Tanzimat Edebiyatı Olay Çevresinde Gelişen Metinler Nelerdir?

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Tanzimat Edebiyatı Olay Çevresinde Gelişen Metinler Nelerdir?

A)ANLATMAYA BAĞLI METİNLER (ROMAN- HİKAYE)
Tanzimat dönemi öncesi Türk Edebiyatı’nda hikaye ve roman türleri yoktu

Olay kaynaklı tür olarak mesneviler kullanılmıştır

Bunların da teknik olarak hikaye ve romana benzediği söylenemezdi

Bu metinlerde tekrarlanan konular söz ustalığını göstermek için işlenirdi

Tanzimat

nesir alanında bir çığır açmış

onu şiirden daha etkili bir hale getirmiştir

Süsten

özentiden uzak

halkın okuması

bilgilenmesi amacıyla eserler ortaya koyulmuştur

Türk Edebiyatı’nda roman çevirilerle başlamıştır

Bu alanda ilk eser Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon adlı Fransız yazardan çevirdiği Telemak adlı romandır

Bir çok teknik kusurlarla dolu olan bu eserin kahramanlarının yabancı olmasına rağmen büyük ilgi gördü

Konusuyla

kahramanlarıyla ilk Türk romanı ise Şemseddin Sami’nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (Talat ve Fitnat’ın Aşkları) adlı bir aşk romanıdır

Bu da roman tekniği bakımından bir çok kusurlarla dolu basit bir romandır

Edebi sayılabilecek ilk roman Namık Kemal‘in İntibah adlı romanıdır

Sonuç olarak
* İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği Telemak’tır

* İlk yerli romanımız Şemseddin Sami’nin yazdığı “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”tır

* İlk edebi romanımız Namık Kemal’in yazdığı “İntibah”tır

* İlk tarihi romanımız Namık Kemal’in yazdığı “Cezmi”dir

* İlk köy romanımız Nabizade Nazım’ın yazdığı “Karabibik”tir

* Konular genellikle günlük yaşamdan ya da tarihten alınmıştır

Kölelik ve cariyelik

yanlış Batılılaşma gibi konulara yer verilmiştir

* Yazarlar

kişiliklerini eserlerine yansıtmışlardır

* Romanlar teknik bakımdan oldukça zayıftır

Yer yer olayların akışı kesilerek okuyucuya bilgiler verilmiştir

uzun uzun tasvirler yapılmış

tesadüflere sıkça yer verilmiştir

* Kahramanlar tek yönlüdür; hep iyi ya da hep kötü

* 1

dönemde romanın amacı halkı eğitmek iken 2

dönemde amaç sanattır

* 1

dönem “Romantizm”in

2

dönem “Realizm”in etkisinde kalmıştır

Hikaye alanında ise yine ilk eserler Tanzimat döneminde verilmiştir

Daha önce halk hikayeleri olsa da bunlar belli konuların dışına çıkmaz ve masal karakteri gösterirdi

Özellikle Ahmet Mithat

halk hikayeleri ile batı tekniğini birleştirdi

Letaf-i Rivayat adlı hikaye serisi ile halk hikayelerini modernleştirmeye çalıştı

Bu hikayeler bu alandaki ilk Batılı eserlerdir

Ancak modern anlamda ilk hikayecilik Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı eseriyle başlar

İlk hikaye kitabımız

Ahmet Mithat Efendi’nin “ Letaif-i Rivayat” adlı eseridir

B) GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLER (TİYATRO)
Tanzimat dönemine gelinceye kadar edebiyatımızda Batılı anlamda sahne tiyatrosu görülmez; ancak halk arasında Karagöz ile Hacivat

ortaoyunu

meddah gibi geleneksel halk tiyatrosu vardır:
Karagöz gölge oyunudur

Değişik söz oyunlarıyla yanlış anlaşılan sözlerle güldürü unsuru sağlanır

Eğlendirme amacı taşır

Karagöz adlı cahil biriyle Hacivat adlı bilgili geçinen biri arasındaki atışmalarla sürer gider

Ortaoyunu ise şehir meydanlarında ya da kendileri için hazırlanan yerlerde Pişekâr

Kavuklu

Zenne gibi sabit tiplerle oynanan güldürü amaçlı seyirlik oyundur

Meddah tek kişilik bir oyundur

Yüksekçe bir yere çıkan meddah

değişik şivelerle konuşarak anlattığı bir olayla güldürü oluşturur

Bu oyunlar belli bir metne dayanmayan

oyuncuların oyun esnasında konuşmalarıyla oluşan doğaçlama oyunlardır

Eğitici bir amaç taşımaz

Tanzimat tiyatrosu ile tiyatro bir okul sayılmış

halkın eğitilmesinde bir araç sayılmıştır

Bunlarda sosyal eğitim ön plandadır

Toplumda görülen aksaklıklara doğrudan doğruya dokunmak veya tarihin ibret verici olaylarını ele alıp onlardan ahlaki sonuçlar çıkarmak amaçlanmıştır

Tanzimat tiyatrosunda dil ve üslup konuşma diline ve üslubuna çok yaklaşmıştır

Fakat ikinci dönem Tanzimatçılarda bilhassa Abdülhak Hamit’in eserlerinde doğallığını gittikçe kaybetmiş

süslü

yapmacıklı bir hale gelmiştir

Tanzimat döneminin yayınlanan ilk tiyatro eseri Şinasi‘nin Şair Evlenmesi adlı tek perdelik komedisidir

Tiyatro alanında eğitici eserler ise Namık Kemal tarafından verilmiştir

Ahmet Vefik Paşa bu dönemde tiyatro çalışmalarıyla tanınmış başka bir isimdir

Bursa’da bir tiyatro yaptırmış

burada tercüme ettiği eserleri sahnelettirmiş

halkı tiyatroya gitme konusunda yönlendirmiştir

Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini çevirmiştir

Sonuç olarak:
* İlk ciddi tiyatro 1867’de Güllü Agop’un idare ettiği Osmanlı Tiyatrosu’dur

* İlk Türk piyesi küçük bir dram olan”Hikaye-i İbrahim Paşa ve İbrahim Gülşeni”dir

* Batılı anlamdaki ilk tiyatro Şinasi’nin yazdığı “Şair Evlenmesi’ adlı töre komedisidir

* Sahnelenen ilk tiyatromuz ise Namık Kemal’in yazdığı “Vatan Yahut Silistre’dir

* Tiyatro

halkı eğitmek amacından dolayı daha çok okunmak için yazılmıştır

* 1

dönem tiyatrolarının dili 2

döneme göre daha anlaşılır bir niteliktedir

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Tanzimat Edebiyatı Olay Çevresinde Gelişen Metinler Nelerdir? Tanzimat Edebiyatı Olay Çevresinde Gelişen Metinler Nelerdir? A)ANLATMAYA BAĞLI METİNLER (ROMAN- HİKAYE) Tanzimat dönemi öncesi Türk Edebiyatı’nda hikaye ve roman türleri yoktu Olay kaynaklı tür olarak mesneviler kullanılmıştır Bunların da teknik olarak hikaye ve romana benzediği söylenemezdi Bu metinlerde tekrarlanan konular söz ustalığını göstermek için işlenirdi Tanzimat nesir alanında bir çığır açmış onu şiirden daha etkili bir hale getirmiştir Süsten özentiden uzak halkın okuması bilgilenmesi amacıyla eserler ortaya koyulmuştur Türk Edebiyatı’nda roman çevirilerle başlamıştır Bu alanda ilk eser Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon adlı Fransız yazardan çevirdiği Telemak adlı romandır Bir çok teknik kusurlarla dolu olan bu eserin kahramanlarının yabancı olmasına rağmen büyük ilgi gördü Konusuyla kahramanlarıyla ilk Türk romanı ise Şemseddin Sami’nin yazdığı Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat (Talat ve Fitnat’ın Aşkları) adlı bir aşk romanıdır Bu da roman tekniği bakımından bir çok kusurlarla dolu basit bir romandır Edebi sayılabilecek ilk roman Namık Kemal‘in İntibah adlı romanıdır Sonuç olarak * İlk çeviri roman Yusuf Kamil Paşa’nın Fenelon’dan çevirdiği Telemak’tır * İlk yerli romanımız Şemseddin Sami’nin yazdığı “Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat”tır * İlk edebi romanımız Namık Kemal’in yazdığı “İntibah”tır * İlk tarihi romanımız Namık Kemal’in yazdığı “Cezmi”dir * İlk köy romanımız Nabizade Nazım’ın yazdığı “Karabibik”tir * Konular genellikle günlük yaşamdan ya da tarihten alınmıştır Kölelik ve cariyelik yanlış Batılılaşma gibi konulara yer verilmiştir * Yazarlar kişiliklerini eserlerine yansıtmışlardır * Romanlar teknik bakımdan oldukça zayıftır Yer yer olayların akışı kesilerek okuyucuya bilgiler verilmiştir uzun uzun tasvirler yapılmış tesadüflere sıkça yer verilmiştir * Kahramanlar tek yönlüdür; hep iyi ya da hep kötü * 1dönemde romanın amacı halkı eğitmek iken 2dönemde amaç sanattır * 1dönem “Romantizm”in 2dönem “Realizm”in etkisinde kalmıştır Hikaye alanında ise yine ilk eserler Tanzimat döneminde verilmiştir Daha önce halk hikayeleri olsa da bunlar belli konuların dışına çıkmaz ve masal karakteri gösterirdi Özellikle Ahmet Mithat halk hikayeleri ile batı tekniğini birleştirdi Letaf-i Rivayat adlı hikaye serisi ile halk hikayelerini modernleştirmeye çalıştı Bu hikayeler bu alandaki ilk Batılı eserlerdir Ancak modern anlamda ilk hikayecilik Samipaşazade Sezai’nin Küçük Şeyler adlı eseriyle başlar İlk hikaye kitabımız Ahmet Mithat Efendi’nin “ Letaif-i Rivayat” adlı eseridir B) GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBİ METİNLER (TİYATRO) Tanzimat dönemine gelinceye kadar edebiyatımızda Batılı anlamda sahne tiyatrosu görülmez; ancak halk arasında Karagöz ile Hacivat ortaoyunu meddah gibi geleneksel halk tiyatrosu vardır: Karagöz gölge oyunudur Değişik söz oyunlarıyla yanlış anlaşılan sözlerle güldürü unsuru sağlanır Eğlendirme amacı taşır Karagöz adlı cahil biriyle Hacivat adlı bilgili geçinen biri arasındaki atışmalarla sürer gider Ortaoyunu ise şehir meydanlarında ya da kendileri için hazırlanan yerlerde Pişekâr Kavuklu Zenne gibi sabit tiplerle oynanan güldürü amaçlı seyirlik oyundur Meddah tek kişilik bir oyundur Yüksekçe bir yere çıkan meddah değişik şivelerle konuşarak anlattığı bir olayla güldürü oluşturur Bu oyunlar belli bir metne dayanmayan oyuncuların oyun esnasında konuşmalarıyla oluşan doğaçlama oyunlardır Eğitici bir amaç taşımaz Tanzimat tiyatrosu ile tiyatro bir okul sayılmış halkın eğitilmesinde bir araç sayılmıştır Bunlarda sosyal eğitim ön plandadır Toplumda görülen aksaklıklara doğrudan doğruya dokunmak veya tarihin ibret verici olaylarını ele alıp onlardan ahlaki sonuçlar çıkarmak amaçlanmıştır Tanzimat tiyatrosunda dil ve üslup konuşma diline ve üslubuna çok yaklaşmıştır Fakat ikinci dönem Tanzimatçılarda bilhassa Abdülhak Hamit’in eserlerinde doğallığını gittikçe kaybetmiş süslü yapmacıklı bir hale gelmiştir Tanzimat döneminin yayınlanan ilk tiyatro eseri Şinasi‘nin Şair Evlenmesi adlı tek perdelik komedisidir Tiyatro alanında eğitici eserler ise Namık Kemal tarafından verilmiştir Ahmet Vefik Paşa bu dönemde tiyatro çalışmalarıyla tanınmış başka bir isimdir Bursa’da bir tiyatro yaptırmış burada tercüme ettiği eserleri sahnelettirmiş halkı tiyatroya gitme konusunda yönlendirmiştir Moliere’in hemen hemen bütün eserlerini çevirmiştir Sonuç olarak: * İlk ciddi tiyatro 1867’de Güllü Agop’un idare ettiği Osmanlı Tiyatrosu’dur * İlk Türk piyesi küçük bir dram olan”Hikaye-i İbrahim Paşa ve İbrahim Gülşeni”dir * Batılı anlamdaki ilk tiyatro Şinasi’nin yazdığı “Şair Evlenmesi’ adlı töre komedisidir * Sahnelenen ilk tiyatromuz ise Namık Kemal’in yazdığı “Vatan Yahut Silistre’dir * Tiyatro halkı eğitmek amacından dolayı daha çok okunmak için yazılmıştır * 1dönem tiyatrolarının dili 2 döneme göre daha anlaşılır bir niteliktedir