İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Özellikleri

Türk edebiyatı başlangıçtan günümüze kadar üç ana başlık altında incelenir

a)İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI
b)İSLAMİYET ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI
c)BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

İslamiyet öncesi Türk edebiyatı “sözlü” ve “ yazılı” edebiyat olmak üzere ikiye ayrılır

Şimdi bu dönemleri inceleyelim

a)Sözlü Edebiyat
özellikleri:
a)Düşünüş

duyuş ve anlatış bakımından yabancı tesirlerden uzaktır

-Bu bakımdan dili saf Türkçe’dir

-Ölçü hece ölçüsüdür

-Türklerin kendi zevkleri hakimdir

-Yarım kafiye hakimdir

b)Eserler anonimdir

Yani eserler halkın ortak malıdır

c)Eserler sözlüdür

Yazılarak değil sözlü olarak yaşarlar

d)Bu dönemdeki eserler KOPUZ adı verilen bir çalgıyla söylenirdi

e)Bu dönem sanatçılarına şaman

kam

baskı

bahşi

oyun adı verilirdi

f)Ürünler avcı ve göçebe toplumun dini törenlerinden ortaya çıkmıştır

SIĞIR:sürek avlarına
ŞÖLEN:Kurban törenlerine
YUĞ:Yas törenlerine denirdi

g)Eserde işlenen konular kahramanlık

doğa

aşk ve ölümdür

h)Sözlü edebiyatın ürünleri şunlardır: sav

sagu

koşuk

destan
sav:Bugünkü atasözlerinin ilk şeklidirler
sagu:Halk edebiyatında ağıtın divan edebiyatında mersiyenin ilk şeklidir
koşuk:Koşmaların ilk şeklidir

Destan:Milletin hayatını derinden etkileyen ve dilden dile geçerek başkalarıyla birleşen olayları anlatan şiirlerdir

Destanların söyleyeni belli değildir

Bu tür destanlara DOĞAL DESTAN denir
Doğal Destan: Tarih öncesi devirlerden günümüze sözlü ve yazılı olarak aktarıla gelen ve söyleyeni belli olmayan destanlardır

Türklerin İslamiyet Öncesi Doğal Destanları
SAKA’LARIN:Alp Er Tunga

Şu
HUN’LARIN :Oğuz Kağan

Atilla
GÖKTÜRK’LERİN:Bozkurt

Ergenekon
UYGUR’LARIN :Türeyiş

Göç
İSLAMİ DEVİR TÜRK DESTANLARI
Cengiz Han Destanı
Timur Destanı
Battal Gazi Destanı
Köroğlu Destanı
Saltuk Buğra Han Destanı
Manas Destanı
Danişment Gazi Destanı

DİĞER MİLLETLERİN DESTANLARI
YUNAN :İLYADA

ODİSSE
HİNT : RAMAYANA

MAHABARATA
FİN :KALEVELA
İRAN :ŞEHNAME (Firdevsi)
ALMAN :NİEBELÜNGEN

GUDRUM
KIRGIZ :MANAS
SÜMER :GILGAMIŞ
JAPON :ŞİNTO
RUS :İGOR
FRANSIZ : CHANSON DE ROLLAND
Yapay Destan: Tarihin belli bir devrinde milli birlik ve bütünlüğü sağlamak amacıyla ya da başka bir sebebe bağlı olarak herhangi bir yazarın milletlerin tarihimdeki önemli olayları ya da değerleri yazarak meydana getirdiği destanlardır

Yapay Destanlar
Çılgın Orlando :Aristo xıı

yy ———İtalya
Kurtarılmış Kudüs : Tasso ———-İtalya
Kaybolmuş Cennet :Milton xıı

yy ———-İngiliz
Üç Şehitler Destanı :Fazıl Hüsnü Dağlarca
Selçukname :Yazıcıoğlu xv

yy
Çanakkale Şehitleri :M

Akif Ersoy
Sakarya Meydan Muharebesi:Ceyhun Atıf Kansu

b)Yazılı Edebiyat
Bu devirden elimize geçen yazılı ürünler pek fazla değildir

Yenisey Yazıtları

Orhun Abideleri

Uygur Metinleri

Eski Turfan Şarkıları

Türkçe Mani Metinleri ele geçen örneklerdir

Yenisey Yazıtları:vı

yy da yazılmıştır
Orhun Abideleri:
- Göktürk Abideleri

Orhun Yazıtları olarak da adlandırılır

*720 de Vezir Tonyukuk Yazıtları(Kendisi yazmıştır)
*732 de Kültigin Yazıtları Yoluğ Tigin yazmıştır
*735 te Bi

lge Kağan Yazıtları Yoluğ Tigin yazmıştır
-Yazıtlarda Göktürk Alfabesi kullanılmış
-Türklerin özgürlüğü adına içte ve dışta verdikleri savaşlar anlatılmıştır
–Bu yazıtları 1893 tarihinde Danimarkalı Wilhem Thompsen çözmüştür

-İlk Türk adının geçtiği yazıtlardır

-Devleti yönetenlerle yönetilenlerin karşılıklı görevleri anlatılır

-Türk edebiyatının ilk şahederidir
Uygur Metinleri
Bu metinler Uygurca’dır

Buda‘nın hayatını anlatan ALTUN YARUK ve
SEKİZ YÜKMEK
ESKİ TURFAN ŞARKILARI
TÜRKÇE MANİ METİNLERİ

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Özellikleri İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Özellikleri Türk edebiyatı başlangıçtan günümüze kadar üç ana başlık altında incelenir a)İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI b)İSLAMİYET ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI c)BATI ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI İslamiyet öncesi Türk edebiyatı “sözlü” ve “ yazılı” edebiyat olmak üzere ikiye ayrılırŞimdi bu dönemleri inceleyelim a)Sözlü Edebiyat özellikleri: a)Düşünüşduyuş ve anlatış bakımından yabancı tesirlerden uzaktır -Bu bakımdan dili saf Türkçe’dir -Ölçü hece ölçüsüdür -Türklerin kendi zevkleri hakimdir -Yarım kafiye hakimdir b)Eserler anonimdirYani eserler halkın ortak malıdır c)Eserler sözlüdürYazılarak değil sözlü olarak yaşarlar d)Bu dönemdeki eserler KOPUZ adı verilen bir çalgıyla söylenirdi e)Bu dönem sanatçılarına şaman kam baskı bahşioyun adı verilirdi f)Ürünler avcı ve göçebe toplumun dini törenlerinden ortaya çıkmıştır SIĞIR:sürek avlarına ŞÖLEN:Kurban törenlerine YUĞ:Yas törenlerine denirdi g)Eserde işlenen konular kahramanlıkdoğaaşk ve ölümdür h)Sözlü edebiyatın ürünleri şunlardır: savsagukoşukdestan sav:Bugünkü atasözlerinin ilk şeklidirler sagu:Halk edebiyatında ağıtın divan edebiyatında mersiyenin ilk şeklidir koşuk:Koşmaların ilk şeklidir Destan:Milletin hayatını derinden etkileyen ve dilden dile geçerek başkalarıyla birleşen olayları anlatan şiirlerdirDestanların söyleyeni belli değildirBu tür destanlara DOĞAL DESTAN denir Doğal Destan: Tarih öncesi devirlerden günümüze sözlü ve yazılı olarak aktarıla gelen ve söyleyeni belli olmayan destanlardır Türklerin İslamiyet Öncesi Doğal Destanları SAKA’LARIN:Alp Er TungaŞu HUN’LARIN :Oğuz KağanAtilla GÖKTÜRK’LERİN:BozkurtErgenekon UYGUR’LARIN :TüreyişGöç İSLAMİ DEVİR TÜRK DESTANLARI Cengiz Han Destanı Timur Destanı Battal Gazi Destanı Köroğlu Destanı Saltuk Buğra Han Destanı Manas Destanı Danişment Gazi Destanı DİĞER MİLLETLERİN DESTANLARI YUNAN :İLYADA ODİSSE HİNT : RAMAYANA MAHABARATA FİN :KALEVELA İRAN :ŞEHNAME (Firdevsi) ALMAN :NİEBELÜNGENGUDRUM KIRGIZ :MANAS SÜMER :GILGAMIŞ JAPON :ŞİNTO RUS :İGOR FRANSIZ : CHANSON DE ROLLAND Yapay Destan: Tarihin belli bir devrinde milli birlik ve bütünlüğü sağlamak amacıyla ya da başka bir sebebe bağlı olarak herhangi bir yazarın milletlerin tarihimdeki önemli olayları ya da değerleri yazarak meydana getirdiği destanlardır Yapay Destanlar Çılgın Orlando :Aristo xııyy ———İtalya Kurtarılmış Kudüs : Tasso ———-İtalya Kaybolmuş Cennet :Milton xııyy ———-İngiliz Üç Şehitler Destanı :Fazıl Hüsnü Dağlarca Selçukname :Yazıcıoğlu xvyy Çanakkale Şehitleri :MAkif Ersoy Sakarya Meydan Muharebesi:Ceyhun Atıf Kansu b)Yazılı Edebiyat Bu devirden elimize geçen yazılı ürünler pek fazla değildir Yenisey YazıtlarıOrhun AbideleriUygur MetinleriEski Turfan ŞarkılarıTürkçe Mani Metinleri ele geçen örneklerdir Yenisey Yazıtları:vıyy da yazılmıştır Orhun Abideleri: - Göktürk AbideleriOrhun Yazıtları olarak da adlandırılır 720 de Vezir Tonyukuk Yazıtları(Kendisi yazmıştır) 732 de Kültigin Yazıtları Yoluğ Tigin yazmıştır 735 te Bilge Kağan Yazıtları Yoluğ Tigin yazmıştır -Yazıtlarda Göktürk Alfabesi kullanılmış -Türklerin özgürlüğü adına içte ve dışta verdikleri savaşlar anlatılmıştır –Bu yazıtları 1893 tarihinde Danimarkalı Wilhem Thompsen çözmüştür -İlk Türk adının geçtiği yazıtlardır -Devleti yönetenlerle yönetilenlerin karşılıklı görevleri anlatılır -Türk edebiyatının ilk şahederidir Uygur Metinleri* Bu metinler Uygurca’dırBuda‘nın hayatını anlatan ALTUN YARUK ve SEKİZ YÜKMEK ESKİ TURFAN ŞARKILARI TÜRKÇE MANİ METİNLERİ