Deyimler İle İlgili Komposizyon

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Deyimler ile ilgili komposizyon

Deyimler çeşitli kaynaklardan gelmektedir

Bunların başında da Nasrettin Hoca ve Bektaşi fıkraları yer almaktadır

Bunlardan başka kimi masallar

efsaneler

tarihsel olaylar

halk arasında yaşanan olaylar

kültürel etkileşim içinde bulunan ülkelerle ilgili kimi durumlar vb

deyimlerin yaratılıp yaygınlaşması konusunda sağlam ipuçları vermektedir

Deyimler de

tıpkı atasözleri gibi kısa ve özlü sözler ve etkileyici sözlerdir

En az iki kelimeden oluşan deyimlerde

kalıplaşma olduğu için

kelimelerin yeri değiştirilemez

ya da bir kelimenin yerine başka bir kelime konulamaz

Deyimlerin atasözlerinden farkı şudur: Atasözleri genellikle yol gösterici bir içeriğe sahiptir

Deyimler ise

her zaman böyle olmaz

Bir duyguyu

düşünceyi

bir kavramı vurgulayıcı bir şekilde dile getirmek için kullanılırlar

deyimlerin bir kısmı mahalli olup

sadece söylendiği yöreye hastır

Bazı yörelerde anlaşılmaz

“Gürültüye getirmek”ten hoşlanmasak da

‘Okkanın altına gitmek”ten başka çaremiz olmaz kimi zaman

Bazen yapılması zor

çok uzun vakit alacak bir işle baş başa bırakılırız

‘deliye pös-teki saydır’ır gibi… Bazen ‘hariçten gazel okur’uz; sadece ‘işin gırgırmda’yızdır

Bazen ‘ağzımızdan baklayı çıkar’ıveririz; çünkü karşımızdaki ‘eski kulağı kesiklerden’dir…

Bazılarımız bazılarına ‘yolunacak kaz’ gibi görünür

bazılarımız bazılarımızın ‘cemaziyel evvelini bilir

’ Uzun uzadıya birbirine bağlanmayan bu cümleleri daha fazla sıralamaya gerek yok

kimi kelimelerin tırnaklarından maksat anlaşılmıştır; ‘arabın derdi kırmızı pabuç’

yani deyimler… O kadar işlevseldir ki konuşurken bir sürü cümle kurarak anlatabileceğimiz bir durumu

deyimlerin hepimizce malumu olan anlamına ve çağrışımına yaslanarak meramımızı hem kolayca hem de etkili bir şekilde anlatı veririz

Dilimizdeki deyimlerin pek çoğunun bir hikayesi var

Kimi komik

kimi ilginç

kimi ders alması… Bırakın bu öyküler bilinip anlatılmasını; deyimlerin anlamını bilen ve yerli yerinde kullananlarımızın sayısı bile azaldı

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Deyimler İle İlgili Komposizyon Deyimler ile ilgili komposizyon Deyimler çeşitli kaynaklardan gelmektedir Bunların başında da Nasrettin Hoca ve Bektaşi fıkraları yer almaktadır Bunlardan başka kimi masallar efsaneler tarihsel olaylar halk arasında yaşanan olaylar kültürel etkileşim içinde bulunan ülkelerle ilgili kimi durumlar vb deyimlerin yaratılıp yaygınlaşması konusunda sağlam ipuçları vermektedir Deyimler de tıpkı atasözleri gibi kısa ve özlü sözler ve etkileyici sözlerdir En az iki kelimeden oluşan deyimlerde kalıplaşma olduğu için kelimelerin yeri değiştirilemez ya da bir kelimenin yerine başka bir kelime konulamaz Deyimlerin atasözlerinden farkı şudur: Atasözleri genellikle yol gösterici bir içeriğe sahiptir Deyimler ise her zaman böyle olmaz Bir duyguyu düşünceyi bir kavramı vurgulayıcı bir şekilde dile getirmek için kullanılırlar deyimlerin bir kısmı mahalli olup sadece söylendiği yöreye hastır Bazı yörelerde anlaşılmaz “Gürültüye getirmek”ten hoşlanmasak da ‘Okkanın altına gitmek”ten başka çaremiz olmaz kimi zaman Bazen yapılması zor çok uzun vakit alacak bir işle baş başa bırakılırız ‘deliye pös-teki saydır’ır gibi… Bazen ‘hariçten gazel okur’uz; sadece ‘işin gırgırmda’yızdır Bazen ‘ağzımızdan baklayı çıkar’ıveririz; çünkü karşımızdaki ‘eski kulağı kesiklerden’dir… Bazılarımız bazılarına ‘yolunacak kaz’ gibi görünür bazılarımız bazılarımızın ‘cemaziyel evvelini bilir’ Uzun uzadıya birbirine bağlanmayan bu cümleleri daha fazla sıralamaya gerek yok kimi kelimelerin tırnaklarından maksat anlaşılmıştır; ‘arabın derdi kırmızı pabuç’ yani deyimler… O kadar işlevseldir ki konuşurken bir sürü cümle kurarak anlatabileceğimiz bir durumu deyimlerin hepimizce malumu olan anlamına ve çağrışımına yaslanarak meramımızı hem kolayca hem de etkili bir şekilde anlatı veririz Dilimizdeki deyimlerin pek çoğunun bir hikayesi var Kimi komik kimi ilginç kimi ders alması… Bırakın bu öyküler bilinip anlatılmasını; deyimlerin anlamını bilen ve yerli yerinde kullananlarımızın sayısı bile azaldı