Bileşik Sözcük Nedir?-Bileşik Sözcük Türleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Bileşik Sözcük Nedir?-Bileşik Sözcük Türleri

En az iki sözcüğün tek bir anlam verecek şekilde kaynaşıp birleşmesiyle oluşan sözcüklerdir

Aralarına bir ek veya başka bir sözcük girmez

Tek sözcük gibi görev yaparlar

Bitişik yazılırlar

Yapıları bakımından çoğu kez isim ya da sıfat tamlaması bazen de cümle biçiminde görülürler

(Bunların örneklerini "Bileşik İsimler" konusunda geniş olarak göreceğiz

)
Bileşik sözcükler oluşmaları bakımından üçe ayrılırlar:
1Anlam Kayması Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:Bu tür bileşik sözcüklerde

sözcüklerden biri ya da ikisi birden temel anlamlarından uzaklaşırlar

Örnek: Sigaraböreği (1

sözcükte anlam kayması olmuş

)Anayol (1

sözcükte anlam kayması olmuş

)Serçeparmak (1

sözcükte anlam kayması olmuş

)Denizanası (2

sözcükte anlam kayması olmuş

)Ayakkabı (2

sözcükte anlam kayması olmuş

)Yerelması (2

sözcükte anlam kayması olmuş

)Karafatma (İkisinde de anlam kayması olmuş

)Keçiboynuzu (İkisinde de anlam kayması olmuş

) Hanımeli (İkisinde de anlam kayması olmuş

)

2Ses Değişikliği Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:İki sözcüğün

birleşme esnasında bir ses değişikliğine uğramasıyla oluşmuşlardır

Örnek: Red+etmek = reddetmek (ses türemesiyle)Zan+etmek = zannetmek (ses türemesiyle)Al+vermek = alıvermek (ses türemesiyle)Yap+bilmek = yapabilmek (ses türemesiyle)Yaz+durmak = yazadurmak (ses türemesiyle) Düş+yazmak = düşeyazmak (ses türemesiyle)Kahve+altı = kahvaltı (ses düşmesiyle) Ne+için = niçin (ses düşmesiyle) Posta+hane = postane (ses düşmesiyle) Cuma+ertesi = cumartesi (ses düşmesiyle) Hasta+hane = hastane (ses düşmesiyle) Seyir+etmek = seyretmek (ses düşmesiyle) Sütlü+aş = sütlaç (ses değişmesiyle) Güllü+aş = güllaç (ses değişmesiyle)

3Sözcük Çeşidi Değişmesi Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:Tek başlarına eylem bildiren sözcüklerin (yani fiillerin) birleşerek

varlık adına dönüşmesiyle oluşmuş bileşik sözcüklerdir

Örnek: Kaptıkaçtı (taşıt) biçerdöver (makine) gecekondu (ev)
Bileşik Sözcüklerle İlgili Önemli Bilgiler:Bazı yabancı kökenli yer isimlerini bileşik sözcük zannetmemek gerekir

Örneğin

"Ankara" kelimesini An + kara şeklinde parçalayamazsınız

"Anadolu" kelimesi de Ana + dolu değildir; "Anatolia" sözcüğünün değişikliğe uğramasıyla oluşmuştur

Bileşik sözcükler de yapım eki alarak türeyebilirler

Örnek: Dedikoducu yağlıboyacı özverili ayakkabıcı

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Bileşik Sözcük Nedir?-Bileşik Sözcük Türleri Bileşik Sözcük Nedir?-Bileşik Sözcük Türleri En az iki sözcüğün tek bir anlam verecek şekilde kaynaşıp birleşmesiyle oluşan sözcüklerdir Aralarına bir ek veya başka bir sözcük girmez Tek sözcük gibi görev yaparlar Bitişik yazılırlar Yapıları bakımından çoğu kez isim ya da sıfat tamlaması bazen de cümle biçiminde görülürler (Bunların örneklerini "Bileşik İsimler" konusunda geniş olarak göreceğiz) Bileşik sözcükler oluşmaları bakımından üçe ayrılırlar: 1Anlam Kayması Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:Bu tür bileşik sözcüklerde sözcüklerden biri ya da ikisi birden temel anlamlarından uzaklaşırlarÖrnek: Sigaraböreği (1 sözcükte anlam kayması olmuş)Anayol (1 sözcükte anlam kayması olmuş)Serçeparmak (1 sözcükte anlam kayması olmuş)Denizanası (2 sözcükte anlam kayması olmuş)Ayakkabı (2 sözcükte anlam kayması olmuş)Yerelması (2 sözcükte anlam kayması olmuş)Karafatma (İkisinde de anlam kayması olmuş)Keçiboynuzu (İkisinde de anlam kayması olmuş) Hanımeli (İkisinde de anlam kayması olmuş) 2Ses Değişikliği Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:İki sözcüğün birleşme esnasında bir ses değişikliğine uğramasıyla oluşmuşlardırÖrnek: Red+etmek = reddetmek (ses türemesiyle)Zan+etmek = zannetmek (ses türemesiyle)Al+vermek = alıvermek (ses türemesiyle)Yap+bilmek = yapabilmek (ses türemesiyle)Yaz+durmak = yazadurmak (ses türemesiyle) Düş+yazmak = düşeyazmak (ses türemesiyle)Kahve+altı = kahvaltı (ses düşmesiyle) Ne+için = niçin (ses düşmesiyle) Posta+hane = postane (ses düşmesiyle) Cuma+ertesi = cumartesi (ses düşmesiyle) Hasta+hane = hastane (ses düşmesiyle) Seyir+etmek = seyretmek (ses düşmesiyle) Sütlü+aş = sütlaç (ses değişmesiyle) Güllü+aş = güllaç (ses değişmesiyle) 3Sözcük Çeşidi Değişmesi Yoluyla Oluşan Bileşik Sözcükler:Tek başlarına eylem bildiren sözcüklerin (yani fiillerin) birleşerek varlık adına dönüşmesiyle oluşmuş bileşik sözcüklerdir Örnek: Kaptıkaçtı (taşıt) biçerdöver (makine) gecekondu (ev) Bileşik Sözcüklerle İlgili Önemli Bilgiler:Bazı yabancı kökenli yer isimlerini bileşik sözcük zannetmemek gerekir Örneğin "Ankara" kelimesini An + kara şeklinde parçalayamazsınız "Anadolu" kelimesi de Ana + dolu değildir; "Anatolia" sözcüğünün değişikliğe uğramasıyla oluşmuşturBileşik sözcükler de yapım eki alarak türeyebilirlerÖrnek: Dedikoducu yağlıboyacı özverili ayakkabıcı