Anlatım Türleri Nelerdir?

Anlatım Türleri Nelerdir? -Anlatım Türleri Özellikleri

BETİMLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ:

1Betimlemeler açıklayıcı ve sanatsal betimleme olmak üzere ikiye ayrılır
2kişinin iç dünyasını anlatan betimlemelere tahlil(ruhsal portre) denir
3Kişinin dış görünüşünü anlatan betimlemelere simgesel betimleme denir
4Roman hikâye tiyatro gezi yazısı Şiir gibi türlerde kullanılır
5Kelimenin yan ve mecaz anlamlarına yer verilebilir
Sanatsal Betimleme:
1İzlenim kazandırmak amacıyla yazılır
2Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulur
3Ayrıntılar sübjektif olarak verilir
4Amaç sanat yapmaktır
Örnek metinler:s91-92”İnce Memed” ve “Çarşı” Yani gelecekten söz eden anlatım gerçeğe daha yakındır
(Bakınız dil ve anlatım kitabı sayfa 183 “Ütopya” ve “İklim Değişikliği” başlıklı metinler)
SÖYLEŞMEYE BAĞLI ANLATIMLA OLUŞTURULMUŞ METİNLERİN ÖZELLİKLERİ
1Jest ve mimikler anlatımın gücünü arttırır
2Sohbet mülakat ve diyalog monolog metinleri söyleşmeye bağlıdır
3Karşılıklı konuşmalar bağlama ve konuşulan kişiye göre değişebilir
4Görme ve işitmeyle kurulan iletişim önemlidir
5Vurgu ve tonlama önemlidir
6Hikâye Roman Tiyatro Mülakat Röportaj Monolog söyleşmeye bağlı anlatımın kullanıldığı metin türleridir
7Roman hikâye ve tiyatrolardaki karşılıklı konuşmalara diyalog iç konuşmalara ise monolog denir
8Tekrarlar söyleşmeye bağlı anlatımlarda ifadeyi kuvvetlendirir
9Söyleşmeye bağlı metinlerde anlatımın süresi sınırlandırılmalıdır




MİZAHİ ANLATIM
Özellikleri:
1Okuyucuda uyandırılmak istenen etkiye göre düzenlenir
2Ses taklit hareket ve konuşma önemlidir
3Mizahi unsurlarda gerçekten sapma vardır
4Mizahi unsurları oluşturmada karşılaştırmalar durumlar hareketler kelime ve kelime gruplarından yararlanılabilir
5Amaç okuyucuyu düşündürmek ve eğlendirmektir
6 Roman hikâye tiyatro şiir deneme gibi türlerde kullanılır
7Mizahi anlatımlarda dil bir olayı anlatmak için kullanılır(sanatsal edebi işlevlerde kull)

Açıklayıcı Betimleme:
1Bilgi vermek amacıyla yazılır
2Genel ayrıntılar üzerinde durulur
3 Ayrıntılar objektif (olduğu gibi)olarak verilir
4Amaç sanat yapmak için değil bir konu hakkında bilgi vermektir
5 Değişik duyulara seslenen özel ayrıntılar üzerinde durulmaz
6Betimlenecek varlığa kişisel duygu ve düşünceler katılmaz
Örnek metinler: s92”Akdeniz Bölgesi”
ÖYKÜLEYİCİ ANLATIM ÖZELLİKLERİ:
1Olay kişi mekân ve zaman ortak öğeleridir
2Olaylar birinci şahsın ağzından anlatılabilir(Anlatıcı olay kahramanlarından biridir)
3Sanat metinleri öyküleyici anlatımla yazılır
4Olaylar ilahi bakış açısıyla anlatılabilir
5Olaylar 3şahsın ağzından anlatılabilir(Olan biten bir kamera sessizliğiyle izlenip anlatılır
6 Kişi mekân ve zaman olay ve olay örgüsünü oluşturmak için kullanılan ögelerdir
7Öyküleyici anlatım hikâye roman anı söyleşi görüşme(mülakat) gibi metin türlerinde kullanılır
8Öyküleyici anlatımda bir olayın olması şarttır
9Yaşanmış olaylarda olay zincir kurgulanmış olaylarda olay zinciri vardır
10 3Şahıs anlatımda anlatıcı her şeyi bilir
11 Öyküleyici anlatım sanat metinlerinde ve öğretici metinlerde kullanılır
12Sanat metinlerinde anlatıcı kurmaca kişi öyküleyici metinlerde ise gerçek bir kişidir
13Kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 73 (Kefil) 75 (Kıbrıs’ın Fethi)76(Cemile)77(On İkiye Bir Var)78(Biz İnsanlar)81(Ayı ve İki Ahbap)82(İstanbul’un Fethi)83 (Başını Vermeyen Şehit)adlı metinler
COŞKU VE HEYECANA BAĞLI (LİRİK) ANLATIM
Özellikleri:
1Lirik anlatımda dil “heyecana bağlı işlev”de kullanılır
2Coşku ve heyecana bağlı anlatım daha çok şiir roman hikâye tiyatro türlerinde kullanılır
3Öyküleyici anlatımda bir olay ve durumun anlatılması; betimleyici anlatımda kişi durum ve varlıkların betimlenmesi; lirik anlatımda ise duyguların ifade edilmesi esastır
4 Coşku ve heyecana bağlı anlatımlarda kelimeler daha çok mecaz ve yan anlamda kullanılır
5Öyküleyici anlatımlarda olay ve durumlar anlatılırken duygusal düşünceler katılmaz Coşku ve heyecana bağlı anlatımda duygular ve içinde bulunulan ruh hali yansıtılır
DESTANSI(EPİK)ANLATIM
Özellikleri:
1Olağanüstü olaylar ve kişiler anlatılır
2Destan türünün yiğitçe havası vardır
3Yapıp etmeler yani fiiller ön plandadır
4Tarihi konular ve kahramanlıklar işlenir
5Etkileyici bir özellik taşır
6Sürekli hareket vardır
7Kelimeler mecaz ve yan anlamlarda kullanılabilirler
8 Şiir destan roman hikâye tiyatro destansı anlatımın kullanıldığı türlerdir
9Anlatımda abartıya yer verilebilir
10Sanatlı bir dil kullanılır
Örnek metin: s124 Çanakkale Şehitlerine s 125SivastopolOsmancık Kanije Kalesi’nin Fethi Genç Osman
EMREDİCİ ANLATIM
Özellikleri:
1Dil alıcıyı harekete geçirme işlevinde kullanılır
2Emir telkin öneri anlamı taşıyan ifadeler yer verilir
3Öğretici ve açıklayıcı yönleri vardır
4Cümlelerde fiiller hakimdir
5Uyulması beklenen bir üslubu vardır(Zorlama anlamı vardır)
6Sosyal hayatın düzenlenmesinde emredici anlatım kullanılır
7Trafik kuralları bazı eşyaların kullanma kılavuzları ilaçların kullanma kılavuzları emredici anlatıma örnek verilebilir
ÖĞRETİCİ ANLATIM
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2Söz sanatlarına kelimelerin mecaz anlamı yer verilmez
3Verilen bilgiler örneklerle ve tanımlarla pekiştirilir
4Daha çok nesnel cümleler kullanılır
5Açıklama aydınlatma bilgi verme amaçlarıyla yazılır
6Öğretici metnin anlaşılması ve yorumlanması için okuyucunun verilen bilgiyi kavrayabilecek birikime sahip olması gerekir
7İfade hiçbir engele uğramadan akıp gider
8Gereksiz söz tekrarı yapılmaz
9Ses akışını bozan söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
10Dil ve ifade sade gösterişsiz ve pürüzsüzdür
11Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
12Bu anlatım türü daha çok ansiklopedilerde ve ders kitaplarında kullanılır
13Tarihi metinler Felsefi metinler Bilimsel metinler gibi bölümleri vardır
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabı sayfa 147–148 “Meridyenler” ”Klasizm” Maddenin Üç Hali”
TARTIŞMACI ANLATIM

Özellikleri:
1Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
2Düşünce ve duygular kısa ve kesin ifadelerle dile getirilir
3Dil ve ifade sade gösterişsiz ve pürüzsüzdür
4Gereksiz ifadelere yer verilmez
5Karmaşık ve anlaşılması güç cümleler kullanılmaz
6Ses akışını bozan söylenmesi güç sesler ve kelimeler yoktur
7Savunulan ve karşı çıkılan görüşlere yer verilir
8İki farklı bakış açısının olduğu konular bu türde işlenmeye daha elverişlidir
9Fıkra deneme makale röportaj gibi türlerde kullanılır
10Yeteneğe bilgi ve deneyime göre yöntem belirlenir
11Eleştirici bir bakış açısıyla yazılırlar Anlatım tarzı sohbete varabilir
12İhtimal bildirmeyen kesin kanıtlanmış bilgiler kullanılır
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 160–161–162’deki metinler
KANITLAYICI ANLATIM
Özellikleri:
1İnandırma aydınlatma kendi görüşünü kabul ettirme amaç edinilir
2Kavramları tanımlama ve açıklama önemlidir
3Okuyucu ve dinleyiciyi ikna etmek düşündürmek ve üzerinde durulan konudan uzaklaşmamak için bazı kelime kelime grupları ve cümleler tekrar edilir
4 Konuşmacı ve yazar üzerinde durduğu konuyu aydınlatmak ve düşüncelerini kabul ettirmek için örneklere başvurur
5Konuşmacı ve yazar konuyu aydınlatmak maksadıyla farklı kişilerin düşüncelerine müracaat eder
6Kelimeler ve kelime grupları gerçek anlamında kullanılır
7Dil daha çok göndergesel işlevde kullanılır
8 ”Tanımlama açıklayıcı betimleme sınıflandırma örneklendirme karşılaştırma tanık gösterme sayısal verilerden yararlanma “ gibi düşünceyi geliştirme yollarından faydalanılır
9Kanıtlayıcı anlatımda hitap edilen toplumun kültür düzeyi ve beklentileri önemlidir
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 165–166–167–169 ‘daki metinler
ÖĞRETİCİ METİNLER AÇIKLAYICI METİNLER TARTIŞMACI METİNLER KANITLAYICI METİNLER’İN BENZER VE FARKLI YÖNLERİ
Anlatım türleri Ortak özellikleri Farklı özellikleri
Öğretici metinler
—Dil göndergesel işlevde kullanılır
—Kelimeler gerçek anlamda kullanılır
—Amaç bilgi vermektir
—Tanımlama açıklama ve örneklendirmeden yararlanılır
—Kesin açık ve anlaşılır ifadelere yer verilir
—Sade gösterişsiz bir dil kullanılır Öğretici metinlerde okuyucunun gerekli bilgi birikimine sahip olması gerekir
Açıklayıcı metinler Tartışmacı metinler Tartışmacı anlatımda iki farklı bakış açısının olduğu konular işlenir
Kanıtlayıcı metinler Kanıtlayıcı anlatımda kendi görüşünü kabul ettirme amaçlanır
DÜŞSEL (FANTASTİK) ANLATIM
Düşsel Anlatımın Özellikleri:
1DAda konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahip hayal ürünüdür
2Zaman belirli ya da belirsizdir; olağanüstü özelliklere sahip olabilir
3Mekân olağanüstü düşsel öğelerden oluşmuş olabilir Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir
4Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir Olağanüstü nitelikte olabilirler
5Düşsel anlatımda hayal varsayım abartma kişileştirme gibi unsurlar çok kullanılır
6Daha çok di’ li veya miş’li geçmiş zaman kipi kullanılır
Örnekler: Harry Potter Yüzüklerin Efendisi Gora ETYıldız Savaşları
Düşsel Anlatımla; Düşsel Olmayan Metinlerin Benzer Ve Farklı Yönleri:
Benzerlikleri:
Her iki anlatımda da yapıyı meydana getiren ögeler (kişizamanmekanve olay örgüsü)aynıdır
Farklılıkları:
1Düşsel anlatımda: DAda konu; olağanüstü ve fantastik özelliklere sahiphayal ürünüdür
Düşsel Olmayan Anlatımda: Konu yaşanmış ya da yaşanabilir olmalıdır Günlük yaşama ait unsurlar konu olabilir
2 Düşsel anlatımda: Tema hayali unsurlardan oluşur
Düşsel Olmayan Anlatımda: Tema konuyla ilgili olarak günlük yaşama ait yaşanabilir özelliktedir
3 Düşsel anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir Bazen zaman ötesi nitelikler taşır
Düşsel Olmayan Anlatımda: Zaman belirli ya da belirsizdir İçinde bulunduğumuz zamanın özelliklerine sahiptir
4 Düşsel anlatımda: Mekân olağanüstü düşsel ögelerden oluşmuş olabilir Mekân günlük yaşamda karşılaşamayacağımız niteliktedir
Düşsel Olmayan Anlatımda: Mekân olağanüstü düşsel ögelerden uzak sıradan günlük yaşamda karşılaşacağımız mekânlardır
5 Düşsel anlatımda: Kişiler çoğu zaman gerçekten uzak kişilerdir Olağanüstü nitelikte olabilirler
Düşsel Olmayan Anlatımda: Kişiler gerçekte olabilecek sıradan günlük yaşamda karşılaşabileceğimiz kişilerdir
Örnek metinler için bakınız Dil ve anlatım kitabında sayfa 176(“Bitmeyecek Öykü” ”Ağrı Dağı”) 177 (Dünyalar Savaşı) adlı metinler
GELECEKTEN SÖZ EDEN ANLATIM
Gelecekten söz eden anlatımın kullanıldığı metin türleri: roman hikâye tiyatro şiir deneme
Gelecekten söz eden metinlerin ortak özellikleri:
1 Gelecekten söz eden metinler varsayım ile oluşmuştur
2 Gelecekten söz eder
3 Verilerden yola çıkılarak geleceğe ait tahmin yapılabilir
4 Olandan çok olması istenilen anlatılır
5 Gerçekleşmesi mümkün olmayan tasarı ve düşünceler(ÜTOPYA) anlatılır
6 Genellikle gelecek zaman ifadesi kullanılır
“Gelecekten söz eden anlatım” ile “Düşsel anlatım” arasındaki benzerlik ve farklılıklar:
Gelecekten söz eden anlatımda ve düşsel anlatımda kişinin kendi hayal dünyasındakiler dile getirilir ve buna göre bir anlatım yolu seçilir
Düşsel anlatımda gerçeklikle ilgisi olmayan tamamen çağrışımlara dayalı olaylar kişiler zamanlar anlatılır ve bu yapı unsuruyla konu ve tema oluşturulur
Gelecekten söz eden anlatımda ise gerçeklerden yola çıkılarak tahmine dayalı bir anlatım yolu benimsenir