Cümlede Duruluk Nedir?-Cümlede Duruluğu Neler Bozar?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Cümlede Duruluk Nedir?-Cümlede Duruluğu Neler Bozar?

İyi ve sağlam bir cümlenin niteliklerinden biri de duruluktur

Duruluk

cümlede gereksiz
sözcüklerin bulunmamasıdır

Daha kısa bir deyişle

düşüncemizi
olabildiğince az sözcükle anlatmadır

Bu niteliği sağlamak için
düşüncenin belirtilmesinde belli bir görevi olmayan sözcükleri
cümleden atmalıyız

Cümlelerimizi bu gereksiz sözcüklerden
ayıklama

hem söylemek istediklerimizi doğrudan anlatmaya hem de
anlatımımıza yalınlık ve doğallık kazandırmaya yarar

Gereksiz sözcüklerden kurtulmanın en kestirme yolu

düşünceleri zihnimize doğduğu gibi yazmadır

Her türlü yapmacıktan
ve özentiden kaçınmadır

Bunun ölçüsü de şu olmalıdır: Cümleden bir
sözcüğü attığımızda cümlenin anlamında bir daralma

anlatım
gücünde bir zayıflama olursa o sözcük gerekli; olmuyorsa o sözcük
gereksizdir

Cümlelerimizi bu ölçüye göre değerlendirme

iyi bir
yazıda bulunması gereken özlülük

yalınlık

duruluk ve etkililik gibi
olumlu nitelikleri de yazımıza kazandırır

Cümlelerimizde duruluğu sağlamak için yukarıdaki noktalarla
birlikte şunlara da dikkat etmeliyiz:
1

Her türlü süs ve özentiden kaçınmalıyız

Bu bakımdan
düşünceyi belirlemekten çok

sözü uzatmaya yarayan sözcükleri
atmalıyız

Şu cümleye bakalım:
“Bu güzelim hayatın bin bir çeşit güzelliklerine veda ederek

ezelî ve ebedî bir diyara

ölüm ülkesine göçtü

”
Bu cümlede anlatılmak isteneni tek sözcükle anlatabiliriz

Söz

gelişi

“öldü” diyerek de cümlenin anlatmak istediğini belirtebiliriz

Demek ki cümlede yer alan öbür bütün sözcükler gereksizdir

2

Bağlayıcı ögeleri

Bağlaçları ve ilgeçleri kullanmada titiz
davranmalı

gelişigüzel kullanmaktan kaçınmalıyız

Bağlaçlar ve
ilgeçler

yerli yerinde ve gerektiği zaman kullanılmazsa anlatıma
tutukluk

cümleye ağırlık verdiği gibi

doğallık niteliğini de engeller
cümlenin

Şu örneğe bakalım:

“Kum ve çakıl ve taş ve bunların hazırlanmasını bildirmiştim

”
Cümlede “ve” bağlacı gelişigüzel kullanılmaktadır

Bunun yerine “

”
işareti koyarak cümleyi doğal

etkili bir duruma getirebiliriz: “Kum

çakıl

taş gerektiğini belirtmiş; bunların hazırlanmasını istemiştim

”
3

Birkaç sözcüğün anlamını karşılayabilecek kimi ad ve
sıfatlarla da gereksiz sözcükleri kullanmaktan kaçınır

duruluğu
sağlayabiliriz

Özellikle seçkin sözcükler

küçültme ekleriyle kurulmuş
ad ve sıfatlardan yararlanabiliriz

Sözgelimi

“Elmanın tadı birazcık
ekşi gibi

” cümlesini

“Elmanın tadı ekşimsi

” biçimine dönüştürebiliriz

Aynı biçimde “ekşice”

“ekşimtırak” sözcüklerinden birini kullanarak da
duruluğu sağlayabiliriz

4

Olmak

etmek

eylemek

kılmak gibi yardımcı eylemlerin
yerine

canlı eylemler kullanarak da duruluğu sağlayabiliriz

Örneğin

“Hasta oldu

” yerine

“Hastalandı

”

“Su bulanık bir hale geldi

” yerine
“Su bulandı

” diyebiliriz

5

Aynı anlama gelen sözcükleri yan yana getirmekten
kaçınmalıyız

Örneğin

şöyle bir cümle duru ve doğal değildir:
“Parası pulu çok

varlıklı

zengin

yoksul diyemeyeceğimiz bir
kişiydi

”
Bu cümleyi

“Zengin bir kişiydi” ya da tek sözcükle

“Zengindi”
biçiminde kurarak duruluğu sağlayabiliriz

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Cümlede Duruluk Nedir?-Cümlede Duruluğu Neler Bozar? Cümlede Duruluk Nedir?-Cümlede Duruluğu Neler Bozar? İyi ve sağlam bir cümlenin niteliklerinden biri de duruluktur Duruluk cümlede gereksiz sözcüklerin bulunmamasıdır Daha kısa bir deyişle düşüncemizi olabildiğince az sözcükle anlatmadır Bu niteliği sağlamak için düşüncenin belirtilmesinde belli bir görevi olmayan sözcükleri cümleden atmalıyız Cümlelerimizi bu gereksiz sözcüklerden ayıklama hem söylemek istediklerimizi doğrudan anlatmaya hem de anlatımımıza yalınlık ve doğallık kazandırmaya yarar Gereksiz sözcüklerden kurtulmanın en kestirme yolu düşünceleri zihnimize doğduğu gibi yazmadır Her türlü yapmacıktan ve özentiden kaçınmadır Bunun ölçüsü de şu olmalıdır: Cümleden bir sözcüğü attığımızda cümlenin anlamında bir daralma anlatım gücünde bir zayıflama olursa o sözcük gerekli; olmuyorsa o sözcük gereksizdir Cümlelerimizi bu ölçüye göre değerlendirme iyi bir yazıda bulunması gereken özlülük yalınlık duruluk ve etkililik gibi olumlu nitelikleri de yazımıza kazandırır Cümlelerimizde duruluğu sağlamak için yukarıdaki noktalarla birlikte şunlara da dikkat etmeliyiz: 1 Her türlü süs ve özentiden kaçınmalıyız Bu bakımdan düşünceyi belirlemekten çok sözü uzatmaya yarayan sözcükleri atmalıyız Şu cümleye bakalım: “Bu güzelim hayatın bin bir çeşit güzelliklerine veda ederek ezelî ve ebedî bir diyara ölüm ülkesine göçtü” Bu cümlede anlatılmak isteneni tek sözcükle anlatabiliriz Söz gelişi “öldü” diyerek de cümlenin anlatmak istediğini belirtebiliriz Demek ki cümlede yer alan öbür bütün sözcükler gereksizdir 2 Bağlayıcı ögeleri Bağlaçları ve ilgeçleri kullanmada titiz davranmalı gelişigüzel kullanmaktan kaçınmalıyız Bağlaçlar ve ilgeçler yerli yerinde ve gerektiği zaman kullanılmazsa anlatıma tutukluk cümleye ağırlık verdiği gibi doğallık niteliğini de engeller cümlenin Şu örneğe bakalım: “Kum ve çakıl ve taş ve bunların hazırlanmasını bildirmiştim” Cümlede “ve” bağlacı gelişigüzel kullanılmaktadır Bunun yerine “” işareti koyarak cümleyi doğal etkili bir duruma getirebiliriz: “Kum çakıl taş gerektiğini belirtmiş; bunların hazırlanmasını istemiştim” 3 Birkaç sözcüğün anlamını karşılayabilecek kimi ad ve sıfatlarla da gereksiz sözcükleri kullanmaktan kaçınır duruluğu sağlayabiliriz Özellikle seçkin sözcükler küçültme ekleriyle kurulmuş ad ve sıfatlardan yararlanabiliriz Sözgelimi “Elmanın tadı birazcık ekşi gibi” cümlesini “Elmanın tadı ekşimsi” biçimine dönüştürebiliriz Aynı biçimde “ekşice” “ekşimtırak” sözcüklerinden birini kullanarak da duruluğu sağlayabiliriz 4 Olmak etmek eylemek kılmak gibi yardımcı eylemlerin yerine canlı eylemler kullanarak da duruluğu sağlayabiliriz Örneğin “Hasta oldu” yerine “Hastalandı” “Su bulanık bir hale geldi” yerine “Su bulandı” diyebiliriz 5 Aynı anlama gelen sözcükleri yan yana getirmekten kaçınmalıyız Örneğin şöyle bir cümle duru ve doğal değildir: “Parası pulu çok varlıklı zengin yoksul diyemeyeceğimiz bir kişiydi” Bu cümleyi “Zengin bir kişiydi” ya da tek sözcükle “Zengindi” biçiminde kurarak duruluğu sağlayabiliriz