Cümlenin Kuruluşunda Yapılan Anlatım Bozuklukları

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Cümlenin Kuruluşunda Yapılan Anlatım Bozuklukları

Dilde sesler bir araya gelerek sözcükleri

sözcükler bir araya gelerek cümleleri
oluşturur

Sözcükleri doğru seçmek kadar

onları cümlede yerli yerinde kullanmak
da anlatımı etkiler

321 Cümlenin Öğeleriyle İlgili Anlatım Bozuklukları

Cümleler duygu

düşünce ve isteklerimizi en kolay ve en kısa anlatma araçlarıdır

Kurduğumuz cümleler her zaman açık ve anlaşılır olmalıdır

Cümleyi oluşturan
öğeler anlatılmak istenen amaca göre belirli bir düzen içinde sıralanır

Öğelerin
dizilişi amaca uygun olmazsa ya da cümle içinde bir sözcük eksik olursa cümle
istediğini anlatamaz

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Burası bu tartışmanın ne yeri ne de zamanı

"Burası bu tartışmanın yeri" olmayabilir ama "burası bu tartışmanın
zamanı

" biçiminde bir anlatım doğru değildir

• Okulun onarımı üç ay içinde bitecek ve eğitime başlayacaktır

Bitecek olan "okulun onarımı"dır

Eğitime başlayacak olan ise "okul"dur

İkinci cümlenin öznesi olan "okul" sözcüğü kullanılmadığı için cümlede
anlatım bozukluğu vardır

• O seni inandırmak için yalvarıyor

biz de sizi kuşkuyla izliyorduk

İnandırmaya çalışan "o"dur

İzleyen ise "biz"

İki ayrı yargı

iki ayrı özne var-
dır

Birinci cümlenin yüklemi yalvarıyordu" olmalıydı

• Senin bu işi yapacağına inanıyor ve bekliyorum

"bekliyorum" yüklemi geçişli bir eylem olduğundan bir nesne ile
kullanılması gerekirdi

Bu cümlede bekliyorum yükleminden önce "bunu"
sözcüğünün de bulunması gerekirdi

• Gençlerimizi sevmeliyiz

güvenmeliyiz

"gençlerimizi" sözcüğü

"sevmeliyiz" yükleminin nesnesidir

Ancak "gençle-
rimiz" sözcüğü "güvenmeliyiz" sözcüğüne nesne olamaz

Çünkü "güvenme-
liyiz yüklemi bir dolaylı tümleçle birlikte kullanılmalıdır

Bu cümlede "gü-
venmeliyiz" yükleminden önce "onlara" tümlecinin de bulunması gerekirdi

• Dişçi çocuğun dişini çekip eve gönderdi

"Dişçi çocuğun dişini çektikten sonra onu evine gönderdi" olmalıydı

• Evin eşyaları boşaltıldı ve yakıldı

Bu cümlede yakılan nedir? Ev mi yoksa eşyalar mı?

Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını gidermeye çalışın

• Buna ancak okurlar karar verir

uygular

• Ayşe'yi çok sever

daima güvenirim

• Bütün kitapların adı listeye yazıldı ve kütüphanedeki raflara yerleştirildi

• Öğretmen sayısı çok olan bölgelerden alıp az olan bölgelere vereceğiz

322 Olumlu ve Olumsuz Yargıların Birlikte Kullanımından Doğan Anlatım Bozuklukları

Olumlu ve olumsuz yargıların birlikte kullanıldığı cümlelerde yargıların birbirine
karışmamasına dikkat etmek gerekir

Genellikle virgülle

noktalıvirgülle

(ve

ama

fakat

ancak gibi) bağlaçlarla birbirine bağlanan

düşüncelerin art arda sıralandığı
sıralı cümlelerde olumlu ve olumsuz yargıların birbirine karıştırıldığı olur

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Düşüncelerinde ısrarlı ama inatçı değildi

"değildi" yüklemi "inatçı" sözüyle birlikte

"ısrarlı" sözcüğünün de yüklemi
durumunda

Düşüncelerinde ısrarlıydı ama inatçı değildi

olmalıdır

• Tereyağı tam sağlıklı ve yaşlı olmayan kimselerce yenmelidir

"tam sağlıklı" ve "yaşlı olmayan" sözlerinden "sağlıksız" ve "genç" anlamla-
rı çıkıyor

Tereyağı tam sağlıklı ve genç kimselerce yenmelidir

olmalıdır

• Herkesin temiz olmasını ve yere hiçbir şey atılmasını istemiyorum

Herkesin temiz olmasını istiyorum ve yere hiçbir şey atılmasını istemiyo-
rum

olmalıdır

Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını gidermeye çalışın

• Çalışkan ama girişken bir öğrenci değildi

• Peyniri az zeytini hiç yemem

323 Yardımcı Eylem Eksikliğinden Doğan Anlatım Bozuklukları

Türkçe'de sık karşılaşılan anlatım bozukluklarından biri de yardımcı eylem
eksikliğinden doğan anlatım yanlışlarıdır

Özellikle sıralı ve bağlı cümlelerde
yardımcı eylemlerin unutulması cümlede anlatım bozukluğuna yol açmaktadır

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Öğretmenlerin içinde bulunduğu koşullar tesbit ve bu koşullar eğitimi
olumlu yönde geliştirecek biçimde düzeltilmelidir

"tesbit" sözcüğünden sonra "etmek" yardımcı eyleminin "edilmeli" biçimi
getirilmelidir

• Öğrencilerimizi tebrik ve hepinizin adına teşekkür ederim

"tebrik" sözcüğünden sonra "etmek" yardımcı eyleminin "eder" şekli
getirilmeli

Ayrıca "adına" sözcüğünden sonra "kendilerine" sözcüğü
getirilerek cümledeki dolaylı tümleç eksikliği de giderilmelidir

• Okullardaki eşyayı tahrip ve onlara zarar verenler disiplin kuruluna verilir

"tahrip" sözcüğünden sonra "etmek" yardımcı eyleminin "eden" biçimi
getirilmelidir

324 Sözcük ve Sözcük Öbeklerinin Yerinde Kullanılmamasından Doğan Anlatım Bozuklukları

Bir cümle içinde sözcükler

bulunması gereken yerde bulunmazsa anlam
karışıklığı

anlatım bozukluğu ortaya çıkar

Cümlenin anlamında belirsizlik olur

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Ali'nin sınıf başkanlığı otuza karşı

oniki oyla reddedildi

Bu cümleye göre Ali'nin başkanlığı oniki oyla reddedilmiş oluyor

Oysa
anlatılmak istenen otuz oyla reddedildiğidir

• Çırılçıplak gazetecilere yakalanan sanatçı ateş püskürdü

"Çırılçıplak" olan "gazeteciler" mi yoksa "sanatçı" mı?
Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını gidermeye çalışın

• Haberlerde tekrar tekrar yıkılan köprüleri izledim

• Bütün gün bomboş evde oturdum

• Su gibi içkiler içiliyor

çılgınca eğleniyordu

•

Dersanesi öğrencileri ücretsiz üniversite sınavına hazırlıyor

• Henüz bu dersin sağladığı yararlar öğrencilerimize tam olarak yansımış
değil

• İzinsiz inşaata girilmez

325 Özne-Yüklem Uyumsuzluğundan Doğan Anlatım Bozuklukları

Özne ile yüklemin uyumsuzluğu cümlenin anlatımını bozar

Aşağıdaki cümleleri
inceleyelim

• Ayla ile Serap'ın anlatımında hem yanlışlar var hem de kitap diline hiç
uygun değil

"hiç uygun değil" yükleminin öznesi "Ayla ile Serap'ın anlatımı" olmalıdır

• Meteor yağmurları her yıl düzenli olarak tekrarlar

"bir şey" tekrarlamaz

tekrar etmez fakat tekrarlanır

tekrar edilir

• Bu gibi olayları saymakla bitmez

"bitmez" eyleminin öznesi "bu gibi olaylar" olmalıdır

• O yıl eğlenceyi seven ne kadar öğrenciler varsa bu derslere ilgi gösterdi

"öğrenci" sözcüğü tekil kullanılmalıdır

• Ellerime uğur böcekleri konuyorlar

Cümledeki özne çoğul hayvan adı veya çoğul bitki adı olursa

cümlenin
yüklemi tekil olur

"konuyor" sözcüğü kullanılmalıdır

• Bacakları tutmuyor

gözleri artık görmüyorlardı

Cümledeki özne organ adlarından birini gösteren çoğul bir sözcükse yüklem
tekil olur

"görmüyordu" sözcüğü kullanılmalıdır

• İşlerimiz artık çoğaldılar

Cümledeki özne eylem bildiren çoğul bir özneyse yüklem tekil olur

"çoğal-
dı" sözcüğü kullanılmalıdır

• Kamyonların gürültüleri bütün sokağı kaplıyorlardı

Özneleri çoğul cansız varlık olan cümlelerin yüklemi tekil olur

"kaplıyor-
du" sözcüğü kullanılmalıdır

• Saniyeler geçmek bilmiyorlardı

Saat

dakika

saniye

ay

yıl gibi zaman adlarından birini gösteren çoğul
öznelerin yüklemi tekil olur

"bilmiyordu" sözcüğü kullanılmalıdır

Aşağıdaki cümleyi inceleyin

anlatım bozukluğunun nedenini bulmaya çalışın

Haftanın en güzel günlerinden biridir cumartesi

pazar

326 Düşünme Hatalarından Doğan Anlatım Bozuklukları

Türkçenin özellikle sözlü anlatımında düşünme hatalarından doğan anlatım
bozuklukları da görülmektedir

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Otomobilin bagajından bir kamyon dolusu silah çıktı

(Otomobilin bagajına bir kamyon dolusu silah sığmaz

)
• Aşağıya indiğimizde arabamızı çalınmış olarak bulduk

(Araba ya vardır ya da yoktur

Çalınmış olarak bulunamaz

)
• Bir koltukta ölü olarak uyanmak istemiyorum

(Öldükten sonra uyanmak mümkün değildir

)
• Bu yılki salgın hastalıkta hayvan ölümü sayısı 275 olarak gerçekleşti

(275 sayısı

hayvan ölümü sayısı değil

ölen hayvan sayısıdır

)
• Bütün bildiklerimi ve bilmediklerimi oğluma öğretmek istiyorum

(Bildiklerimizi öğretebiliriz ama bilmediklerimizi öğretemeyiz

)
• Bugün yapılan antrenmanda iki futbolcu arasında sözlü bir tartışma geçti

(Antrenman sırasında

futbolcular arasında elbette sözlü tartışma yapılacak-
tır

O anda yazılı bir tartışma olamaz

)
• İlk kez gerçekleşen gösteriye katılım rekor düzeydeydi

(İlk kez yapılan bir gösteriye gelen izleyici sayısının

rekor düzeyde olup ol-
madığı bilinemez

)

• Yangında ihmal var

(İhmal

yangında değildir

Ancak yangının çıkmasına neden olan kişilerin
ihmali sözkonusu olabilir

)

Özet
Okullarımızdaki anadili eğitiminin temel amacı öğrencilerin okuduklarını

dinlediklerini
doğru anlayabilmelerini; duygu

düşünce ve isteklerini doğru anlatabilmelerini
sağlamaktır

Ancak özellikle gençlerde görülen

Türkçenin kullanımına yönelik

önemli dil
sorunları vardır

Söz dağarcıkları yetersizdir

Çoğu belli sözcüklerle okur

yazar

konuşur

Sözcük kıtlığı yüzünden yazı içinde

konuşma sırasında şaşılacak kadar çok tekrarlar
yaparlar

Bilgileri aktarmakta güçlük çektikleri yazılıkağıtlarında da açıkça görülmektedir

Öğrencilerin anlatımlarını düzeltmek ve zenginleştirmek için öncelikle onlara kitap okuma
alışkanlığı kazandırmak

okumayı sevdirmek gerekir

Dinlediğini

okuduğunu anlayan

anlatmak istediğini amacına uygun bir biçimde dile getirebilen bireylerin başarısında güzel

doğru

akıcı

zengin bir anlatımın önemi tartışılamaz

Ayrıca dilde; ihmalin

tembelliğin ve kolaya kaçmanın meydana getireceği bozulmalar

kolay
kolay düzeltilemez

Bu nedenlerle anlatım bozukluklarının önlenebilmesi için:
•
Her sözcüğün yazılışıyla birlikte doğru söylenişi de kavranmalıdır

•
Sözlük ve yazım kılavuzu kullanma alışkanlığı kazanılmalıdır

• Çoğunlukla yaşayan Türkçedeki sözcükler kullanılmalı; eski

az kullanılan veya tu-
tunamamış sözcükler üzerinde ısrar edilmemelidir

•
Türkçede tam karşılığı bulunduğu halde dilimize girmiş olan yabancı dillere ait söz-
cükler kullanılmamalıdır

•
Yazılı ve sözlü anlatımda duru

yalın ve açık cümleler seçilmelidir

Değerlendirme Soruları

Aşağıdaki soruların yanıtlarını seçenekler arasından bulunuz

"Eylem adlarının çoğulları özne olduğunda yüklem tekil olur

"
1

Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır?
A

Dışarıdan sesler duyuluyordu

B

Yaptığımız çalışmalar boşa gittiler

C

Bütün olumsuzluklara karşılık çalışmalarımız iyi gidiyor

D

Öğrenciler arasında gülüşmeler başladı

E

Kaza yapan araçtan çığlıklar yükseliyordu

2

"Her belirti hastalık demek anlamına gelmez

" Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerin hangisiyle
giderilebilir?
A

"demek" sözü atılarak

B

"her belirti" sözü yerine "belirtilerin" sözü getirilerek

C

"hastalık" sözünden sonra "başlamış" sözü getirilerek

D

"gelmez" yerine "getirilemez" sözü getirilerek

E

"belirti" sözünden sonra "her zaman" sözü getirilerek

3

"Korkarım

herhalde bu yasa kamuoyunun da mutlaka desteğini kazanacak

"
Yukarıdaki cümlede anlatım bozukluğuna neden olan aşağıdakilerden
hangisidir?
A

Özne-yüklem uyumsuzluğu vardır

B

Yazımı yanlış olan sözcük vardır

C

Birbiriyle çelişen sözler vardır

D

Cümlenin öğelerini dizilişi yanlıştır

E

Cümlede anlatım bozukluğu yoktur

4

"Gelecek hafta bir başka konuda buluşmak üzere hoşçakalın

"
Yukarıdaki cümlede anlatım bozukluğuna neden olan aşağıdakilerden
hangisidir?
A

Yazım yanlışlığı vardır

B

Nesne noksanlığı vardır

C

Tümleç yanlışlığı vardır

D

Fazla sözcük vardır

E

Düşünce hatası vardır

5

"Size bu güzel şiirden bir dizi okumak istiyorum" cümlesinde anlatım
bozukluğuna neden olan hangi sözcüktür?
A

size
B

güzel
C

şiir
D

dizi
E

okumak

Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar

Aksan

Doğan

Her Yönüyle Dil

Türk Dil Kurumu Yayınları: 439

Ankara

1990

Aksoy

Ömer Asım

Dil Yanlışları

Adam Yayınları

İstanbul

1991

Aksoy

Ömer Asım

Yine Dil Yanlışları

Öğretmen Yayınları

Ankara

1985

Altan

Çetin

Gazete Yazıları

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Cümlenin Kuruluşunda Yapılan Anlatım Bozuklukları Cümlenin Kuruluşunda Yapılan Anlatım Bozuklukları Dilde sesler bir araya gelerek sözcükleri sözcükler bir araya gelerek cümleleri oluşturur Sözcükleri doğru seçmek kadar onları cümlede yerli yerinde kullanmak da anlatımı etkiler 321 Cümlenin Öğeleriyle İlgili Anlatım Bozuklukları Cümleler duygu düşünce ve isteklerimizi en kolay ve en kısa anlatma araçlarıdır Kurduğumuz cümleler her zaman açık ve anlaşılır olmalıdır Cümleyi oluşturan öğeler anlatılmak istenen amaca göre belirli bir düzen içinde sıralanır Öğelerin dizilişi amaca uygun olmazsa ya da cümle içinde bir sözcük eksik olursa cümle istediğini anlatamaz Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Burası bu tartışmanın ne yeri ne de zamanı "Burası bu tartışmanın yeri" olmayabilir ama "burası bu tartışmanın zamanı" biçiminde bir anlatım doğru değildir • Okulun onarımı üç ay içinde bitecek ve eğitime başlayacaktır Bitecek olan "okulun onarımı"dır Eğitime başlayacak olan ise "okul"dur İkinci cümlenin öznesi olan "okul" sözcüğü kullanılmadığı için cümlede anlatım bozukluğu vardır • O seni inandırmak için yalvarıyor biz de sizi kuşkuyla izliyorduk İnandırmaya çalışan "o"dur İzleyen ise "biz" İki ayrı yargı iki ayrı özne var- dır Birinci cümlenin yüklemi yalvarıyordu" olmalıydı • Senin bu işi yapacağına inanıyor ve bekliyorum "bekliyorum" yüklemi geçişli bir eylem olduğundan bir nesne ile kullanılması gerekirdi Bu cümlede bekliyorum yükleminden önce "bunu" sözcüğünün de bulunması gerekirdi • Gençlerimizi sevmeliyiz güvenmeliyiz "gençlerimizi" sözcüğü "sevmeliyiz" yükleminin nesnesidir Ancak "gençle- rimiz" sözcüğü "güvenmeliyiz" sözcüğüne nesne olamaz Çünkü "güvenme- liyiz yüklemi bir dolaylı tümleçle birlikte kullanılmalıdır Bu cümlede "gü- venmeliyiz" yükleminden önce "onlara" tümlecinin de bulunması gerekirdi • Dişçi çocuğun dişini çekip eve gönderdi "Dişçi çocuğun dişini çektikten sonra onu evine gönderdi" olmalıydı • Evin eşyaları boşaltıldı ve yakıldı Bu cümlede yakılan nedir? Ev mi yoksa eşyalar mı? Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını gidermeye çalışın • Buna ancak okurlar karar verir uygular • Ayşe'yi çok sever daima güvenirim • Bütün kitapların adı listeye yazıldı ve kütüphanedeki raflara yerleştirildi • Öğretmen sayısı çok olan bölgelerden alıp az olan bölgelere vereceğiz 322 Olumlu ve Olumsuz Yargıların Birlikte Kullanımından Doğan Anlatım Bozuklukları Olumlu ve olumsuz yargıların birlikte kullanıldığı cümlelerde yargıların birbirine karışmamasına dikkat etmek gerekir Genellikle virgülle noktalıvirgülle (ve ama fakat ancak gibi) bağlaçlarla birbirine bağlanan düşüncelerin art arda sıralandığı sıralı cümlelerde olumlu ve olumsuz yargıların birbirine karıştırıldığı olur Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Düşüncelerinde ısrarlı ama inatçı değildi "değildi" yüklemi "inatçı" sözüyle birlikte "ısrarlı" sözcüğünün de yüklemi durumunda Düşüncelerinde ısrarlıydı ama inatçı değildi olmalıdır • Tereyağı tam sağlıklı ve yaşlı olmayan kimselerce yenmelidir "tam sağlıklı" ve "yaşlı olmayan" sözlerinden "sağlıksız" ve "genç" anlamla- rı çıkıyor Tereyağı tam sağlıklı ve genç kimselerce yenmelidir olmalıdır • Herkesin temiz olmasını ve yere hiçbir şey atılmasını istemiyorum Herkesin temiz olmasını istiyorum ve yere hiçbir şey atılmasını istemiyo- rum olmalıdır Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını gidermeye çalışın • Çalışkan ama girişken bir öğrenci değildi • Peyniri az zeytini hiç yemem 323 Yardımcı Eylem Eksikliğinden Doğan Anlatım Bozuklukları Türkçe'de sık karşılaşılan anlatım bozukluklarından biri de yardımcı eylem eksikliğinden doğan anlatım yanlışlarıdır Özellikle sıralı ve bağlı cümlelerde yardımcı eylemlerin unutulması cümlede anlatım bozukluğuna yol açmaktadır Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Öğretmenlerin içinde bulunduğu koşullar tesbit ve bu koşullar eğitimi olumlu yönde geliştirecek biçimde düzeltilmelidir "tesbit" sözcüğünden sonra "etmek" yardımcı eyleminin "edilmeli" biçimi getirilmelidir • Öğrencilerimizi tebrik ve hepinizin adına teşekkür ederim "tebrik" sözcüğünden sonra "etmek" yardımcı eyleminin "eder" şekli getirilmeli Ayrıca "adına" sözcüğünden sonra "kendilerine" sözcüğü getirilerek cümledeki dolaylı tümleç eksikliği de giderilmelidir • Okullardaki eşyayı tahrip ve onlara zarar verenler disiplin kuruluna verilir "tahrip" sözcüğünden sonra "etmek" yardımcı eyleminin "eden" biçimi getirilmelidir 324 Sözcük ve Sözcük Öbeklerinin Yerinde Kullanılmamasından Doğan Anlatım Bozuklukları Bir cümle içinde sözcükler bulunması gereken yerde bulunmazsa anlam karışıklığı anlatım bozukluğu ortaya çıkar Cümlenin anlamında belirsizlik olur Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Ali'nin sınıf başkanlığı otuza karşı oniki oyla reddedildi Bu cümleye göre Ali'nin başkanlığı oniki oyla reddedilmiş oluyor Oysa anlatılmak istenen otuz oyla reddedildiğidir • Çırılçıplak gazetecilere yakalanan sanatçı ateş püskürdü "Çırılçıplak" olan "gazeteciler" mi yoksa "sanatçı" mı? Aşağıdaki cümlelerdeki anlatım bozukluklarını gidermeye çalışın • Haberlerde tekrar tekrar yıkılan köprüleri izledim • Bütün gün bomboş evde oturdum • Su gibi içkiler içiliyor çılgınca eğleniyordu • Dersanesi öğrencileri ücretsiz üniversite sınavına hazırlıyor • Henüz bu dersin sağladığı yararlar öğrencilerimize tam olarak yansımış değil • İzinsiz inşaata girilmez 325 Özne-Yüklem Uyumsuzluğundan Doğan Anlatım Bozuklukları Özne ile yüklemin uyumsuzluğu cümlenin anlatımını bozar Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Ayla ile Serap'ın anlatımında hem yanlışlar var hem de kitap diline hiç uygun değil "hiç uygun değil" yükleminin öznesi "Ayla ile Serap'ın anlatımı" olmalıdır • Meteor yağmurları her yıl düzenli olarak tekrarlar "bir şey" tekrarlamaz tekrar etmez fakat tekrarlanır tekrar edilir • Bu gibi olayları saymakla bitmez "bitmez" eyleminin öznesi "bu gibi olaylar" olmalıdır • O yıl eğlenceyi seven ne kadar öğrenciler varsa bu derslere ilgi gösterdi "öğrenci" sözcüğü tekil kullanılmalıdır • Ellerime uğur böcekleri konuyorlar Cümledeki özne çoğul hayvan adı veya çoğul bitki adı olursa cümlenin yüklemi tekil olur "konuyor" sözcüğü kullanılmalıdır • Bacakları tutmuyor gözleri artık görmüyorlardı Cümledeki özne organ adlarından birini gösteren çoğul bir sözcükse yüklem tekil olur "görmüyordu" sözcüğü kullanılmalıdır • İşlerimiz artık çoğaldılar Cümledeki özne eylem bildiren çoğul bir özneyse yüklem tekil olur "çoğal- dı" sözcüğü kullanılmalıdır • Kamyonların gürültüleri bütün sokağı kaplıyorlardı Özneleri çoğul cansız varlık olan cümlelerin yüklemi tekil olur "kaplıyor- du" sözcüğü kullanılmalıdır • Saniyeler geçmek bilmiyorlardı Saat dakika saniye ay yıl gibi zaman adlarından birini gösteren çoğul öznelerin yüklemi tekil olur "bilmiyordu" sözcüğü kullanılmalıdır Aşağıdaki cümleyi inceleyin anlatım bozukluğunun nedenini bulmaya çalışın Haftanın en güzel günlerinden biridir cumartesi pazar 326 Düşünme Hatalarından Doğan Anlatım Bozuklukları Türkçenin özellikle sözlü anlatımında düşünme hatalarından doğan anlatım bozuklukları da görülmektedir Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Otomobilin bagajından bir kamyon dolusu silah çıktı (Otomobilin bagajına bir kamyon dolusu silah sığmaz) • Aşağıya indiğimizde arabamızı çalınmış olarak bulduk (Araba ya vardır ya da yoktur Çalınmış olarak bulunamaz) • Bir koltukta ölü olarak uyanmak istemiyorum (Öldükten sonra uyanmak mümkün değildir) • Bu yılki salgın hastalıkta hayvan ölümü sayısı 275 olarak gerçekleşti (275 sayısı hayvan ölümü sayısı değil ölen hayvan sayısıdır) • Bütün bildiklerimi ve bilmediklerimi oğluma öğretmek istiyorum (Bildiklerimizi öğretebiliriz ama bilmediklerimizi öğretemeyiz) • Bugün yapılan antrenmanda iki futbolcu arasında sözlü bir tartışma geçti (Antrenman sırasında futbolcular arasında elbette sözlü tartışma yapılacak- tır O anda yazılı bir tartışma olamaz) • İlk kez gerçekleşen gösteriye katılım rekor düzeydeydi (İlk kez yapılan bir gösteriye gelen izleyici sayısının rekor düzeyde olup ol- madığı bilinemez) • Yangında ihmal var (İhmal yangında değildir Ancak yangının çıkmasına neden olan kişilerin ihmali sözkonusu olabilir) Özet Okullarımızdaki anadili eğitiminin temel amacı öğrencilerin okuduklarını dinlediklerini doğru anlayabilmelerini; duygu düşünce ve isteklerini doğru anlatabilmelerini sağlamaktır Ancak özellikle gençlerde görülen Türkçenin kullanımına yönelik önemli dil sorunları vardır Söz dağarcıkları yetersizdir Çoğu belli sözcüklerle okur yazar konuşur Sözcük kıtlığı yüzünden yazı içinde konuşma sırasında şaşılacak kadar çok tekrarlar yaparlar Bilgileri aktarmakta güçlük çektikleri yazılıkağıtlarında da açıkça görülmektedir Öğrencilerin anlatımlarını düzeltmek ve zenginleştirmek için öncelikle onlara kitap okuma alışkanlığı kazandırmak okumayı sevdirmek gerekir Dinlediğini okuduğunu anlayan anlatmak istediğini amacına uygun bir biçimde dile getirebilen bireylerin başarısında güzel doğru akıcı zengin bir anlatımın önemi tartışılamaz Ayrıca dilde; ihmalin tembelliğin ve kolaya kaçmanın meydana getireceği bozulmalar kolay kolay düzeltilemez Bu nedenlerle anlatım bozukluklarının önlenebilmesi için: • Her sözcüğün yazılışıyla birlikte doğru söylenişi de kavranmalıdır • Sözlük ve yazım kılavuzu kullanma alışkanlığı kazanılmalıdır • Çoğunlukla yaşayan Türkçedeki sözcükler kullanılmalı; eski az kullanılan veya tu- tunamamış sözcükler üzerinde ısrar edilmemelidir • Türkçede tam karşılığı bulunduğu halde dilimize girmiş olan yabancı dillere ait söz- cükler kullanılmamalıdır • Yazılı ve sözlü anlatımda duru yalın ve açık cümleler seçilmelidir Değerlendirme Soruları Aşağıdaki soruların yanıtlarını seçenekler arasından bulunuz "Eylem adlarının çoğulları özne olduğunda yüklem tekil olur" 1 Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bu kurala uyulmamıştır? A Dışarıdan sesler duyuluyordu B Yaptığımız çalışmalar boşa gittiler C Bütün olumsuzluklara karşılık çalışmalarımız iyi gidiyor D Öğrenciler arasında gülüşmeler başladı E Kaza yapan araçtan çığlıklar yükseliyordu 2 "Her belirti hastalık demek anlamına gelmez" Bu cümledeki anlatım bozukluğu aşağıdaki değişikliklerin hangisiyle giderilebilir? A "demek" sözü atılarak B "her belirti" sözü yerine "belirtilerin" sözü getirilerek C "hastalık" sözünden sonra "başlamış" sözü getirilerek D "gelmez" yerine "getirilemez" sözü getirilerek E "belirti" sözünden sonra "her zaman" sözü getirilerek 3 "Korkarım herhalde bu yasa kamuoyunun da mutlaka desteğini kazanacak" Yukarıdaki cümlede anlatım bozukluğuna neden olan aşağıdakilerden hangisidir? A Özne-yüklem uyumsuzluğu vardır B Yazımı yanlış olan sözcük vardır C Birbiriyle çelişen sözler vardır D Cümlenin öğelerini dizilişi yanlıştır E Cümlede anlatım bozukluğu yoktur 4 "Gelecek hafta bir başka konuda buluşmak üzere hoşçakalın" Yukarıdaki cümlede anlatım bozukluğuna neden olan aşağıdakilerden hangisidir? A Yazım yanlışlığı vardır B Nesne noksanlığı vardır C Tümleç yanlışlığı vardır D Fazla sözcük vardır E Düşünce hatası vardır 5 "Size bu güzel şiirden bir dizi okumak istiyorum" cümlesinde anlatım bozukluğuna neden olan hangi sözcüktür? A size B güzel C şiir D dizi E okumak Yararlanılan ve Başvurulabilecek Kaynaklar Aksan Doğan Her Yönüyle Dil Türk Dil Kurumu Yayınları: 439 Ankara 1990 Aksoy Ömer Asım Dil Yanlışları Adam Yayınları İstanbul 1991 Aksoy Ömer Asım Yine Dil Yanlışları Öğretmen Yayınları Ankara 1985 Altan Çetin Gazete Yazıları