Kafiye Nedir?-Kafiye Çeşitleri Ve Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Kafiye Nedir?-Kafiye Çeşitleri ve Özellikleri

KAFİYE
Kafiye

en az iki mısra sonunda

anlamı ayrı

yazılışı aynı iki sözcük arasındaki ses benzerliğidir

Kafiyenin sağladığı hususlar şunlardır:
a) Her mısraın ahenkli bir duygu ile kesilmesini sağlar

b) Kafiye şiirin akılda kolayca kalmasını temin eder

c) Anlamca ilgisiz görünen mısraları kaynaştırır

d) Yeni fikirlerin bulunmasına katkıda bulunur

e) Şiire söyleyiş güzelliği kazandırır

Kafiyenin şartları:
1-Mısra sonundaki sözlerin ses bakımından benzemesi

anlamın ayrı olması gerekir

Yollarda kalan gözler
Yıllardır seni gözler
mısralarında birinci “gözler” gözün çoğul şeklidir; ikinci “gözler” ise gözlemekten geniş zamandır

Her ikisi de aynı anlama gelseydi redif olurdu

2- Kafiyeler kesinlikle rediften sonra gelmezler

Vardım ki bağ ağlar

bağban ağlar
Sümbüller perişan

güller kan ağlar
“Bağban” ve “kan” kelimelerindeki -an sesi kafiye

ağlar kelimesi ise rediftir

Şayet şiir “… ağlar kan”

“… ağlar bağban” diye bitseydi -an sesi kafiye olur; fakat ağlar sözcüğü redif sayılmazdı

3- Bir kelimenin redif olabilmesi için kendinden evvel mutlaka bir kafiyenin bulunması gerekir

Görevi ayrı olan bazı ekler kendinden önce kafiye olmadığı için -aslında redif oldukları halde- kafiye sayılır

Sultan Murat eydür gelsin göreyim
Nice kahramandır ben de bileyim
mısralarındaki “gör-` ve “bil-” fiil köklerinde benzer ses yoktur

Aynı mısralardaki -eyim ekinin görevi aynı olduğu için rediftir; fakat kendinden önce kafiye bulunmadığı için kusurlu olarak kafiye sayılır

Ya da sadece -e sesi yarım kafiye sayılıp -yim redif kabul edilir

Bu konuda kesin bir şey söylemek mümkün değildir

Halk edebiyatı sözlü olduğu için r ve l sesinin kulağa birbirine yakın gelmesinden kaynaklanan bu tür kafiyeler halk şiirinde görülen bir husustur

Boğazdan çıkışına göre aynı grupta yer alan sesler arasında çok az da olsa kafiyenin varlığından söz edebiliriz

4- Halk edebiyatında kalın sesliler (a

ı

u

o) ile ince sesliler (e

i

ü

ö) kafiyelendirilmiş olabilir

Bakmaz mısın Karac’oğlan halına
Garip bülbül konmuş gülün dalına
Kadrin bilmeyenler alır eline
Onun için eğri biter menevşe (Karac’oğlan)
5- Kafiye ve rediflerin tespitinde Türkçe’deki yapım ve çekim eklerini iyi bilmek gereklidir

6- Art arda gelen mısralar içinde birbirine benzeyen seslerin sık ve ahenk sağlayacak güzellikte kullanılmasına aliterasyon denir

Ak sütünü emdiğim kadınım ana
Ak pürçekli

izzetli canım ana
Akar sularına kargımagıl
mısralarındaki ak sesinin tekrarı ile aliterasyon yapılmıştır

7- Kafiyede aranan nitelik sesin benzemesidir

Yazılışı başka başka olan kelimeler

aynı sesi verdikleri takdirde kafiyeli olabilirler

Birdenbire sıyrıldı gözümden çözülen bağ
Bir hâtıranın dağdaki yâdıydı bu membâ
beytinde “bağ” ve “membâ” kelimelerini telaffuz ettiğimiz zaman bağ kelimesindeki ğ sesi zayıftır

membâ kelimesini telaffuz ederken bağ kelimesinin sonundaki ğ sesine yakın bir ses çıkar

Bu çeşit kafiyeler ses bakımdan yarım kafiyeden daha hafif bir benzeyiştir

8- Nesir cümlelerinde tekrar edilen seslere seci denir

Özellikle Divan nesrinde bulunur

Gözlerin nuru

gönüllerin süruru; başımızın tacı

dil ehlinin miracı… gibi
9- Ayrıca uzun bir sesli (â

û

î) ile oluşan kafiyeler de uzun sesliler iki ses değerinde kabul edildiği için tam kafiye sayılır

İstiklâl Marşı’nın fedâ

şühedâ

Hüdâ ve cüdâ kelimeleriyle biten dörtlüğünün kafiye şeması aaaa olduğu için kafiye -edâ ve -üdâ seslerinde değil -dâ sesindedir

Şemada aynı harf ile gösterilen kelimeler arasındaki ortak ses kafiye kabul edilir

10 – Rûhumun senden İlâhî

şudur ancak emeli
Değmesin ma‘bedimin göğsüne nâ-mahrem eli
Bu ezanlar -ki şehâdetleri dinin temeli-
Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli
mısralarında “emeli” kelimesi diğer mısralarda da aynen geçtiği için tunç kafiye sayılır

Tunç kafiyeleri zengin kafiye saymak yaygın bir görüştür

Birinci

ikinci ve üçüncü mısralardaki -i sesi redif değildir; çünkü dördüncü mısradaki “i” sesi iyelik -i’si değildir

Kafiye sadece üç mısrada olsa idi o zaman bu ek redif olurdu

UYAK(KAFİYE):Dize sonlarındaki ses benzerliklerine denir
1-Yarım Uyak:Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine denir

Örnek: Yarın sen de gel
Birgün bizde kal
2-Tam Uyak:Dize sonlarındaki çift ses benzerliğine denir

Örnek:Siyah dağınık bir bulut
Birden değişti ve yakut
3-Zengin Kafiye:Dize sonlarındaki üç ve daha fazla ses benzerliğine denir

Örnek: Ne güzel söylemiş şair
Geçen günlere dair
4-Tunç Kafiye:Bir dizenin son sözcüğünün diğer dizedeki sözcüğünün içinde yer almasına denir

Örnek:Bastığım yerleri toprak diyerek geçme tanı
Verme dünyaları aslanda bu cennet vatanı
5-Cinaslı Kafiye:Bir dizenin sonundaki kelime diğer dizenin sonundaki kelimenin içinde tam olarak yer alırsa buna CİNASLI KAFİYE denir

Örnek:Terziye kumaş geldi
Düşündü ki ne kese
Ölçtü biçti
Ne cep olur nekese

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Kafiye Nedir?-Kafiye Çeşitleri Ve Özellikleri Kafiye Nedir?-Kafiye Çeşitleri ve Özellikleri KAFİYE Kafiye en az iki mısra sonunda anlamı ayrı yazılışı aynı iki sözcük arasındaki ses benzerliğidir Kafiyenin sağladığı hususlar şunlardır: a) Her mısraın ahenkli bir duygu ile kesilmesini sağlar b) Kafiye şiirin akılda kolayca kalmasını temin eder c) Anlamca ilgisiz görünen mısraları kaynaştırır d) Yeni fikirlerin bulunmasına katkıda bulunur e) Şiire söyleyiş güzelliği kazandırır Kafiyenin şartları: 1-Mısra sonundaki sözlerin ses bakımından benzemesi anlamın ayrı olması gerekir Yollarda kalan gözler Yıllardır seni gözler mısralarında birinci “gözler” gözün çoğul şeklidir; ikinci “gözler” ise gözlemekten geniş zamandır Her ikisi de aynı anlama gelseydi redif olurdu 2- Kafiyeler kesinlikle rediften sonra gelmezler Vardım ki bağ ağlar bağban ağlar Sümbüller perişan güller kan ağlar “Bağban” ve “kan” kelimelerindeki -an sesi kafiye ağlar kelimesi ise rediftir Şayet şiir “… ağlar kan” “… ağlar bağban” diye bitseydi -an sesi kafiye olur; fakat ağlar sözcüğü redif sayılmazdı 3- Bir kelimenin redif olabilmesi için kendinden evvel mutlaka bir kafiyenin bulunması gerekir Görevi ayrı olan bazı ekler kendinden önce kafiye olmadığı için -aslında redif oldukları halde- kafiye sayılır Sultan Murat eydür gelsin göreyim Nice kahramandır ben de bileyim mısralarındaki “gör-` ve “bil-” fiil köklerinde benzer ses yoktur Aynı mısralardaki -eyim ekinin görevi aynı olduğu için rediftir; fakat kendinden önce kafiye bulunmadığı için kusurlu olarak kafiye sayılır Ya da sadece -e sesi yarım kafiye sayılıp -yim redif kabul edilir Bu konuda kesin bir şey söylemek mümkün değildir Halk edebiyatı sözlü olduğu için r ve l sesinin kulağa birbirine yakın gelmesinden kaynaklanan bu tür kafiyeler halk şiirinde görülen bir husustur Boğazdan çıkışına göre aynı grupta yer alan sesler arasında çok az da olsa kafiyenin varlığından söz edebiliriz 4- Halk edebiyatında kalın sesliler (a ı u o) ile ince sesliler (e i ü ö) kafiyelendirilmiş olabilir Bakmaz mısın Karac’oğlan halına Garip bülbül konmuş gülün dalına Kadrin bilmeyenler alır eline Onun için eğri biter menevşe (Karac’oğlan) 5- Kafiye ve rediflerin tespitinde Türkçe’deki yapım ve çekim eklerini iyi bilmek gereklidir 6- Art arda gelen mısralar içinde birbirine benzeyen seslerin sık ve ahenk sağlayacak güzellikte kullanılmasına aliterasyon denir Ak sütünü emdiğim kadınım ana Ak pürçekli izzetli canım ana Akar sularına kargımagıl mısralarındaki ak sesinin tekrarı ile aliterasyon yapılmıştır 7- Kafiyede aranan nitelik sesin benzemesidir Yazılışı başka başka olan kelimeler aynı sesi verdikleri takdirde kafiyeli olabilirler Birdenbire sıyrıldı gözümden çözülen bağ Bir hâtıranın dağdaki yâdıydı bu membâ beytinde “bağ” ve “membâ” kelimelerini telaffuz ettiğimiz zaman bağ kelimesindeki ğ sesi zayıftır membâ kelimesini telaffuz ederken bağ kelimesinin sonundaki ğ sesine yakın bir ses çıkar Bu çeşit kafiyeler ses bakımdan yarım kafiyeden daha hafif bir benzeyiştir 8- Nesir cümlelerinde tekrar edilen seslere seci denir Özellikle Divan nesrinde bulunur Gözlerin nuru gönüllerin süruru; başımızın tacı dil ehlinin miracı… gibi 9- Ayrıca uzun bir sesli (â û î) ile oluşan kafiyeler de uzun sesliler iki ses değerinde kabul edildiği için tam kafiye sayılır İstiklâl Marşı’nın fedâ şühedâ Hüdâ ve cüdâ kelimeleriyle biten dörtlüğünün kafiye şeması aaaa olduğu için kafiye -edâ ve -üdâ seslerinde değil -dâ sesindedir Şemada aynı harf ile gösterilen kelimeler arasındaki ortak ses kafiye kabul edilir 10 – Rûhumun senden İlâhî şudur ancak emeli Değmesin ma‘bedimin göğsüne nâ-mahrem eli Bu ezanlar -ki şehâdetleri dinin temeli- Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli mısralarında “emeli” kelimesi diğer mısralarda da aynen geçtiği için tunç kafiye sayılır Tunç kafiyeleri zengin kafiye saymak yaygın bir görüştür Birinci ikinci ve üçüncü mısralardaki -i sesi redif değildir; çünkü dördüncü mısradaki “i” sesi iyelik -i’si değildir Kafiye sadece üç mısrada olsa idi o zaman bu ek redif olurdu UYAK(KAFİYE):Dize sonlarındaki ses benzerliklerine denir 1-Yarım Uyak:Dize sonlarındaki tek ses benzerliğine denir Örnek: Yarın sen de gel Birgün bizde kal 2-Tam Uyak:Dize sonlarındaki çift ses benzerliğine denir Örnek:Siyah dağınık bir bulut Birden değişti ve yakut 3-Zengin Kafiye:Dize sonlarındaki üç ve daha fazla ses benzerliğine denir Örnek: Ne güzel söylemiş şair Geçen günlere dair 4-Tunç Kafiye:Bir dizenin son sözcüğünün diğer dizedeki sözcüğünün içinde yer almasına denir Örnek:Bastığım yerleri toprak diyerek geçme tanı Verme dünyaları aslanda bu cennet vatanı 5-Cinaslı Kafiye:Bir dizenin sonundaki kelime diğer dizenin sonundaki kelimenin içinde tam olarak yer alırsa buna CİNASLI KAFİYE denir Örnek:Terziye kumaş geldi Düşündü ki ne kese Ölçtü biçti Ne cep olur nekese