Anlatım Bozukluğu Türleri-Anlatım Bozukluğu Hakkında

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Anlatım Bozukluğu Türleri-Anlatım Bozukluğu Hakkında

Anlatım bozukluklarının önemli bir bölümü sözcük düzeyindedir

Anlatımda

var-
lıkların niteliklerini ve eylemlerini

durumları ve duyguları iyi anlatabilmek için
bunların dildeki karşılıklarıolan sözcüklerin dikkatli seçilmesi gerekir

İyi seçileme-
miş bir sözcük cümlenin anlamını bozar

Sözcük düzeyinde yapılan yanlışları şu başlıklar altında toplayabiliriz:
311 Yapıları Yanlış Olan Sözcükler
Sözcüklere yanlışekler ya da sözcükler eklenerek bu tür yanlışlar yapılır

Aşağıdaki
cümleleri inceleyelim

• Yemek yiyilip

kahveler içildikten sonra konuya geçildi

=yenilip ("yemek" eyleminin edilgeni "yenilmek"tir)
• Toplantıda Doğu'daki bazı bölgevi meseleler ele alıdı

="bölgesel" sözcüğü kullanılmalıdır

• "Eva Peron" belgeselinde halkın tezahüratları abartılıydı

=gösterileri ("tezahürat" zaten çoğuldur)
• Her yaz Boğaz'da bir sayfiyelik ev kiralarız

=yazlık ("sayfiye" yazlık anlamındadır

Üzerine bir de Türkçe +lık eki
getirilmektedir

)
• Yeşil beldemizi güzelletelim

="güzelleştirelim" sözcüğü kullanılmalıdır

• Bu yöntem bana gayripratik göründü

=kolay görünmedi ("gayri" Arapça

"pratik" Fransızcadır

)
• İki ülke arasındaki kardeşane ilişkiler geliştirilmelidir

=kardeşçe ("kardeş" Türkçe

"ane" eki Farsçadır

)
• Hafta içi taşıt araçları cadde üzerinde on dakikadan fazla kalamazlar

=taşıtlar

araçlar

taşıma araçları
• Kendisini yakinen tanırım

=yakından ("yakın" Türkçe

"en" eki Arapçadır

)
• Bayramınızı kutlular

ellerinizden öperim

="kutlar" sözcüğü kullanılmalıdır

• Rahmetlik amcam bu günleri göremedi

="rahmetli" sözcüğü kullanılmalıdır

312 Birbiriyle Karıştırılan Sözcükler
Bu tür yanlışlar sesçe birbirine yakın sözcüklerin karıştırılmasından doğmaktadır

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Bu iki sözcüğü birbirine karıştırıyoruz

Oysa aralarında küçük de olsa bir
ayrıntı vardır

ayrıntı(=teferruat

detay)

Bu cümlede ayrım (=fark) sözcüğü kullanılmalıdır

• Mahalleler birbirine yaklaşık olarak kurulmuştu

="yakın" sözcüğü kullanılmalıdır

• Almanya'dan öğretim durumumu gösteren bir belge istiyorlar

Öğretim (=öğretme) eylemidir

Bu cümlede öğrenim (=öğrenme) eylemi
olmalıdır

• Onların azımsadığı genç edebiyatçılar çok başarılı oldu

="küçümsediği" sözcüğü kullanılmalıdır

• Başkanın konuşması bütün ülkede olumlu tepkiler yarattı

tepki (=bir olaya

bir güce karşı geri tepme)

Bu cümlede "etki" sözcüğü
kullanılmalıdır

• Çekimserliği yüzünden hiç hakkını arayamaz

="çekingenliği" sözcüğü kullanılmalıdır

• Çocuğun bütün vücudunu büyük büyük yaralar kapsamıştı

kapsamak (=içine almak)

Bu cümlede "kaplamıştı" sözcüğü kullanılmalıdır

Birbiriyle karıştırılan sözcüklerin bazıları da şunlardır:
mahsur
: kuşatılmış
mahzur
: engel
mütehassıs : uzman
mütehassis : duygulu
mütevâzî
: paralel
mütevazı : alçak gönüllü
portre
: insan resmi
porte
: bir işin genişlik ve
önem derecesi
rekâbet
: binme
rekabet
: rakiplik
yönetmenlik: "yönetmen"lik mesleği yönetmelik : tüzük
vâris
: mirasçı
varis
: toplardamar genişlemesi
313 Gereksiz Kullanılan Sözcükler
Eşanlamlı sözcüklerin aynı cümle içinde birarada kullanılması ya da gereksiz bir
sözcüğe cümlede yer verilmesi anlatımın gücünü azaltır

Söylenilenin kolaylıkla
anlaşılmasına engel olur

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Yer yer iki metreyi bulan kar yağışına rağmen ilçeye ulaşılmaya çalışılıyor

Ölçülebilen yağış değil kardır

Yer yer iki metreyi bulan kara rağmen

• Zamanlama çok yanlış bir vakte denk geldi

"Zamanlama yanlış oldu" şeklinde cümle gereksiz sözcüklerden
kurtarılabilir

• Duvarlara kalemle yazı yazmayınız

"kalemle" sözcüğü gereksizdir

• İki lider

beş saat süreyle görüştüler

"süreyle" sözü gereksizdir

• Seçimlerin tarihi yaklaştıkça partilerin faaliyeti gittikçe artıyor

"gittikçe" sözcüğü gereksizdir

• Bu görüş ayrılığının sebebi neden kaynaklanıyor?
"Bu görüş ayrılığının sebebi nedir?"
• İlk yüzmeye başladığım zaman sudan korkardım

"İlk" sözcüğü gereksizdir

314 Gereksiz Yinelenen Sözcükler
Bu tür yanlışlar genellikle

aynı sözcüğün Türkçesiyle

yabancı dillerden gelen
şeklinin aynı cümle içinde kullanılmasıyla olur

Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

• Çocuk kitapları çocuklara

merhameti ve acımayı da öğretmelidir

• Her dersin kendine özgü ilke ve prensipleri vardır

• Burada bana yeni olanaklar sağlayacak imkanlar bulamadım

• Kendini düşünen

egoist insanlardan korkarım

• İlgi ve alakanızı esirgemeyeceğinizi biliyorum

• Hepinize sonsuz teşekkürlerimi ve şükranlarımı sunuyorum

• Yarışma birazdan başlamak üzere

• Eski geçmiş günleri hatırladım birden

3

1

5

Gereksiz Kullanılan Yardımcı Eylemler
Türkçede kimi ad soylu sözcükler etmek olmak yardımcı eylemleriyle birlikte
kullanılmaktadır

Günümüzde bu eylemlere yapmak

bulmak

eylemleri de
katılmıştır

Oysa yardımcıeylemlerle cümleyi doldurmak yerine sözcüklerin eylem
olanını kullanma yoluna giderek

Türkçenin zenginliğinden ve gücünden yararla-
narak

daha duru bir anlatıma sahip olabiliriz

umut ediyorum
yerine
umarım

dilerim
kuşku etmek
yerine
kuşkulanmak
başvuruda bulunmak

başvuru yapmak
yerine

başvurmak
duyuru yapmak
yerine
duyurmak
etki etmek
yerine
etkilemek
Aşağıdaki cümleleri inceleyelim

Son günlerin en çok istek alan parçası yine bir numarada
="istenen veya beğenilen" olmalıdır

Burada bekleme yapılmaz

="beklenmez veya durulmaz" olmalıdır

Stüdyomuza gelme isteğinde bulunanlar

="gelmek isteyenler" olmalıdır

Yavrulama yapan kediler kobay olarak kullanıldı

="yavrulayan" olmalıdır

316 Çelişen Sözcükler
Bir yazı ya da konuşmada

birbirini tutmayan

çelişen sözler kullanılması okuyanı

dinleyeni şaşırtır

Anlatım inandırıcılığını yitirir

karışıklığa yol açar

Türkçede karışıklığa yol açan sözlerden bazılarını cümleler üzerinde inceleyelim

• Belki bugün çarşıya çıkacağız tabii
belki - tabii
• Kuşkusuz duyduğum onun sesi olmalı

kuşkusuz - olmalı
• Eminizki iradeli bir insan olan öğretmenimiz bu sorununu da herhalde
çözmüştür

eminizki - herhalde

• Üç ayrı yerde başlayan yangında mutlaka kasıt ihtimali var diyorlar

mutlaka - ihtimali
• Aşağı yukarı tam beş yıldır görüşemiyoruz

aşağı yukarı - tam
• Kısmen de olsa kendimi ona karşı tamamen sorumlu hissediyorum

kısmen - tamamen
317 Yanlış Okunan Yazılan ve Söylenen Sözcükler
Bu yanlışlar genellikle başka dillerden Türkçeye girmiş sözcüklerin okunmasında

yazılmasında ve söylenmesinde görülür

Çoğunlukla yabancı sözcüklerin
anlamının tam ve doğru olarak bilinmemesinden ileri gelir

Anlamıtam ve doğru
olarak bilinmeyen yabancı sözcüklerin yerine Türkçelerinin seçilmesi anlatımın
doğru ve açık olmasını sağlar

Aşağıda bu tür sözcüklerin bir kısmının yanlış ve doğru şekilleri liste halinde
verilmiştir

Yanlış
Doğru
adele
adale
afaroz
aforoz
arazöz
arozöz
asvalt
asfalt
âyar
ayar
eyitim
eğitim
hâtırâ
hâtıra
herkez
herkes
hîbe
hibe
ihtibaren
itibaren
kavonoz
kavanoz
klavuz
kılavuz
lağzım
lazım
mefta
mevta
mahfetmek
mahvetmek
meşgâle
meşgale
muaffak
muvaffak
örneyin
örneğin
râkip
rakip
sezeryan
sezaryen
silüet
siluet
şevkat
şefkat
tarikatler
tarîkatler
tafsiye
tasfiye
teşfik
teşvik
Türkiya
Türkiye

vâhim vahim
yalnış
yanlış
yanlız
yalnız

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Anlatım Bozukluğu Türleri-Anlatım Bozukluğu Hakkında Anlatım Bozukluğu Türleri-Anlatım Bozukluğu Hakkında Anlatım bozukluklarının önemli bir bölümü sözcük düzeyindedir Anlatımda var- lıkların niteliklerini ve eylemlerini durumları ve duyguları iyi anlatabilmek için bunların dildeki karşılıklarıolan sözcüklerin dikkatli seçilmesi gerekir İyi seçileme- miş bir sözcük cümlenin anlamını bozar Sözcük düzeyinde yapılan yanlışları şu başlıklar altında toplayabiliriz: 311 Yapıları Yanlış Olan Sözcükler Sözcüklere yanlışekler ya da sözcükler eklenerek bu tür yanlışlar yapılır Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Yemek yiyilip kahveler içildikten sonra konuya geçildi =yenilip ("yemek" eyleminin edilgeni "yenilmek"tir) • Toplantıda Doğu'daki bazı bölgevi meseleler ele alıdı ="bölgesel" sözcüğü kullanılmalıdır • "Eva Peron" belgeselinde halkın tezahüratları abartılıydı =gösterileri ("tezahürat" zaten çoğuldur) • Her yaz Boğaz'da bir sayfiyelik ev kiralarız =yazlık ("sayfiye" yazlık anlamındadır Üzerine bir de Türkçe +lık eki getirilmektedir) • Yeşil beldemizi güzelletelim ="güzelleştirelim" sözcüğü kullanılmalıdır • Bu yöntem bana gayripratik göründü =kolay görünmedi ("gayri" Arapça "pratik" Fransızcadır) • İki ülke arasındaki kardeşane ilişkiler geliştirilmelidir =kardeşçe ("kardeş" Türkçe "ane" eki Farsçadır) • Hafta içi taşıt araçları cadde üzerinde on dakikadan fazla kalamazlar =taşıtlar araçlar taşıma araçları • Kendisini yakinen tanırım =yakından ("yakın" Türkçe "en" eki Arapçadır) • Bayramınızı kutlular ellerinizden öperim ="kutlar" sözcüğü kullanılmalıdır • Rahmetlik amcam bu günleri göremedi ="rahmetli" sözcüğü kullanılmalıdır 312 Birbiriyle Karıştırılan Sözcükler Bu tür yanlışlar sesçe birbirine yakın sözcüklerin karıştırılmasından doğmaktadır Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Bu iki sözcüğü birbirine karıştırıyoruz Oysa aralarında küçük de olsa bir ayrıntı vardır ayrıntı(=teferruat detay) Bu cümlede ayrım (=fark) sözcüğü kullanılmalıdır • Mahalleler birbirine yaklaşık olarak kurulmuştu ="yakın" sözcüğü kullanılmalıdır • Almanya'dan öğretim durumumu gösteren bir belge istiyorlar Öğretim (=öğretme) eylemidir Bu cümlede öğrenim (=öğrenme) eylemi olmalıdır • Onların azımsadığı genç edebiyatçılar çok başarılı oldu ="küçümsediği" sözcüğü kullanılmalıdır • Başkanın konuşması bütün ülkede olumlu tepkiler yarattı tepki (=bir olaya bir güce karşı geri tepme) Bu cümlede "etki" sözcüğü kullanılmalıdır • Çekimserliği yüzünden hiç hakkını arayamaz ="çekingenliği" sözcüğü kullanılmalıdır • Çocuğun bütün vücudunu büyük büyük yaralar kapsamıştı kapsamak (=içine almak) Bu cümlede "kaplamıştı" sözcüğü kullanılmalıdır Birbiriyle karıştırılan sözcüklerin bazıları da şunlardır: mahsur : kuşatılmış mahzur : engel mütehassıs : uzman mütehassis : duygulu mütevâzî : paralel mütevazı : alçak gönüllü portre : insan resmi porte : bir işin genişlik ve önem derecesi rekâbet : binme rekabet : rakiplik yönetmenlik: "yönetmen"lik mesleği yönetmelik : tüzük vâris : mirasçı varis : toplardamar genişlemesi 313 Gereksiz Kullanılan Sözcükler Eşanlamlı sözcüklerin aynı cümle içinde birarada kullanılması ya da gereksiz bir sözcüğe cümlede yer verilmesi anlatımın gücünü azaltır Söylenilenin kolaylıkla anlaşılmasına engel olur Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Yer yer iki metreyi bulan kar yağışına rağmen ilçeye ulaşılmaya çalışılıyor Ölçülebilen yağış değil kardır Yer yer iki metreyi bulan kara rağmen • Zamanlama çok yanlış bir vakte denk geldi "Zamanlama yanlış oldu" şeklinde cümle gereksiz sözcüklerden kurtarılabilir • Duvarlara kalemle yazı yazmayınız "kalemle" sözcüğü gereksizdir • İki lider beş saat süreyle görüştüler "süreyle" sözü gereksizdir • Seçimlerin tarihi yaklaştıkça partilerin faaliyeti gittikçe artıyor "gittikçe" sözcüğü gereksizdir • Bu görüş ayrılığının sebebi neden kaynaklanıyor? "Bu görüş ayrılığının sebebi nedir?" • İlk yüzmeye başladığım zaman sudan korkardım "İlk" sözcüğü gereksizdir 314 Gereksiz Yinelenen Sözcükler Bu tür yanlışlar genellikle aynı sözcüğün Türkçesiyle yabancı dillerden gelen şeklinin aynı cümle içinde kullanılmasıyla olur Aşağıdaki cümleleri inceleyelim • Çocuk kitapları çocuklara merhameti ve acımayı da öğretmelidir • Her dersin kendine özgü ilke ve prensipleri vardır • Burada bana yeni olanaklar sağlayacak imkanlar bulamadım • Kendini düşünen egoist insanlardan korkarım • İlgi ve alakanızı esirgemeyeceğinizi biliyorum • Hepinize sonsuz teşekkürlerimi ve şükranlarımı sunuyorum • Yarışma birazdan başlamak üzere • Eski geçmiş günleri hatırladım birden 315 Gereksiz Kullanılan Yardımcı Eylemler Türkçede kimi ad soylu sözcükler etmek olmak yardımcı eylemleriyle birlikte kullanılmaktadır Günümüzde bu eylemlere yapmak bulmak eylemleri de katılmıştır Oysa yardımcıeylemlerle cümleyi doldurmak yerine sözcüklerin eylem olanını kullanma yoluna giderek Türkçenin zenginliğinden ve gücünden yararla- narak daha duru bir anlatıma sahip olabiliriz umut ediyorum yerine umarım dilerim kuşku etmek yerine kuşkulanmak başvuruda bulunmak başvuru yapmak yerine başvurmak duyuru yapmak yerine duyurmak etki etmek yerine etkilemek Aşağıdaki cümleleri inceleyelim Son günlerin en çok istek alan parçası yine bir numarada ="istenen veya beğenilen" olmalıdır Burada bekleme yapılmaz ="beklenmez veya durulmaz" olmalıdır Stüdyomuza gelme isteğinde bulunanlar ="gelmek isteyenler" olmalıdır Yavrulama yapan kediler kobay olarak kullanıldı ="yavrulayan" olmalıdır 316 Çelişen Sözcükler Bir yazı ya da konuşmada birbirini tutmayan çelişen sözler kullanılması okuyanı dinleyeni şaşırtır Anlatım inandırıcılığını yitirir karışıklığa yol açar Türkçede karışıklığa yol açan sözlerden bazılarını cümleler üzerinde inceleyelim • Belki bugün çarşıya çıkacağız tabii belki - tabii • Kuşkusuz duyduğum onun sesi olmalı kuşkusuz - olmalı • Eminizki iradeli bir insan olan öğretmenimiz bu sorununu da herhalde çözmüştür eminizki - herhalde • Üç ayrı yerde başlayan yangında mutlaka kasıt ihtimali var diyorlar mutlaka - ihtimali • Aşağı yukarı tam beş yıldır görüşemiyoruz aşağı yukarı - tam • Kısmen de olsa kendimi ona karşı tamamen sorumlu hissediyorum kısmen - tamamen 317 Yanlış Okunan Yazılan ve Söylenen Sözcükler Bu yanlışlar genellikle başka dillerden Türkçeye girmiş sözcüklerin okunmasında yazılmasında ve söylenmesinde görülür Çoğunlukla yabancı sözcüklerin anlamının tam ve doğru olarak bilinmemesinden ileri gelirAnlamıtam ve doğru olarak bilinmeyen yabancı sözcüklerin yerine Türkçelerinin seçilmesi anlatımın doğru ve açık olmasını sağlar Aşağıda bu tür sözcüklerin bir kısmının yanlış ve doğru şekilleri liste halinde verilmiştir Yanlış Doğru adele adale afaroz aforoz arazöz arozöz asvalt asfalt âyar ayar eyitim eğitim hâtırâ hâtıra herkez herkes hîbe hibe ihtibaren itibaren kavonoz kavanoz klavuz kılavuz lağzım lazım mefta mevta mahfetmek mahvetmek meşgâle meşgale muaffak muvaffak örneyin örneğin râkip rakip sezeryan sezaryen silüet siluet şevkat şefkat tarikatler tarîkatler tafsiye tasfiye teşfik teşvik Türkiya Türkiye vâhim vahim yalnış yanlış yanlız yalnız