımla yoksul yaşamlara karşı duyduğu ezikliği anlatır bu şiirinde Aşamalı Bir Durumu Bildiren Cümleler : Aşamalı bir anlam içeren cümlelerde bir durumun gitgide ilerlemesi anlamı vardır Örnek : Zavallı kadın sürekli zayıflıyor her geçen gün biraz daha küçülüyordu Uçak önce havalandı sonra yavaş yavaş bulutların arasında kayboldu Hastamız günden güne iyiye gidiyor Kurşun sırtından girince asker önce dizlerinin üzerine çöktü sonra boylu boyunca yere yığıldı Beğenme – Takdir Etme Anlamı İçeren Cümleler : Beğenme takdir etme anlamı içeren cümleler herhangi bir şeye yönelik beğeniyi övgüyü dile getiren cümlelerdir Örnek : Aşkolsun delikanlıya rakibinin sırtını bir hamlede yere getirdi Her türlü rezaletin yaşandığı bu çevrede dürüst ve tertemiz bir insan olarak yetişti Eserlerinde yapaylığa kaçmadan içten ve yalın bir söyleyişle dile getirir duygularını Bozkırın ortasında açılmış sapsarı bir çiçektir bu şiirler