Konuşma Dilinin Özellikleri Nedir?-Konuşma Dili Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Konuşma Dilinin Özellikleri Nedir?-Konuşma Dili Hakkında

Dilin iki yönü vardır: konuşma dili

yazıdili

Yazıdili

konuşma dilinin sembolleştirilmesidir

Bu iki dil arasında doğaldır ki bazı farklılıklar vardır

Konuşma dilinin özelliklerini ortaya koyarken bu farklılıklardan yararlanılacaktır

Bu

konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacaktır

Saussure yazının varlık nedeninin dili (konuşma dili) göstermek olduğunu söyler

Yazı dilinde harfler

noktalama işaretleri ve yazım kuralları bulunurken

konuşma dilinde ses temeldir

Süre

vurgu

ton

kavşak ve durak

ezgi

sesin perdesi

tınısı

şiddeti konuşma dilinin özellikleridir

Bu özellikler dilden dile farkılıklar göstermektedir

Örneğin İngilizcenin vurgusu ile Türkçenin vurgusu farklıdır

A'nın duyu organlarını uyarır

böylece sinirsel tepiler meydana gelir

bu tepkiler A bir düşünceye ya da kavrama ulaşır

sonunda Boşluğa söylenen düşünü ya da kavram ses ve ışık dalgaları meydana getirir

bunlar da :
OLAY

Bu düşünü veya kavram da bir eylemin

bir takım sözcüklerin doğmasına neden olur; bu eylem ve sözcükler de A'yı

başka birini

uyarır

Bu oluşum sürer gider

bunlar bu tepkiler sonunda bunlar sözcüklere dönüşür

beyne geçer

beyin gerilimler ve duyular meydana getirir

B'nin duyu organlarını uyarır

böylece sinirsel tepiler meydana gelir

B bir düşünceye ya da kavrama ulaşır

sözcüklere dönüşür

beyne geçer

beyin gerilimler ve duyular meydana getirir

Burada Türkçenin konuşma dilinin özelliklerine değinmekte yarar vardır Türkçe-
nin söyleyiş özellikleri şöyle sıralanabilir:
• Türkçe sesçil bir dildir; yani yazıldığı gibi okunan

okunduğu gibi yazılan bir dil olmasına rağmen bazıkuraldışısözcükler vardır

Konuşma dilindeki değişim yazı dilindeki değişimden daha hızlıdır

Sözcüklerin söyleyiş / okunuş biçimleri zaman içinde değişebilir; çünkü dil canlıdır

Bu değişim yazı dilinde hemen kendini göstermez

• Türkçede yazarken gösterilen ama söylerken ses olarak belirtilmeyen "ğ"nin konuşma dilindeki özelliklerini Ergenç (1995

s

39) şöyle belirtir: - "ğ"nin önünde ve ardında bulunan /a/ ve /ı/ sesleri söyleyişte "ğ"nin yi-
tirilmesiyle yanyana kalarak önce ünlü kaymasıoluştururlar sonra /a/ sesi daha zayıf olan /ı/ sesini kendisine benzeterek bir uzun /a/ sesine dönüşür

Örnek:
ağız > /a:z/

ağır > /a:r/

dağıt- > /da:t-/

çağır- > /ça:r-/
- Sözcüğün içsesinde aynı nitelikli ünlüler arasında

sözcüğün sonsesinde bir ünlüden sonra ve önünde bir ünlü ardında bir ünsüz varken söyleyişte yitirilen "ğ"

ünlülerin uzamasına neden olur

Örnek:
uğur > /u:r/

dağ > /da:/

yağmur > /ya:mur/
- Eğer birlikte bulunduğu ünlüler düz öndil ünlüleriyse /y/ sesine dönüşebilir

Yarıünlü sayılan /y/ sesinin çıkışyeri /i/ ünlüsüne çok yakın olduğu için sözde ünlü kayması ortaya çıkar

Örnek:
eğitim > eyitim > e:itim

eğlence > eylence > e:ilence
• "-y-" ünsüzü daraltıcı bir sestir

Bunun için kendisinden önceki düz-geniş (a

e)

yuvarlak-dar (u

ü) ünlüleri düz-dar (ı

i) ünlüleri olarak söyletir

Bu değişim bir kaç sözcük dışında yazıda gösterilmez

Örnek:
De-: di - y - en / de- eylem kökü di-'ye dönüşür

bu yazıda da gösterilir

Ye-: yi - y - en / ye- eylem kökü yi-'ye dönüşür

bu yazıda da gösterilir

- Bununla birlikte bu birkaç sözcük dışında "-y-" ünsüzünün etkisiyle darlaşan ünlüler sadece söyleyişte kalır

yazıda gösterilmez

Örnek:
Başla-: Başla - y - an (yazıda)

başlı - y - an (söyleyişte)
Taşla-: Taşla - y - an (yazıda)

taşlı - y - an (söyleyişte)
- "-yor" ekindeki "y" sesinin de darlaştırıcı özelliği bulunmaktadır; fakat bu değişim hem söyleyişte hem de yazıda kendini gösterir

Örnek:
Başla-: Başlı - yor (hem yazıda hem söyleyişte)
Taşla-: Taşlı - yor (hem yazıda hem söyleyişte)
• "-ecek

-acak" gelecek zaman ekleri -(i)cek

-(ı)cak

-(u)cak

-(ü)cek biçiminde söylenir

Örnek:
Gel-: Gel - ecek (yazılır) / gel - icek (söylenir)
Sor-: Sor - acak (yazılır) / sor - ucak (söylenir)
- Eylem kökü ünlü ile bittiği zaman araya "y" sesi getirilir

Bu durumda "y" sesinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı

kendisinden önceki ünlü daralır

kendisinden sonraki ünlü ise düşer

Örnek:
Söyle-: Söyle - y - ecek (yazılır) / söyli - y - cek (söylenir)
Yürü-: Yürü - y - ecek (yazılır) / yürü - y - cek (söylenir)
• Kısaltmalardaki ünsüzler "e" sesinin yardımı ile söylenir

Örnek:
HBB kısaltması He Be Be diye söylenir

NTV kısaltması Ne Te Ve diye söylenir

IMF kısaltması İ Me Fe diye söylenir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Konuşma Dilinin Özellikleri Nedir?-Konuşma Dili Hakkında Konuşma Dilinin Özellikleri Nedir?-Konuşma Dili Hakkında Dilin iki yönü vardır: konuşma dili yazıdili Yazıdili konuşma dilinin sembolleştirilmesidir Bu iki dil arasında doğaldır ki bazı farklılıklar vardır Konuşma dilinin özelliklerini ortaya koyarken bu farklılıklardan yararlanılacaktır Bu konunun daha iyi anlaşılmasına yardımcı olacaktır Saussure yazının varlık nedeninin dili (konuşma dili) göstermek olduğunu söyler Yazı dilinde harfler noktalama işaretleri ve yazım kuralları bulunurken konuşma dilinde ses temeldir Süre vurgu ton kavşak ve durak ezgi sesin perdesi tınısı şiddeti konuşma dilinin özellikleridir Bu özellikler dilden dile farkılıklar göstermektedir Örneğin İngilizcenin vurgusu ile Türkçenin vurgusu farklıdır A'nın duyu organlarını uyarır böylece sinirsel tepiler meydana gelir bu tepkiler A bir düşünceye ya da kavrama ulaşır sonunda Boşluğa söylenen düşünü ya da kavram ses ve ışık dalgaları meydana getirir bunlar da : OLAY Bu düşünü veya kavram da bir eylemin bir takım sözcüklerin doğmasına neden olur; bu eylem ve sözcükler de A'yı başka birini uyarır Bu oluşum sürer gider bunlar bu tepkiler sonunda bunlar sözcüklere dönüşür beyne geçer beyin gerilimler ve duyular meydana getirir B'nin duyu organlarını uyarır böylece sinirsel tepiler meydana gelir B bir düşünceye ya da kavrama ulaşır sözcüklere dönüşür beyne geçer beyin gerilimler ve duyular meydana getirir Burada Türkçenin konuşma dilinin özelliklerine değinmekte yarar vardır Türkçe- nin söyleyiş özellikleri şöyle sıralanabilir: • Türkçe sesçil bir dildir; yani yazıldığı gibi okunan okunduğu gibi yazılan bir dil olmasına rağmen bazıkuraldışısözcükler vardır Konuşma dilindeki değişim yazı dilindeki değişimden daha hızlıdır Sözcüklerin söyleyiş / okunuş biçimleri zaman içinde değişebilir; çünkü dil canlıdır Bu değişim yazı dilinde hemen kendini göstermez • Türkçede yazarken gösterilen ama söylerken ses olarak belirtilmeyen "ğ"nin konuşma dilindeki özelliklerini Ergenç (1995 s 39) şöyle belirtir: - "ğ"nin önünde ve ardında bulunan /a/ ve /ı/ sesleri söyleyişte "ğ"nin yi- tirilmesiyle yanyana kalarak önce ünlü kaymasıoluştururlar sonra /a/ sesi daha zayıf olan /ı/ sesini kendisine benzeterek bir uzun /a/ sesine dönüşür Örnek: ağız > /a:z/ ağır > /a:r/ dağıt- > /da:t-/ çağır- > /ça:r-/ - Sözcüğün içsesinde aynı nitelikli ünlüler arasında sözcüğün sonsesinde bir ünlüden sonra ve önünde bir ünlü ardında bir ünsüz varken söyleyişte yitirilen "ğ" ünlülerin uzamasına neden olur Örnek: uğur > /u:r/ dağ > /da:/ yağmur > /ya:mur/ - Eğer birlikte bulunduğu ünlüler düz öndil ünlüleriyse /y/ sesine dönüşebilir Yarıünlü sayılan /y/ sesinin çıkışyeri /i/ ünlüsüne çok yakın olduğu için sözde ünlü kayması ortaya çıkar Örnek: eğitim > eyitim > e:itim eğlence > eylence > e:ilence • "-y-" ünsüzü daraltıcı bir sestir Bunun için kendisinden önceki düz-geniş (ae) yuvarlak-dar (uü) ünlüleri düz-dar (ıi) ünlüleri olarak söyletir Bu değişim bir kaç sözcük dışında yazıda gösterilmez Örnek: De-: di - y - en / de- eylem kökü di-'ye dönüşür bu yazıda da gösterilir Ye-: yi - y - en / ye- eylem kökü yi-'ye dönüşür bu yazıda da gösterilir - Bununla birlikte bu birkaç sözcük dışında "-y-" ünsüzünün etkisiyle darlaşan ünlüler sadece söyleyişte kalır yazıda gösterilmez Örnek: Başla-: Başla - y - an (yazıda) başlı - y - an (söyleyişte) Taşla-: Taşla - y - an (yazıda) taşlı - y - an (söyleyişte) - "-yor" ekindeki "y" sesinin de darlaştırıcı özelliği bulunmaktadır; fakat bu değişim hem söyleyişte hem de yazıda kendini gösterir Örnek: Başla-: Başlı - yor (hem yazıda hem söyleyişte) Taşla-: Taşlı - yor (hem yazıda hem söyleyişte) • "-ecek -acak" gelecek zaman ekleri -(i)cek -(ı)cak -(u)cak -(ü)cek biçiminde söylenir Örnek: Gel-: Gel - ecek (yazılır) / gel - icek (söylenir) Sor-: Sor - acak (yazılır) / sor - ucak (söylenir) - Eylem kökü ünlü ile bittiği zaman araya "y" sesi getirilir Bu durumda "y" sesinin darlaştırıcı özelliğinden dolayı kendisinden önceki ünlü daralır kendisinden sonraki ünlü ise düşer Örnek: Söyle-: Söyle - y - ecek (yazılır) / söyli - y - cek (söylenir) Yürü-: Yürü - y - ecek (yazılır) / yürü - y - cek (söylenir) • Kısaltmalardaki ünsüzler "e" sesinin yardımı ile söylenir Örnek: HBB kısaltması He Be Be diye söylenir NTV kısaltması Ne Te Ve diye söylenir IMF kısaltması İ Me Fe diye söylenir