Konuşmayı Etkileyen Faktörler Nelerdir?-Konuşma Dili Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Konuşmayı Etkileyen Faktörler Nelerdir?-Konuşma Dili Hakkında

Konuşma ögeleribeden dili

sesve düşünsel etkinlik olmak üzere üç ögeden oluşur

Bu ögeleri ve özelliklerini sırayla yakından tanımakta yarar vardır

1 Beden Dili

Beden dili jestlerle ve mimiklerle gerçekleşir

Yüz kaslarının bir anlam yaratmak için kullanımı mimikleri

diğer bir deyişle yüz ifadesini; baş

el

kol

ayak

bacak hareketleri ya da bedenin tümünün kullanımı jestleri oluşturur

Beden dilinin kullanımı insanlığın var oluşuyla eş zamanlıdır

İletişimde bir jestin

bir mimiğin anlam kazanabilmesi için algılanması gerekir

Yapılan araştırmalarda insan yüzünün 250 000 değişik ifadeyi anlatabildiği belirtilmektedir

Bazıjest ve mimikler hemen hemen her ulus için aynı anlamı taşırken

bazıları da ulustan ulusa farklıanlamlar içermektedir

Jest ve mimikler konuşmaya yardımcıolurken

konuşma da jest ve mimiklerin algılanmasını sağlar

Jest ve mimikler doğal bir biçimde yapılırsa

konuşmamız canlılık kazanır

sözcükler ve cümleler renklenir

Özellikle vurgulanmak istenen önemli noktalara dinleyicilerin dikkatleri çekilmişolur

Düşünce ve duyguların vurgulanmasında yapılacak abartılı hareketler ise yarardan çok zarar getirir

Dinleyici

söylenenlere değil de
söyleyene dikkat etmeye başlar

Beden dilinin önemli bir işlevi de konuşmanın yapısınıetkilemesidir

Bedensel her eylem

sözcüklerin anlamınıpekiştirdiği gibi anlam taşımaya da yarar

Yüz

konuşma süresince düşünce ve duyguları yansıtacak bir anlatım içerisinde olmalıdır; ancak o zaman dinleyicilerle etkili bir iletişim kurulur

Bunun için konuşmanın duygu ve düşünce örüntüsüyle yüzün anlatımı arasında bir uyum olmalıdır

Beden dilinde el-kol hareketleri ise mimiklerden sonra en çok kullanılan ve dikkati çeken hareketlerdir

İnsanın en çok işgören ve düşünsel yaratıcılığınısomutlaştıran ellerini "konuşturması" da kaçınılmazdır

El-kol hareketleri kontrollü yapıldığında dinleyenin / dinleyenlerin dikkati canlıtutulur

konuşmanın daha etkili olmasısağlanır; fakat el-kol hareketleri abartılırsa dinleyenin / dinleyenlerin dikkati dağılır

konuşmanın etkisi azalır

Onun için el-kol hareketlerini yeri geldiğinde abartmadan kullanmak gerekmektedir

11 Göz İletişimi

Yaşamımızda olduğu gibi sözsüz anlatımda da gözlerin ayrı bir önemi vardır

Savaşta askerlerin karşı tarafın askerlerini öldürürken gözlerine bakmamaları

yalan söylendiği zaman gözlerin bilinçsizce yere indirilmesi

etrafta dolaştırılması gözlerin sözsüz iletişimdeki önemini vurgulayan örneklerdir

Yapılan araştırmalarda in-sanların karşılarındaki kişilerin en çok gözlerine dikkat ettikleri saptanmıştır

Konuşurken karşısındakinin gözlerinin içine bakan

bakışlarını karşısındakine yönelten kişiler iletişim kurmakta ve karşısındaki kişiyi etkilemekte daha başarılıdırlar; bunların karşıtınıyapanlar ise daha başarısız olurlar

Konuşurken dinleyenin gözlerinin içine bakmak bir görgü kuralıdır aynı zamanda

Bakışlarını dinleyicilere yöneltmeyen bir konuşmacı onları denetimine alamaz

Bu nedenle bakışlar sürekli olarak dinleyenlere yöneltilerek denetim sağlanır

Oysa

birçok konuşmacı

bakışlarınıya elindeki yazıdan ayırmaz

ya da bakışlarınıtavana

pencereye

bulunduğu yerin belli bir yerine takılı bırakır

Bu da konuşmasının etkisini azaltır

Bir sınıfta veya küçük bir topluluk karşısında konuşuluyorsa

konuşma süresince her öğrenci ile birden çok göz iletişimi kurulmalıdır

2 Ses

Konuşma

her şeyden önce bir ses ve seslendirmeler bütünüdür

Hava titreşimlerinin kulakla duyulmasına ses denir

Her ses konuşma sesi değildir

Konuşma sesinin oluşması için akciğerlerdeki havanın dışarı çıkarken gırtlaklağın sağve sol yanında bulunan ikisi gerçek ikisi yalancıolan dört ses teline çarpmasıgerekmektedir

İnsan konuşurken

soluk şu örgenlere çarparak dışarı çıkar: Akciğer

soluk borusu

gırtlak

ses telleri

küçük dil

ağız boşluğu

geniz

burun boşluğu

damak

dişetleri

diş

dil

dudaklar

Sesin oluşmasında birinci derecede rol oynayan sestelleri

önde kalkan kıkırdağın içiyle halka kıkırdağın iç kenarları arasına yerleşmişlerdir

Arkada

üçgen piramit biçimindeki ibriksi kıkırdakların içi yüzeyine bağlıdırlar

Gırtlak aynasıyla bakılacak olursa ses tellerinin aşağıyukarıgırtlağın ortasında

iki kirişbiçiminde yer aldığı
görülür (Aksan

1995)

Ses telleri akciğerlerden gelen havanın etkisiyle biçim değiştirirler

Ses tellerinin çeşitli durumlarda aldığıbiçimler Şekil 3

2'de gösterilmiştir

21 Boğumlama

Boğumlama konuşma örgenlerinin akciğerden gelen soluğa biçim vermesidir

Bu

sesi anlaşılır kılar

Boğumlama konuşmanın temel ögesidir

İnsanların başlangıçta

boğumlamayıöğrenmeden önce

hayvanlar gibi sesler çıkardıklarıvarsayılır

Süreç
içinde boğumlamayı öğrendikleri zaman (bkz

Ünite 3

Konuşma Nedir?) konuş-
maya başlamışlardır

Topluluk karşısında konuşan bir kişinin söylediği bütün sözcüklerin anlaşılması
gerekir

Bunun için bağırmak gerekmez

seslerin doğru boğumlandırılmasıgerekir

Bazı insanlar konuşurken dudaklarını

dilerini

çenelerini iyice hareket ettirmezler

Böyle tembellikleri olan kişilerin söylediklerini dinleyicilerin bir çoğu anlamaz

Bu-
nun için de sözlerini birkaç kez tekrarlamak zorunda kalırlar

Bu nedenle seslerin
nasıl doğru boğumlandırılacağıöğrenilmelidir; çünkü ses şiddeti yetersiz birçok ki-
şi

sesleri iyi boğumlandırabildiği için sözlerini rahatlıkla karşısındakilere iletebil-
mektedir

Diyaframın

göğüs kaslarının

kaburgaların yardımıyla akciğerden gelen basınçlı
hava

sestellerindeki titreşimle sesyarığında

yani gırtlak içinde sesi oluşturur (an-
cak kimi seslerin oluşumunda sestelleri hareketsizdir)

Bu durumda titreşimin üre-
timi gırtlakta gerçekleşir denilebilir

Tınlama ise sesyarığından yukarıda yutak

ağız
ve burun boşluklarında sağlanır (Aksan

1995)

Bu örgenlerle birlikte daha önce be-
lirtilen soluğun dışarı çıkarken çarptığı örgenler çeşitli kapanma

engelleme ve ha-
reketlerle sesin değişik biçimlerde oluşmasını sağlar

İşte bu süreç boğumlama ola-
rak adlandırılmaktadır

Herhangi bir sözcüğün söylenmesi için genel olarak o sözcüğü oluşturan sesbirim-
lerin her biri için belirli ve kimi zaman birbirinden çok değişik hareketlerin yapılma-
sı gerekir (Aksan

1995)

Türkiye Türkçesinde bulunan seslerin nasıl oluştuğunu
hep birlikte inceleyelim

211 Türkiye Türkçesi Seslerinin Boğumlanması

1928 yılında kabul edilen Yeni Türk Alfabesi

Latin Alfabesinden alınan 29 Latin harfiyle düzenlenmiştir

Türk Abecesi her ses için ayrıbir harf ve her harf için yalnız bir ses esasıüzerine düzenlenmiştir

Oysa Türkçede 36 ses vardır

Ortak kullanılan

söylenen sesler temel olarak alındığı için abece 29 harften oluşturulmuştur

Türkçe
sesçil bir dil olduğu için de yazıda gösterilmeyen sesler kültür dilinde söylenmemektedir

Türkiye Türkçesinde kültür dili İstanbul ağzı olarak kabul edilmektedir

1911 yılında Selanik'te Ömer Seyfettin

Ziya Gökalp'in de içinde bulunduğu bir grup Genç Kalemler adlıbir dergi çıkartır

Bu dergiyle dilin sadeleştirilmesi gerektiği düşüncesini yaymaya çalışırlar

Dilin nasıl sadeleştirileceği ile ilgili yazılar yayımlarlar

Bu düşüncenin savunucularından olan Ziya Gökalp bunlara ek olarak Türkçülüğün Esaslarıadlıkitabında İstanbul Türkçesinin en güzel Türkçe olduğunu belirtir

İstanbul'un o dönemde başkent olması

aydınların

okur-yazar çoğunluğunun

yazılı basının orada bulunması gibi nedenler de İstanbul ağzının kültür dili olarak kabul edilmesini sağlamıştır

Yazıda gösterilmeyen

kültür dilinde kullanıl-
mayan yedi ses

Türkiye Türkçesinin yerel ağızlarında görülmektedir

Türkçedeki ünlü ve ünsüzler boğumlanma açısından zorlayıcı hiçbir nitelik taşımaz

Bunlar oldukça kolay ve rahat çıkışlı seslerdir

Abecede 8 ünlü vardır

Ünlüler ses yolunda engellenmeden çıkarlar

Ünlüler dilin

çenenin ve dudağın aldığıbiçimlere göre üç bölüme ayrılabilir

Bir ünlünün üç özelliği vardır

Dile görekalın - ince

dudağa göre düz - yuvarlak

çeneye göre geniş- dardır

Dilin ön ve arkada bulunmasına göre ünlüler kalın - incediye ikiye ayrılır

Buna önarka ünlüler de denebilir

Dil önde iken oluşan seslere ince (ön)

arkada iken oluşan seslere kalın (arka) ünlü denir

Kalın : a

ı

o

u
İnce : e

i

ö

ü
Dudağın aldığışekle göre ünlüleredüzveyayuvarlak ünlüadıverilir

Dudak birbirine paralel bir durumda iken oluşan seslere düz

yuvarlak veya öne doğru büzülerek oluşan seslere yuvarlak ünlüler denir

Düz
: a

e

ı

i
Yuvarlak : o

ö

u

ü
Çenenin aldığıbiçime göre ise ünlüleregenişveya dar ünlüadıverilir

Sesler oluşurken alt çene ile üst çene arasındaki uzaklık fazla ise geniş

daha az ise dar ünlüler oluşur

Geniş
: a

e

o

ö
Dar
: ı

i

u

ü
Ünsüzler ses yolunda çeşitli engellere uğrarlar

Ünsüzler bu engellere çarparak

onlarıaşarak biçimlenir

Bazen ses yolu kapanır; bazen de az ya da çok darlaşarak sesi sızdırır

Bu durumda ünsüzler şöyle bölümlenebilir: Çıkışyerlerine göre

sürekli söylenip söylenmediğine göre

ötümlü - ötümsüz olmalarına göre

Çıkışlarına göre
Dudak ünsüzleri:
İki dudağın birbirine değmesi sonucunda çıkar
: b

m

p
Alt dudağın üst dişlere değmesi sonucunda çıkar : f

v
Diş ünsüzleri:
Dilin diş veya dişetlerine değmesi sonucu çıkar
: d

l

n

r

s

t

z
Dilin damak ve dişetine değmesi sonucunda çıkar : c

ç

j

l

ş
Damak ünsüzleri:
Dilin kubbemsi bir biçim alarak damağa değmesi sonucunda çıkar : g

ğ

k

y
Gırtlak ünsüzü: h
Sürekli söylenip söylenmediğine göre
Sürekli ünsüzlerde ses yolu daralır; sesler ses yolundan sızarak çıkarlar

Süreksiz-
lerde ise ses yolu büsbütün kapanır; sesler patlayarak çıkar

Bir ünsüzün sürekli mi

süreksiz mi olduğunu anlamak için ünsüzün başına bir ünlü getirilerek söylenmeye
çalışılır

Eğer ses uzuyorsa sürekli

uzamıyor

kesiliyorsa süreksizdir

Örneğin "f" se-
sinin başına bir ünlü getirildiğinde "efffff" gibi

sesin uzayıp gittiği; "b" sesinde ise
"eb" gibi sesin uzamadığı görülür

Sürekli ünsüzler : f

ğ

h

j

l

m

n

r

s

ş

v

y

z
Süreksiz ünsüzler : b

c

ç

d

g

k

p

t
Ötümlü (yumuşak)- ötümsüz (sert) olmalarına göre
Kimi ünsüzler oluşurken ses kirişlerini titretirler

Burada titremeden dolayı bir ses
oluşur

Bu ses boğumlanma yerinde çıkan sesle birlikte işitilirse böyle oluşan ünsüz-
lere ötümlü ünsüzler denir

Ses kirişlerini titretmeden yalnız boğumlanma yerinde çı-
kan ses işitilirse böyle oluşan ünsüzlere de ötümsüz ünsüz denir

Ötümsüz (sert) ünsüzler
: ç

f

h

k

p

s

ş

t
Ötümlü (yumuşak) ünsüzler : b

c

d

g

ğ

j

l

m

n

r

v

y

z
22 Sesin Alçaklık-Yüksekliği

Konuşmada duygu ve düşünceler sesin olanaklarıyla bir ileti haline dönüşürler

Sesin değişkenliği

yükseklik ve alçaklığı konuşmanın akıcı olmasını sağlar

Konuşmada seslerin duyulup anlaşılabilmesi ve tekdüzeliğe düşülmemesi için sesin alçaklık - yükseklik olanakları kullanılır

Konuşmacının sesinin işitilmeyecek alçaklıkta olması

dinleyenlerle iletişimi engeller

Buna karşılık

çok yüksek şiddetle yapılan konuşma da dinleyenleri yorar

Bu nedenle konuşmanın yapıldığıyere ve dinleyici sayısına göre sesin şiddetinin alçaltılması ya da yükseltilmesi

konuşmanın anlam bütünlüğünü bozmayacak şekilde
ayarlanmalıdır

Bu konuda sıkça yapılan yanlışlardan biri sesin basıncının denetime alınmamasıyla oluşan hızlıkonuşmadır

Alçak ses zamanla ağır konuşmaya

yüksek ses de hızlıkonuşmaya dönüşebilmektedir

Bu bir konuşma bozukluğudur

Oysa hızla

şiddet ayrıkavramlardır

Her insanda

ergenlikten sonra farklıses şiddeti ve ses genişliği bulunur

Konuşma hızı ise konuşmacı tarafından kontrol edilebilir

23 Vurgu

Vurgu

bir sözcük içinde bir hecenin veya bir cümle içinde bir sözcüğün diğer hece ve söcüklere göre daha baskılısöylenmesidir

Kimi zaman aynısözcük veya cümleye farklı vurgularla yeni anlamlar kazandırılabilir

Her dilin vurgusu farklıdır

Her dil kendi vurgusuyla konuşulmalıdır

Türkçede vurgular çeşitlilik göstermektedir

Vurgu

temelde ikiye ayırılır: sözcük ve cümle vurgusu

Burada bu iki vurguya değinilecektir

231 Cümle Vurgusu

Cümle vurgusunda

özellikle

belirtilmek istenen kavram daha baskılısöylenir

Bu

yazıda vurgulanmak istenen sözcüğün

genelde

yüklemin önüne alınmasıyla gösterilir

Yükleme en yakın olan sözcük en vurgulu olan sözcüktür

denilebilir

Konuşmada ise vurgulanmak istenen sözcüğün yükleme yakın olması gerekmez

Konuş-
manın olanaklarından yararlanarak cümlenin içindeki herhangi bir sözcük vurguyu üzerine alabilir

Örneğin: Ali haftasonu sinemaya gidecek

cümlesini ele alalım

"Ali haftasonu sinemaya gidecek

" derken sinemaya "Ali"nin gitmesi önemlidir

"Ali haftasonu sinemaya gidecek" derken sinemaya "haftasonu" gidileceği önemlidir

"Ali haftasonu sinemaya gidecek" derken "sinemaya" gidileceği önemlidir

"Ali haftasonu sinemaya gidecek" derken ise "gitme" eylemi önem kazanır

232 Sözcük Vurgusu

Türkçe sözcüklerde vurgunun yapıldığı yer genellikle son hecedir

Türkçenin bağlantılı bir dil olması eklerin vurgu konusunda önemini artırmaktadır

Bunun için Türkçedeki sözcük vurgusunu maddeler halinde belirtmekte yarar vardır

• Türkçe yalın eylemlerde vurgu hep son hecededir

Gitti

yaparım
• Yer adlarında vurgu:
– Yer adı iki hecen oluşmuşsa vurgu başta bulunur

Muğla

İzmit
– Yer adı birkaç heceden oluşmuşsa vurgu birinci heceye doğru kayar; güçlü olan hecede kalır

Ankara

Çankırı

Malatya

İstanbul
• Cins adlar yer adı olarak kullanılınca vurgu birinci heceye doğru kayar

Aydın bir insan

Tokat acısı

Kartal yırtıcı

Aydın ili

Tokat ili

Kartal semti

• Sesteş sözcüklerde vurgu farklı hecelerdedir

Güldü: Bir çiçek türü
Güldü: Gülmek eylemi
• Pekiştirme önekleri vurguyu üzerine çeker

Bembeyaz

sapsarı

kıpkırmızı

masmavi
• Derece belirteçleri vurguyu üzerine çeker

En güzel

Pek sıcak

Çok kıskanç

• Tek heceli sözcüklerde sözcük vurgusu bulunmaz ( en

pek

çok gibi derece-
lendirme belirteçleri kural dışıdır)

• Olumsuzluk eki -me

-ma vurguyu çekmez

Vurgu bir önceki hecede kalır

Araştırma yapın
Dolma yemeği

Burası danışma
Bunu araştırma
Su dolmadı
Buraya danışma
• Mi soru eki vurguyu çekmez

Geldi mi?
• De bağlacı vurguyu çekmez

- de eki ise vurguyu üzerine alır

Benim de bu toplantıya katılmam gerekir mi?
Bendeki kalem daha güzel

• Ki bağlacı vurguyu çekmez

Söyledim ki

• Zaman belirteci türeten -leyin eki vurguyu çekmez

Geceleyin

gündüzleyin
• Zaman belirteci türeten -in eki vurguyu çekmez

Öğleyin

kışın
• - ce eki küçültme anlamında kullanılırsa vurguyu üzerine çeker

Bunun dı-
şında kullanılırsa vurgu bir önceki hecede kalır

Güzelce birkız
Kardeşçe yaşayalım
Bolca yiyin
İnsanca oturalım
• İse

idi

imiş

ekeylem kipleri bitişik yazıldıkları zaman vurguyu çekmezler

Hasta ise

Öğrenci idi
Güzel imiş
Hastaysa

Öğrenciydi
Güzelmiş
• İken ekeylemi bitişik yazıldığı zaman vurguyu çekmez

• Ekeylem geniş zaman kipinin kişi ekleri (-im

-sin

-dir

-iz

-siniz

dirler) vur-
guyu çekmezler

Çalışkanım

sessizsin
• "İle" sözcüğü ek olarak yazıldığında vurguyu çekmez

• Tamlama vurgusu:
Ad ve sıfat tamlamalarında tamlayanların sözcük vurguları tamlanana göre
daha güçlüdür

Tamlayan + tamlanan
Kolyenin taşı
Karanlık oda
• Ünlem vurgusu:
Özel ad gibi kullanılan sözcüklerde çağrı vurgusu ilk hecededir

Amca

arkadaşlar

anne
• İkileme vurgusu:
– Yansımalı ikilemelerde vurgu birinci sözcükteki vurgulu hecedir

Gizli gizli

– "m" sesi ile türetilen ikilemelerde vurgu birinci sözcükteki vurgulu hece-
dedir

Gizli mizli

para mara
– Yakın anlamlı ya da karşıt anlamlı sözcüklerle oluşturulan ikilemelerde
vurgu birinci hecenin vurgulu hecesindedir

İte kaka
içli dışlı
– Birbirine yakın iki sözcük ikileme olarak kullanıldığındı vurgu genellikle
ikinci sözcüğe kaymaktadır

Ana baba
ara sor
• Bileşik sözcük vurgusu:
Bileşik sözcüklerde vurguyu belirlemek için sözcüğün anlamına bakmakta
yarar vardır

Genelde birinci söcüğün vurgulu hecesi bileşik sözcüğün de vur-
gusudur; fakat buna uymayan birçok kuraldışı sözcük vardır

Bunun için bile-
şik sözcüğün anlamının gözönünde bulundurularak bileşik sözcük içinde han-
gi sözcüğün önemli olduğu saptanmalıdır

Ancak o zaman bileşik sözcüklerde-
ki vurgu doğru olarak saptanabilir

binbaşı

bilgisayar

karagöz

karaciğer
• Türkçeye girmiş yabancı sözcüklerde genellikle vurgu alındığı dildeki vur-
gu yerini korumaktadır

Bu tür sözcüklerde vurgunun yeri orta hecedir

akasya
bezelye
araka
apartman
24 Ton

Ton da vurgu gibi bir söyleyiş özelliğidir

Ton

sesin tiz ya da pes çıkartılmasıdır

diye tanımlanabilir

Bir sesin şiddeti yükseldiğinde tizliği artar; sesin şiddeti azaldı-
ğında ses pesleşir

Bazıdilciler tonu vurgu ile birlikte ele alıp incelerler

İkisi de söz-
cükler arasında anlam ayırımısağlamalarına rağmen aralarında farklılıklar vardır

Ton yani tonlama kişinin ruhsal durumu ile de ilgilidir

Anlatıma yumuşaklık

sert-
lik

coşkunluk

kızgınlık

kesinlik

belirsizlik vb

ayrıntılar katar

Anlatılmak istenen
iletinin içeriği tonlamayı etkiler

Bir ölüm haberi ile doğum haberi aynı ton ile söy-
lenmez

Kimi dillerde ton sözcüklerin anlam ayrımınıbelirtmek için kullanılır

Türkçede ise
ton ezgiye bağlıdır

anlam ayırıcıözelliği daha çok tek heceli sözcüklerde belli olur

Tonlamayı iyice anlamak için "evet" ve "hayır" sözcüklerini ele alıp değişik tonla-
malarla anlamlarının değiştiğini örneklemekte yarar var

Bu örnekler ve sözcükler
çoğaltılabilir

Evet : Şimdi sizi dinliyorum

Evet : Kabul ediyorum

Evet : Meraklandırma insanı söyle

Evet : Allah cezanı versin

söyle

Evet : Tamam

Hayır : Kesinlikle ben yapmadım

Hayır : Kaç defa söyledim

olmaz

Hayır : Bu sorunu çözmem gerekli

Hayır : İşim yok

İyi bir konuşma için tonlamadan yararlanmak

tekdüzelikten uzaklaşmak gerekir

Tekdüze bir konuşma kötü konuşmadır

Bu durum hem dinleyicileri usandırır hem
de konuşmayı anlatım niteliğinden uzaklaştırır

25 Ezgi

Ezgi cümleye aittir

Her dilin ezgisi farklıdır

Fransızca

Almanca bilmeyen bir insan
bile o dilin ezgisini daha önceden biliyorsa

karşısındaki kişinin Fransızca mı

Al-
manca mı konuştuğunu bilir

Tonlama ve vurguda yapılan yanlışlık dilin ezgisini
bozar

Ergenç (1995) ezgiyi üçe ayırmaktadır:
• Cümlenin bittiğini

iletilmek istenenin sona erdiğini belirtmek için ses tonu-
nun cümlenin sonunda düşmesiyle ortaya çıkan biten ezgi

Bunu beğenmedim

Çocuklar sinemaya gittiler

• Cümlenin bitmediğini

iletilmek istenilen bildirimin süreceğini belirtmek
için ses tonunun ezgi doruğuyla aynı düzeyde kaldığı ya da iki perde yüksele-
rek süren ezgi

Geldim

gördüm

yendim

• Dinleyiciden yanıt vermesi istendiğinde

ses tonunun tümce sonunda yük-
selmesiyle ortaya çıkan soru ezgisi

Geliyor mu?
Yazacak mısınız?
3 Düşünsel Etkinlik

Konuşma beyinde başlar

Konuşmayıoluşturan beden dili ve ses öğelerinin gerisin-
de düşünsel süreç yatmaktadır

Descartes "Düşünüyorum öyleyse varım" diyerek
insanı diğer canlılardan ayıran en büyük özelliğin düşünsel etkinlikler olduğunu
belirtmiştir

Konuşmayı oluşturan örgenlere komut veren beyin düşünsel etkinlikler sonucu
oluşan konuşmanın akciğerlerden gelen soluk yardımıyla sese dönüşmesini sağlar

Ünite 3'te konuşma sürecini gösteren şemaya bakıldığında (Şekil 3

1) konuşmanın
beyinde başladığı ve beyinde bittiği görülebilir

Konuşma bir verici (konuşan ki-
şi) ve alıcı (dinleyen kişi) arasında gerçekleşir

Vericinin beynindeki iletinin ses-
ten yararlanarak alıcının algılamasını sağlamak konuşma sürecidir

İyi bir konuşmanın özelliği olan plan

amaç

öğrenilenler arasında bağlantı kurup
iyi bir hazırlık yapılması

konunun saptanmasıhepsi zihinsel etkinliklerin bir sonu-
cudur

Zihni bulanık

yorgun olan insanların konuşurken duraladıkları söylediklerini
unuttukları

soruları anlayamadıkları için yanıt verirken zorlandıkları

yavaş ko-
nuştukları

bilgiler arasında bağlantı kuramadıkları görülmektedir

Bunun için be-
den sağlığıkadar zihin sağlığının da korunması

iyi bir konuşma için zihinsel etkin-
liklerin öneminin unutulmaması gerekmektedir

Özet

Beden dili

ses ve düşünsel etkinlikler konuşmayı oluşturan ögelerdir

İnsan konuşurken bedeninden de yararlanmaktadır

İnsanın konuşurken yaptığı eylemlere
jest ve mimik denir

Mimikler yüz ifadelerini

jest ise vücudun diğer bölgeleriyle yapılan ey-
lemleri anlatır

Jest ve mimikler doğal bir biçimde yapılırsa konuşma canlılık kazanır

Dinle-
yenin dikkati konuşana odaklanır

Beden dilinden yararlanırken göz iletişiminin önemini de
unutmamak gerekir

Konuşurken karşısındakinin gözlerinin içine bakan

bakışlarını karşı-
sındakine yönelten kişiler iletişim kurmakta ve karşısındaki kişiye etkilemekte daha başarılı-
dırlar; bunların karşıtını yapanlar ise daha başarısız olurlar

Konuşmanın bir diğer ögesi olan ses: boğumlama

vurgu

ton ve ezgi olarak ele alınabilir

Bo-
ğumlama akciğerlerden gelen soluğun sese dönüştürülmesidir

Soluk

soluk borusundan çe-
şitli örgenlere çarparak değişik seseler biçiminde dışarı çıkar

Boğumlama yanlışlığı yapan
insanların konuşmalarının zor anlaşıldığı unutulmamalıdır

Vurgu

bir hecenin veya sözcüğün diğerlerine göre daha baskın söylenmesidir

Her dilin
vurgusu farklıdır

Türkiye Türkçesinde vurgu

sözcük ve cümle vurgusu diye ikiye ayrılabi-
lir

Sözcük vurgusu genelde sözcüklerin son hecesinde olur; fakat bunun kuraldışıdurumla-
rı da vardır

Cümle vurgusu ise cümle içinde vurgulanmak istenen sözcüğün daha baskın
olarak söylenmesidir

Ton

vurgu gibi bir söyleyişözelliğidir

İnsanın ruhsal durumu tonlamayıetkiler

Bir sözcü-
ğün değişik biçimlerde tonlanması değişik anlamların oluşmasını sağlar

Ton ve vurguda yapılan yanlışlıklar dilin ezgisini bozar

Her dilin kendine özgü bir ezgisi
vardır

Fransızca ya da Almanca bilmeyen bir insan bile o dilin ezgisini daha önceden biliyor-
sa

karşısındaki kişinin Fransızca mı

Almanca mı konuştuğunu bilir

Konuşma beyinde başlar

zihinsel bir süreçten geçtikten sonra oluşur

Zihni yorgun olan bir
kişinin konuşmasının da dağınık olduğu bilinmektedir