Güzel Konuşma Nedir?-Güzel Konuşma Yolları

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Güzel Konuşma Nedir?-Güzel Konuşma Yolları

Güzel konuşma; yerine

zamanına

kişisine uygun olarak yapılan konuşmadır

Neyi

nerede

ne zaman

kime nasıl söyleyeceğini bilen bir kişinin güzel konuşmayla ilgili önemli bir problemi yok demektir

Hazırlıklı veya hazırlıksız herhangi bir sözlü anlatımın güzel ve
etkili olması

konuşma yanlışları yapılmamasına bağlıdır

Şu hâlde

güzel konuşmayı içinde konuşma yanlışlarının olmadığı sözlü anlatım şeklinde tanımlamak da mümkündür

KONUŞMA YANLIŞLARI
Konuşma yanlışları çevreye

eğitime

dilin kurallarını bilme seviyesine

alışkanlıklara ve kişiye göre değişmekle birlikte bunları;
1

Alışkanlıklardan kaynaklanan davranışla ilgili konuşma yanlışları

2

Söyleyiş tarzıyla ilgili konuşma yanlışları

3

Konuşma kurallarını bilmemekten kaynaklanan konuşma yanlışları

olmak üzere üç başlık altında toplayabiliriz

1

ALIŞKANLIKLARDAN KAYNAKLANAN DAVRANIŞLAİLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI
Kişinin kendi çevresindeki diğer insanlarla (sözlü olarak) sağlıklı bir iletişim kurmasında alışkanlıklarının ve anlayışının payı büyüktür

Can çıkmadan huy çıkmaz Atasözünde güzel bir şekilde ifadesini bulan bu gerçeğin güzel konuşma ile çok yakından ilgisi vardır

Çünkü

aşağıda bazılarını sıraladığımız olumsuzlukların pek çoğu kötü huylar ve alışkanlıklarla ilgilidir

Kibirlenmek: Kişinin kendini diğer insanlardan üstün görmesi

onlara tepeden bakması

gururlanması demektir

Kibirli insanlar

ister istemez bu huylarını konuşmalarına da yansıtırlar

Başkalarına saygı göstermedikleri için kendileri de saygı görmezler

Toplum içinde sevilmeyen bu kişilerle kimse muhatap olmak da istemez

“Hep ben bilirim

sen bir şeyden anlamazsın

en iyisini ben yaparım

o da bir şey mi

benim dediğim doğrudur” tarzındaki ifadeler kibirli insanlara özgü sözlerdendir

İlgisizlik:Kibirli insanlarkendilerinden başka kimseye önem verme*dikleri için çoğu zaman muhataplarını dinlemezler

yerli yersiz sorularla ilgisizliklerini de göstermiş olurlar

Böyle bir davranış

kişinin kendisine ve karşısındakine saygısızlığının da bir göstergesidir

Konuşanın sözünü kesmek:Birisi konuşurken araya girmek

sorular sormak

sabırsızlık göstermek

itiraz etmek sözü kesmeyle ilgili bir davranış yanlışıdır

Birini dinlerken anlaşılmayan hususlar olabilir

Bunlar

kişinin sözünü tamamlaması beklendikten sonra uygun bir dille sorulmalıdır

Özellikle televizyonlardaki bazı tartışma programlarında muhatapların birbirlerini dinlemeyerek bir an önce kendi söyleyeceklerini bitirme yarışına girmeleri sırasında sergiledikleri tutum

bu konunun ilginç örnekleri arasındadır

Böyle bir anlayışla yapılan tartışmanın seyirciler tarafından beğenilmeyeceği de bir gerçektir

Kendini yetersiz görmek:Kendini beğenmek kadar olmasa da kendini yetersiz görmek de bir davranış yanlışıdır

Çünkü başarılı bir konuşmanın temelinde kendine güven duymak vardır

“Ben yapamam

ben bilmem

ben bu işin üstesinden gelemem” gibi yanlış telkinler kişiyi başarısızlığa sürükleyen olumsuzluklardandır

Alay etme alışkanlığı:Başkalarını hafife alarak onları toplum içinde güç duruma düşürmek

kişilerin fizikî yapıları için hoş olmayan sıfatlar kullanmak

birtakım eksiklikleri güzel olmayan bir üslûpla söylemek alay etme alışkanlığıyla ilgilidir

“İstediğini söyleyen istemediğini işitir

” sözünü her zaman hafızada tutmakta yarar vardır

Aşağıya aldığımız Mehmet Âkif’in şu nüktesi uygun bir örnek olacaktır:
Bir toplantıda sonradan görme gençlerden biri aklınca Âkif’i küçük düşürmek için alaylı bir sesle:
― Üstat siz baytardınız değil mi diye sorar
Âkif gayet sakin cevabını yapıştırır:
― Evet bir yeriniz mi ağrıyordu?
Boşboğazlık:Söylenmemesi gereken bir sözü yerli yersiz söyleme alışkanlığıdır

Böyle kişiler iyi niyetli bile olsalar toplum içinde yalnız kalmaya mahkûmdurlar

Çünkü bunların çevresindeki insanlar şimdi bu yine bir boşboğazlık yapacak diye âdeta diken üstünde olurlar

Aşağıdaki fıkrada bir boşbo*ğazlık örneği vardır:
Kulaklarının büyüklüğüyle ünlü Galileo’ye edepsizin biri:
― Üstat kulaklarınız bir insan için biraz büyük değil mi demiş
Galileo:
― Doğru demiş Benim kulaklarım bir insan için biraz büyük; ama seninkiler de bir eşek için fazla küçük sayılmaz mı?
Gevezelik:Bir anlamda başkalarına konuşma hakkı tanımayan

ilgili ilgisiz sürekli olarak ben konuşayım

bu konuya bir açıklama da ben getireyim anlayışıyla sözü gereğinden fazla uzatan kişilerin ortaya koyduğu bir davranış yanlışıdır

Geveze insanlar

çoğu zaman ölçüyü kaçırarak dinleyenleri sıktıkları için toplum tarafından sevilmezler

Usulsüz eleştiri yapmak:Başkalarına ait düşüncelere her zaman katılma gibi bir zorunluluk olmamakla birlikte katılmadığımız fikirlerle ilgili eleştirileri de söylemenin uygun bir yolu vardır

Sıra gözetilmeden

saygısız bir üslûpla

kaba sözlerle yapılacak eleştiri

elbette konuşma kurallarını bilen

aydın bir insanın sergileyeceği tavır değildir

İğneyi kendine çuvaldızı başkasına batır sözündeki incelik

ölçü olarak alınabilir

Yapmacıklık:Kişinin tavırları

kıyafeti

konuşmaları

anlayışı

düşünceleri; yetiştiği ortamla

aldığı eğitimle

kültürle uyum içinde olmalıdır

Mevlânâ’nın ifadesiyle kişi ya olduğu gibi görünmeli ya da göründüğü gibi olmalıdır

Aksi hâlde insan

bülbülü taklide çalışan karga gibi gülünç bir duruma düşer

Bu sebeple yapmacık tavırlardan vazgeçmek gerekir

Zaten konuşmada inandırıcı olmanın yolu da samimiyetten geçmektedir

Bencillik:Sürekli olarak kendi nefsini ön plânda tutan

hemen her işte kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden

hep ben kelimesiyle kendinden bahsetmek isteyen kişilerin ortaya koyduğu davranış şeklidir

Bu anlayıştaki kişi*lere güvenilmez

Bunlarla kolay kolay arkadaşlık kurulmaz

Basit bir şekilde örneklersek

bir ekmeği bölüşmek gerektiğine bir bakınız

arkadaşınız ekmeğin ne kadarını size ne kadarını kendisine ayırıyor

En küçük bir menfaat söz konusu olduğunda bencillik kendisini gösterecektir

Kur’anıkerim’de ben zamirinin kullanılmadığını yeri gelmişken hatırlatalım

Övünmek: Kişinin diğer insanlardan farklı ve üstün yönlerini ön plâna çıkarmaya çalışması övünmektir

Konuşma

başkalarına övünmek ya da başkaları tarafından övülmek düşüncesiyle yapılmamalıdır

“Ali’nin boyu kısadır

” demenin “Ben ondan uzunum

” anlamına geleceği de unutulmamalıdır

Dedikodu etmek:Basit ruhlu insanların eğlencesi olan dedikodu

konusu kınama ya da çekiştirme olan konuşmadır

Dedikoducu kişiler

birinin arkasından konuşarak onu kötülemeye çalışırlar

kınarlar

kendilerinin öyle olmadığını anlatmaya çalışırlar

Fakat bu arada konuştukları kişiye “Bak ben senin yanında falancayı nasıl çekiştiriyorsam seni de başkasına öyle çekiştiririm

” mesajını verdiklerini unuturlar

Kesin konuşmak:Başkalarının düşüncelerine saygı duymayan

kendi düşüncesini ister doğru ister yanlış olsun kabul ettirmeye çalışan

kestirip atma alışkanlığında olan

hoşgörüye tahammülü olmayan kişilerin ortaya koyduğu davranış yanlışlarından biri de kesin konuşmaktır

Özellikle tam olarak bilinmeyen konular hakkında bu anlayışla fikirler yürütmek

haberler vermek

zaman zaman kişiyi yalancı durumuna da düşürür

Meselâ

“Türkçe Sözlük’ün son baskısında 95

000 kelime vardır

” cümlesine ilâve edilecek “zannedersem

yanılmıyorsam

herhâlde” gibi bir kelime kişiyi yanlış bilgi vermekten

yalancı durumuna düşmekten kurtaracaktır

Sert konuşmak: Kişinin birilerine karşı kendini daima güçlü

haklı

kabadayı göstermek ister gibi bir anlayışla ve sert bir ses tonuyla

birilerini tehdit eder gibi konuşması da bir davranış yanlışıdır

Yanlış bir düşünce ne kadar kaba

sert bir üslûpla söylenirse söylensin doğru olamaz

kişiyi haklı çıkarmaz

sadece konuşanın ne kadar kaba birisi olduğunu gösterir

2

SÖYLEYİŞ TARZIYLA İLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI
Etkili ve güzel bir konuşmada konunun içeriği kadar söyleyiş tarzı da önemlidir

Neyi

ne zaman

nerede

nasıl söyleyeceğini bilmeyen bir kişinin güzel konuşması çok zordur

Herhangi bir isteğin ifadesinde

seçilen kelimelerin ve söyleniş tarzının kişiler üzerinde farklı etkiler uyandıracağı unutulmamalıdır

Aşağıdaki cümleler

bu konuyu örnekleyen özlü sözlerdendir:
Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır (Atasözü)
Söz ola kese savaşı söz ola kestire başı
Söz ola ağulu aşı bal ile yağ ede bir söz
(Yunus Emre)
Konuşmanın etkisini azaltan ve ahengini bozan söyleyiş tarzıyla ilgili bazı yanlışlıklar aşağıda sıralanmıştır:
Aynı kelimeleri tekrarlamak: Konuşma sırasında hiç gerekmediği hâlde kelimeleri aynen tekrarlamak

dinleyenlerin dikkatini çekecek sıklıkta anlaşıldı mı bilmem anlatabiliyor muyum binaenaleyh çocuklar efendime söyleyeyim sana bir şey söyleyeyim mi demem o ki evet işin garip tarafı sizin anlayacağınız şey şey yani gibi sözleri tekrarlamak anlatım ve söyleyiş güzelliğini bozar

Söyleyiş yanlışları yapmak anlamsız sesler çıkarmak:Güzel bir konuşmada vurgu ve tonlamanın doğru yapılması kadar kelimelerin doğru telaffuzu da önemlidir

Bazen yanlış söylenen bir kelime

anlamı bilinmeden kullanılan bir söz

konuşmacının eğitim durumu

anlayışı

görgüsü

hakkında fikir vermeye yetecektir

Başka dillerden Türkçeye giren kelimelerin söylenişine özellikle dikkat edilmelidir

Aksi hâlde söylenmek istenenle söylenen birbirinden farklı olur: Aşık oldum ben sana (aşık: 1 Ayak bileğindeki küçük kemiklerden biri 2 Yapı çatılarında uzun mertek – Âşık oldum ben sana) Türkiye hala ayakta – Türkiye hâlâ ayakta (hala: babanın kız kardeşi)
Konuşmacı anlatacağını gevelemeden açıkça söylemeli

sözü gereksiz yere uzatarak dolambaçlı yolları tercih etmemelidir

Hatırlanamayan sözlerin yerine bilerek veya bilmeyerek aaa eee ııı gibi anlamsız sesler çıkarmak veya arada boşluklar bırakmak konuşmanın ahengini bozan diğer yanlışlıklardandır

Biraz çaba göstererek bu olumsuzluğun önüne geçmek mümkündür

Ses tonu

konuya ve konuşmanın yapıldığı yere göre ayarlanmalıdır

Gereksiz yere bağırmak veya zor işitilen bir sesle isteksiz bir ses tonuyla konuşmak

sunuşun etkisini azaltır

Argo sözleri kullanmak ve kaba konuşmak :Türkçe Sözlük’te; kullanılan ortak dilden ayrı olarak aynı meslek ya da topluluktaki insanların kullandığı özel dil ya da sözcük dağarcığı; serserilerin külhanbeylerinin kullandığı söz ya da deyim olarak tanımlanan argo -özgünlüğü korumak gereken durumlar dışında- edebî dilde asla kullanılmamalıdır

Bir de buna kaba sözler

küfürler eklenecek olursa konuşma

edep sınırlarının dışına taşar

Kendisine ve çevresindekilere saygısı olan aydın bir insanın konuşmasında argoya ve kaba sözlere rastlanmaz

3 KONUŞMA KURALLARINI BİLMEMEKTEN KAYNAKLANAN KONUŞMA YANLIŞLARI

Güzel ve etkili konuşma kurallarını bilmeyen

bu konuda deneyimi olmayan

konuşma sırasında yapılan yanlışlıkların neler olduğundan habersiz bir konuşmacının başarılı bir sunuş yapamayacağı

konuşmasının yanlışlarla dolu olacağı muhakkaktır

Konuşmacı

karşılaştığı kötü örnekleri kendisine devamlı ölçü kabul ederse başarılı olamaz

Üslûp yanlışları:Yerine

kişisine

zamanına ve konusuna göre nasıl konuşacağını bilmeyen bir şahsın

asker arkadaşıyla konuştuğu şekilde amiriyle konuşmasını yadırgamamak gerekir

Konuşma türlerini ve bunların özelliklerini bilmeyen bir konuşmacı

kime nasıl hitap edeceğini; panelde nasıl

forumda nasıl

açık oturumda nasıl konuşulacağını bilmezse üslûp yanlışları yapacaktır

Plânsızlık:Bir dinleyici grubu önünde yapılan sunuş konuşmaları

konuşma plânı yapmayı gerektirir

Konuşma plânı nedir nasıl yapılır plânda nelere dikkat edilir süre ne kadardır gibi soruların cevaplarını bilmeyenlerin yapacağı sunuş konuşmalarında

plânsızlıktan kaynaklanan yanlışlıkların olması kaçınılmazdır

Toplumda sevilmek ve sayılmak

kendini dinletmek

aranan bir kişi olmak

konuşma kurallarını iyi bilmek ve bu kuralları başarılı bir şekilde uygulamakla mümkündür

Konuşma yanlışlarını ana hatlarıyla bu şekilde özetledikten sonra güzel konuşma kurallarına geçebiliriz

Güzel Konuşma Kuralları
Sözlü anlatımda konuşmacının önünde geniş bir zaman

tekrar tekrar okuma ve düzeltme imkânı yoktur

Bu sebeple usulüne uygun etkili ve güzel bir konuşma yapmak

aynı konu hakkında yazı yazmaktan daha zordur

Güzel yazı yazan biri aynı derecede iyi bir konuşmacı olmayabilir

Güzel ve etkili konuşmak her ne kadar kolay bir iş olmasa da yukarıda sıralanan konuşma yanlışlarından sakınmakla

bu konuyla ilgili kaynakları ve örnekleri incelemekle

biraz çaba ve dikkatle en azından öncekilerden daha iyi ve başarılı bir konuşma yapmak mümkündür

Konuşma eyleminin gerçekleştiği bir ortamda konuşmacı veya dinleyici olarak bulunuyorsanız aşağıdaki hususlara dikkat etmelisiniz

1

Muhatabınıza önem veriniz

saygılı olunuz ve övünmeyiniz

Bu aynı zamanda kişinin kendisine olan saygısının da gereğidir

Siz muhatabınıza saygı göstermezseniz o da size saygı göstermeyecektir

2

Dinlemesini biliniz

Siz muhatabınızı dinlemezseniz karşı tarafın sizi dinlemesini istemeye hakkınız olmayacaktır

Her kafadan bir sesin çıktığı

herkesin aynı anda konuşmaya çalıştığı

gürültülü ve ilgisiz bir ortamda güzel konuşmak mümkün değildir

3

Samimî olunuz ve yapmacıklıktan sakınınız

Sözlerinizin ve tavırla*rınızın birbirini desteklemesi inandırıcılığınızı artıracaktır

Söylediklerinize öncelikle sizin inandığınız her hâlinizden belli olmalıdır

4

Yere

zamana

duruma

muhataba uygun bir konu seçiniz ve boş konuşmayınız

Düşündüklerinizin hepsini söylemeyin fakat söylediklerinizi düşünüp söyleyiniz

Söyleyecek sözünüz olmadığı zaman susmasını biliniz

Sözü gereksiz yere uzatmayınız

Konuşmanın sabır taşıracak uzunlukta olma*masına dikkat ediniz

Sözün

düşünceyi tam olarak ifade etmesine özen gösteriniz

5

Çevrenizdekilere sık sık nasihat vermeye kalkışmayınız

Sizin düşünceniz sorulursa usulüne uygun olarak karşılık veriniz

6

Konuşurken kelime seçimine

bunları doğru söylemeye ve üslûbu*nuza özen gösteriniz

Söz varlığınızı genişletmeye çalışınız

Sınırlı bir dille

tekrarlanan kelimelerle konuşmayınız

Anlamını tam bilmediğiniz kelimeleri kullanmaktan sakınınız ve kelimeleri doğru telaffuz ediniz

Kelimelerin söylenişine ağız özelliklerini yansıtmayınız

Edebî dille

kültür diliyle konuşmaya çalışınız

Yakın anlamlı kelimeler arasındaki anlam inceliğine dikkat ediniz

Konuşma*nızda kaba sözlere ve argoya yer vermeyiniz

7

Mümkün olduğu kadar sağlam cümleler kurmaya çalışınız

Uzun cümlelere hâkim olamıyorsanız kısa cümleleri tercih ediniz

8

Sesin insanın kişiliğini yansıtan önemli bir unsur olduğunu unutma*yınız

Dalgınlık

yorgunluk

hastalık

korkaklık

zayıflık

çekingenlik

kendini beğenmişlik gibi nitelikleri konuşmaya yansıtmamaya özen gösteriniz

Pürüzlü

kaba

sert

çok ince

hım hım

genizden gelen sesin dinleyenler üzerinde olumlu etki bırakmayacağını unutmayınız

9

Sesinizin tonunu duygu ve düşüncenizin özelliğine göre ayarlayınız

Tek düze ses tonuyla konuşmayınız

gerektiği yerde ses tonunuzu değiştiriniz

Vurgulara dikkat ediniz

10

Konuşmada jest ve mimiklerden aşırılığa kaçmadan

gerektiği ölçüde söz ve düşüncenin ahengine uygun olarak yararlanınız

11

Bir sunuş konuşması yapmanız gerektiği zaman (konuyu ne kadar iyi bilirseniz bilin) mutlaka hazırlık yapınız

en azından konuşma plânınızla ilgili kısa notlar alınız

12

Dinleyicilerinizle göz irtibatını kesmeyiniz

Konuşma sırasında bir noktaya

bir yere veya bir kişiye değil

dinleyicilerinizin hepsine ve her tarafa bakarak konuşunuz

13

Konuşma sırasında doğruyu güzel bir üslûpla ifade etmeye özen gösteriniz

Kendinize ait bir üslûp geliştirmeye çalışınız

Yeri geldikçe benzetmelerden

mecazlardan

tezatlardan

kişileştirmelerden

özlü sözlerden

fıkralardan yararlanınız

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Güzel Konuşma Nedir?-Güzel Konuşma Yolları Güzel Konuşma Nedir?-Güzel Konuşma Yolları Güzel konuşma; yerine zamanına kişisine uygun olarak yapılan konuşmadır Neyi nerede ne zaman kime nasıl söyleyeceğini bilen bir kişinin güzel konuşmayla ilgili önemli bir problemi yok demektir Hazırlıklı veya hazırlıksız herhangi bir sözlü anlatımın güzel ve etkili olması konuşma yanlışları yapılmamasına bağlıdır Şu hâlde güzel konuşmayı içinde konuşma yanlışlarının olmadığı sözlü anlatım şeklinde tanımlamak da mümkündür KONUŞMA YANLIŞLARI Konuşma yanlışları çevreye eğitime dilin kurallarını bilme seviyesine alışkanlıklara ve kişiye göre değişmekle birlikte bunları; 1 Alışkanlıklardan kaynaklanan davranışla ilgili konuşma yanlışları 2 Söyleyiş tarzıyla ilgili konuşma yanlışları 3 Konuşma kurallarını bilmemekten kaynaklanan konuşma yanlışları olmak üzere üç başlık altında toplayabiliriz 1 ALIŞKANLIKLARDAN KAYNAKLANAN DAVRANIŞLAİLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI Kişinin kendi çevresindeki diğer insanlarla (sözlü olarak) sağlıklı bir iletişim kurmasında alışkanlıklarının ve anlayışının payı büyüktür Can çıkmadan huy çıkmaz Atasözünde güzel bir şekilde ifadesini bulan bu gerçeğin güzel konuşma ile çok yakından ilgisi vardır Çünkü aşağıda bazılarını sıraladığımız olumsuzlukların pek çoğu kötü huylar ve alışkanlıklarla ilgilidir Kibirlenmek: Kişinin kendini diğer insanlardan üstün görmesi onlara tepeden bakması gururlanması demektir Kibirli insanlar ister istemez bu huylarını konuşmalarına da yansıtırlar Başkalarına saygı göstermedikleri için kendileri de saygı görmezler Toplum içinde sevilmeyen bu kişilerle kimse muhatap olmak da istemez “Hep ben bilirim sen bir şeyden anlamazsın en iyisini ben yaparım o da bir şey mi benim dediğim doğrudur” tarzındaki ifadeler kibirli insanlara özgü sözlerdendir İlgisizlik:Kibirli insanlarkendilerinden başka kimseye önem vermedikleri için çoğu zaman muhataplarını dinlemezler yerli yersiz sorularla ilgisizliklerini de göstermiş olurlar Böyle bir davranış kişinin kendisine ve karşısındakine saygısızlığının da bir göstergesidir Konuşanın sözünü kesmek:Birisi konuşurken araya girmek sorular sormak sabırsızlık göstermek itiraz etmek sözü kesmeyle ilgili bir davranış yanlışıdır Birini dinlerken anlaşılmayan hususlar olabilir Bunlar kişinin sözünü tamamlaması beklendikten sonra uygun bir dille sorulmalıdır Özellikle televizyonlardaki bazı tartışma programlarında muhatapların birbirlerini dinlemeyerek bir an önce kendi söyleyeceklerini bitirme yarışına girmeleri sırasında sergiledikleri tutum bu konunun ilginç örnekleri arasındadır Böyle bir anlayışla yapılan tartışmanın seyirciler tarafından beğenilmeyeceği de bir gerçektir Kendini yetersiz görmek:Kendini beğenmek kadar olmasa da kendini yetersiz görmek de bir davranış yanlışıdır Çünkü başarılı bir konuşmanın temelinde kendine güven duymak vardır “Ben yapamam ben bilmem ben bu işin üstesinden gelemem” gibi yanlış telkinler kişiyi başarısızlığa sürükleyen olumsuzluklardandır Alay etme alışkanlığı:Başkalarını hafife alarak onları toplum içinde güç duruma düşürmek kişilerin fizikî yapıları için hoş olmayan sıfatlar kullanmak birtakım eksiklikleri güzel olmayan bir üslûpla söylemek alay etme alışkanlığıyla ilgilidir “İstediğini söyleyen istemediğini işitir” sözünü her zaman hafızada tutmakta yarar vardır Aşağıya aldığımız Mehmet Âkif’in şu nüktesi uygun bir örnek olacaktır: Bir toplantıda sonradan görme gençlerden biri aklınca Âkif’i küçük düşürmek için alaylı bir sesle:* ― Üstat siz baytardınız değil mi diye sorar Âkif gayet sakin cevabını yapıştırır: ― Evet bir yeriniz mi ağrıyordu? Boşboğazlık:Söylenmemesi gereken bir sözü yerli yersiz söyleme alışkanlığıdır Böyle kişiler iyi niyetli bile olsalar toplum içinde yalnız kalmaya mahkûmdurlar Çünkü bunların çevresindeki insanlar şimdi bu yine bir boşboğazlık yapacak diye âdeta diken üstünde olurlar Aşağıdaki fıkrada bir boşboğazlık örneği vardır: Kulaklarının büyüklüğüyle ünlü Galileo’ye edepsizin biri:* ― Üstat kulaklarınız bir insan için biraz büyük değil mi demiş Galileo: ― Doğru demiş Benim kulaklarım bir insan için biraz büyük; ama seninkiler de bir eşek için fazla küçük sayılmaz mı? Gevezelik:Bir anlamda başkalarına konuşma hakkı tanımayan ilgili ilgisiz sürekli olarak ben konuşayım bu konuya bir açıklama da ben getireyim anlayışıyla sözü gereğinden fazla uzatan kişilerin ortaya koyduğu bir davranış yanlışıdır Geveze insanlar çoğu zaman ölçüyü kaçırarak dinleyenleri sıktıkları için toplum tarafından sevilmezler Usulsüz eleştiri yapmak:Başkalarına ait düşüncelere her zaman katılma gibi bir zorunluluk olmamakla birlikte katılmadığımız fikirlerle ilgili eleştirileri de söylemenin uygun bir yolu vardır Sıra gözetilmeden saygısız bir üslûpla kaba sözlerle yapılacak eleştiri elbette konuşma kurallarını bilen aydın bir insanın sergileyeceği tavır değildir İğneyi kendine çuvaldızı başkasına batır sözündeki incelik ölçü olarak alınabilir Yapmacıklık:Kişinin tavırları kıyafeti konuşmaları anlayışı düşünceleri; yetiştiği ortamla aldığı eğitimle kültürle uyum içinde olmalıdır Mevlânâ’nın ifadesiyle kişi ya olduğu gibi görünmeli ya da göründüğü gibi olmalıdır Aksi hâlde insan bülbülü taklide çalışan karga gibi gülünç bir duruma düşer Bu sebeple yapmacık tavırlardan vazgeçmek gerekir Zaten konuşmada inandırıcı olmanın yolu da samimiyetten geçmektedir Bencillik:Sürekli olarak kendi nefsini ön plânda tutan hemen her işte kendi çıkarları doğrultusunda hareket eden hep *ben* kelimesiyle kendinden bahsetmek isteyen kişilerin ortaya koyduğu davranış şeklidir Bu anlayıştaki kişilere güvenilmez Bunlarla kolay* kolay arkadaşlık kurulmaz Basit bir şekilde örneklersek bir ekmeği bölüşmek gerektiğine bir bakınız arkadaşınız ekmeğin ne kadarını size ne kadarını kendisine ayırıyor En küçük bir menfaat söz konusu olduğunda bencillik kendisini gösterecektir Kur’anıkerim’de ben zamirinin kullanılmadığını yeri gelmişken hatırlatalım Övünmek: Kişinin diğer insanlardan farklı ve üstün yönlerini ön plâna çıkarmaya çalışması övünmektir Konuşma başkalarına övünmek ya da başkaları tarafından övülmek düşüncesiyle yapılmamalıdır “Ali’nin boyu kısadır” demenin “Ben ondan uzunum” anlamına geleceği de unutulmamalıdır Dedikodu etmek:Basit ruhlu insanların eğlencesi olan dedikodu konusu kınama ya da çekiştirme olan konuşmadır Dedikoducu kişiler birinin arkasından konuşarak onu kötülemeye çalışırlar kınarlar kendilerinin öyle olmadığını anlatmaya çalışırlar Fakat bu arada konuştukları kişiye “Bak ben senin yanında falancayı nasıl çekiştiriyorsam seni de başkasına öyle çekiştiririm” mesajını verdiklerini unuturlar Kesin konuşmak:Başkalarının düşüncelerine saygı duymayan kendi düşüncesini ister doğru ister yanlış olsun kabul ettirmeye çalışan kestirip atma alışkanlığında olan hoşgörüye tahammülü olmayan kişilerin ortaya koyduğu davranış yanlışlarından biri de kesin konuşmaktır Özellikle tam olarak bilinmeyen konular hakkında bu anlayışla fikirler yürütmek haberler vermek zaman zaman kişiyi yalancı durumuna da düşürür Meselâ “Türkçe Sözlük’ün son baskısında 95000 kelime vardır” cümlesine ilâve edilecek “zannedersem yanılmıyorsam herhâlde” gibi bir kelime kişiyi yanlış bilgi vermekten yalancı durumuna düşmekten kurtaracaktır Sert konuşmak: Kişinin birilerine karşı kendini daima güçlü haklı kabadayı göstermek ister gibi bir anlayışla ve sert bir ses tonuyla birilerini tehdit eder gibi konuşması da bir davranış yanlışıdır Yanlış bir düşünce ne kadar kaba sert bir üslûpla söylenirse söylensin doğru olamaz kişiyi haklı çıkarmaz sadece konuşanın ne kadar kaba birisi olduğunu gösterir 2 SÖYLEYİŞ TARZIYLA İLGİLİ KONUŞMA YANLIŞLARI Etkili ve güzel bir konuşmada konunun içeriği kadar söyleyiş tarzı da önemlidir Neyi ne zaman nerede nasıl söyleyeceğini bilmeyen bir kişinin güzel konuşması çok zordur Herhangi bir isteğin ifadesinde seçilen kelimelerin ve söyleniş tarzının kişiler üzerinde farklı etkiler uyandıracağı unutulmamalıdır Aşağıdaki cümleler bu konuyu örnekleyen özlü sözlerdendir: Tatlı dil yılanı deliğinden çıkarır (Atasözü) Söz ola kese savaşı söz ola kestire başı Söz ola ağulu aşı bal ile yağ ede bir söz (Yunus Emre) Konuşmanın etkisini azaltan ve ahengini bozan söyleyiş tarzıyla ilgili bazı yanlışlıklar aşağıda sıralanmıştır: Aynı kelimeleri tekrarlamak: Konuşma sırasında hiç gerekmediği hâlde kelimeleri aynen tekrarlamak dinleyenlerin dikkatini çekecek sıklıkta anlaşıldı mı bilmem anlatabiliyor muyum binaenaleyh çocuklar efendime söyleyeyim sana bir şey söyleyeyim mi demem o ki evet işin garip tarafı sizin anlayacağınız şey şey yani gibi sözleri tekrarlamak anlatım ve söyleyiş güzelliğini bozar Söyleyiş yanlışları yapmak anlamsız sesler çıkarmak:Güzel bir konuşmada vurgu ve tonlamanın doğru yapılması kadar kelimelerin doğru telaffuzu da önemlidir Bazen yanlış söylenen bir kelime anlamı bilinmeden kullanılan bir söz konuşmacının eğitim durumu anlayışı görgüsü hakkında fikir vermeye yetecektir Başka dillerden Türkçeye giren kelimelerin söylenişine özellikle dikkat edilmelidir Aksi hâlde söylenmek istenenle söylenen birbirinden farklı olur: Aşık oldum ben sana (aşık: 1 Ayak bileğindeki küçük kemiklerden biri 2 Yapı çatılarında uzun mertek – Âşık oldum ben sana) Türkiye hala ayakta – Türkiye hâlâ ayakta (hala: babanın kız kardeşi) Konuşmacı anlatacağını gevelemeden açıkça söylemeli sözü gereksiz yere uzatarak dolambaçlı yolları tercih etmemelidir Hatırlanamayan sözlerin yerine bilerek veya bilmeyerek *aaa* *eee ııı* gibi anlamsız sesler çıkarmak veya arada boşluklar bırakmak konuşmanın ahengini bozan diğer yanlışlıklardandır Biraz çaba göstererek bu olumsuzluğun önüne geçmek mümkündür Ses tonu konuya ve konuşmanın yapıldığı yere göre ayarlanmalıdır Gereksiz yere bağırmak veya zor işitilen bir sesle isteksiz bir ses tonuyla konuşmak sunuşun etkisini azaltır Argo sözleri kullanmak ve kaba konuşmak :Türkçe Sözlük’te; kullanılan ortak dilden ayrı olarak aynı meslek ya da topluluktaki insanların kullandığı özel dil ya da sözcük dağarcığı; serserilerin külhanbeylerinin kullandığı söz ya da deyim olarak tanımlanan argo -özgünlüğü korumak gereken durumlar dışında- edebî dilde asla kullanılmamalıdır Bir de buna kaba sözler küfürler eklenecek olursa konuşma edep sınırlarının dışına taşar Kendisine ve çevresindekilere saygısı olan aydın bir insanın konuşmasında argoya ve kaba sözlere rastlanmaz 3 KONUŞMA KURALLARINI BİLMEMEKTEN KAYNAKLANAN KONUŞMA YANLIŞLARI Güzel ve etkili konuşma kurallarını bilmeyen bu konuda deneyimi olmayan konuşma sırasında yapılan yanlışlıkların neler olduğundan habersiz bir konuşmacının başarılı bir sunuş yapamayacağı konuşmasının yanlışlarla dolu olacağı muhakkaktır Konuşmacı karşılaştığı kötü örnekleri kendisine devamlı ölçü kabul ederse başarılı olamaz Üslûp yanlışları:Yerine kişisine zamanına ve konusuna göre nasıl konuşacağını bilmeyen bir şahsın asker arkadaşıyla konuştuğu şekilde amiriyle konuşmasını yadırgamamak gerekir Konuşma türlerini ve bunların özelliklerini bilmeyen bir konuşmacı kime nasıl hitap edeceğini; panelde nasıl forumda nasıl açık oturumda nasıl konuşulacağını bilmezse üslûp yanlışları yapacaktır Plânsızlık:Bir dinleyici grubu önünde yapılan sunuş konuşmaları konuşma plânı yapmayı gerektirir Konuşma plânı nedir nasıl yapılır plânda nelere dikkat edilir süre ne kadardır gibi soruların cevaplarını bilmeyenlerin yapacağı sunuş konuşmalarında plânsızlıktan kaynaklanan yanlışlıkların olması kaçınılmazdır Toplumda sevilmek ve sayılmak kendini dinletmek aranan bir kişi olmak konuşma kurallarını iyi bilmek ve bu kuralları başarılı bir şekilde uygulamakla mümkündür Konuşma yanlışlarını ana hatlarıyla bu şekilde özetledikten sonra güzel konuşma kurallarına geçebiliriz Güzel Konuşma Kuralları Sözlü anlatımda konuşmacının önünde geniş bir zaman tekrar tekrar okuma ve düzeltme imkânı yoktur Bu sebeple usulüne uygun etkili ve güzel bir konuşma yapmak aynı konu hakkında yazı yazmaktan daha zordur Güzel yazı yazan biri aynı derecede iyi bir konuşmacı olmayabilir Güzel ve etkili konuşmak her ne kadar kolay bir iş olmasa da yukarıda sıralanan konuşma yanlışlarından sakınmakla bu konuyla ilgili kaynakları ve örnekleri incelemekle biraz çaba ve dikkatle en azından öncekilerden daha iyi ve başarılı bir konuşma yapmak mümkündür Konuşma eyleminin gerçekleştiği bir ortamda konuşmacı veya dinleyici olarak bulunuyorsanız aşağıdaki hususlara dikkat etmelisiniz 1 Muhatabınıza önem veriniz saygılı olunuz ve övünmeyiniz Bu aynı zamanda kişinin kendisine olan saygısının da gereğidir Siz muhatabınıza saygı göstermezseniz o da size saygı göstermeyecektir 2 Dinlemesini biliniz Siz muhatabınızı dinlemezseniz karşı tarafın sizi dinlemesini istemeye hakkınız olmayacaktır Her kafadan bir sesin çıktığı herkesin aynı anda konuşmaya çalıştığı gürültülü ve ilgisiz bir ortamda güzel konuşmak mümkün değildir 3 Samimî olunuz ve yapmacıklıktan sakınınız Sözlerinizin ve tavırlarınızın birbirini desteklemesi inandırıcılığınızı artıracaktır Söylediklerinize öncelikle sizin inandığınız her hâlinizden belli olmalıdır 4 Yere zamana duruma muhataba uygun bir konu seçiniz ve boş konuşmayınız Düşündüklerinizin hepsini söylemeyin fakat söylediklerinizi düşünüp söyleyiniz Söyleyecek sözünüz olmadığı zaman susmasını biliniz Sözü gereksiz yere uzatmayınız Konuşmanın sabır taşıracak uzunlukta olmamasına dikkat ediniz Sözün düşünceyi tam olarak ifade etmesine özen gösteriniz 5 Çevrenizdekilere sık sık nasihat vermeye kalkışmayınız Sizin düşünceniz sorulursa usulüne uygun olarak karşılık veriniz 6 Konuşurken kelime seçimine bunları doğru söylemeye ve üslûbunuza özen gösteriniz Söz varlığınızı genişletmeye çalışınız Sınırlı bir dille tekrarlanan kelimelerle konuşmayınız Anlamını tam bilmediğiniz kelimeleri kullanmaktan sakınınız ve kelimeleri doğru telaffuz ediniz Kelimelerin söylenişine ağız özelliklerini yansıtmayınız Edebî dille kültür diliyle konuşmaya çalışınız Yakın anlamlı kelimeler arasındaki anlam inceliğine dikkat ediniz Konuşmanızda kaba sözlere ve argoya yer vermeyiniz 7 Mümkün olduğu kadar sağlam cümleler kurmaya çalışınız Uzun cümlelere hâkim olamıyorsanız kısa cümleleri tercih ediniz 8 Sesin insanın kişiliğini yansıtan önemli bir unsur olduğunu unutma*yınız Dalgınlık yorgunluk hastalık korkaklık zayıflık çekingenlik kendini beğenmişlik gibi nitelikleri konuşmaya yansıtmamaya özen gösteriniz Pürüzlü kaba sert çok ince hım hım genizden gelen sesin dinleyenler üzerinde olumlu etki bırakmayacağını unutmayınız 9 Sesinizin tonunu duygu ve düşüncenizin özelliğine göre ayarlayınız Tek düze ses tonuyla konuşmayınız gerektiği yerde ses tonunuzu değiştiriniz Vurgulara dikkat ediniz 10 Konuşmada jest ve mimiklerden aşırılığa kaçmadan gerektiği ölçüde söz ve düşüncenin ahengine uygun olarak yararlanınız 11 Bir sunuş konuşması yapmanız gerektiği zaman (konuyu ne kadar iyi bilirseniz bilin) mutlaka hazırlık yapınız en azından konuşma plânınızla ilgili kısa notlar alınız 12 Dinleyicilerinizle göz irtibatını kesmeyiniz Konuşma sırasında bir noktaya bir yere veya bir kişiye değil dinleyicilerinizin hepsine ve her tarafa bakarak konuşunuz 13 Konuşma sırasında doğruyu güzel bir üslûpla ifade etmeye özen gösteriniz Kendinize ait bir üslûp geliştirmeye çalışınız Yeri geldikçe benzetmelerden mecazlardan tezatlardan kişileştirmelerden özlü sözlerden fıkralardan yararlanınız