Ek,Kök,Gövde Nedir? (Sözcüğün Yapısı)

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-25-2012

Ek

Kök

Gövde Nedir? (Sözcüğün Yapısı)

KÖK:
Kök

bir sözcüktür ve bir heceden veya birden çok heceden oluşabilir

Sözcüğün anlamlı en küçük parçası

Bölünemez

Türetme ekini almamıştır

örn: var-ım

yok-um
Kapatarak bulunur

Normal kullanım: Kök+ek
örn:
yap-ım

çek-im
Kökler genel olarak ikiye ayrılır:
a) Ad (ad soylu) kökleri:
ad

sıfat

zamir

edat

bağlaç

ünlem olan sözcüklerin kökleridir

Örn:
Dağ

güzel

hemen

ben

ile

evet…
b) Eylem (fiil) kökleri:
iş

oluş

hareket bildiren sözcük kökleridir

Örn: At-

yaz-

sor-

oku-…
GÖVDE:
Kök+yapım eki=gövde
Kökle gövde anlamca birbiriyle ilişkili ancak karşıladıkları kavramlar

varlıklar değişiktir

Örn:
var-lık-lı

yok-luk

yok-sul-luk
Ben adamı böyle yoklarım

Yoklarım var olur mu?
EK:
Kök veya gövdelere gelerek ya yeni bir sözcük türetirler ya da sözcüğün cümle içindeki işlerliğini artırırlar

Ekler tek başlarına bir anlam taşımaz ve kullanılmaz

Yeni sözcükler yapan YAPIM ekleri

Sözcüğe işlerlik katan ÇEKİM ekleri

ÇEKİM EKLERİ:
Eklenince cümle içindeki diğer sözcüklerle ilişkiye sokar

Sözcüklerin cümle içinde kullanılmalarını sağlar

Anlam değişmez

Sözcüğe işlerlik kazandırır

Türü değişmez

Sözcüğün cümledeki görevini belirler

Dışarıdaki sözcüğü cümleye çeker

İSİM ÇEKİM EKLERİ:
(ADLAR KONUSU İÇİNDE GENİŞ BİR BİÇİMDE İŞLENECEK)
Adların sonlarına gelerek diğer sözcüklere bağlarlar

Cümle içindeki durumlarını belirten
Adlara cümlede görev veren veya anlamını türlü yönlerden belirginleştiren
Yeni adlar türetmeyen eklerdir

Örn: Sıra – lar

masa – ya

FİİL ÇEKİM EKLERİ:
(EYLEMLER KONUSU İÇİNDE GENİŞ BİR BİÇİMDE İŞLENECEK)
Eylemlere gelen çekim ekleridir

Eylemden yeni bir eylem türetmezler

Eylemlere gelen zaman

dilek ve kişi ekleridir

Örn:
Yarın gel – ecek – im
zaman eki kişi eki
Gel – meli – ler
zaman eki kişi eki
YAPIM EKLERİ:
Sözcüğün anlamını

kimi kez de türünü değiştirirler

Eklenince yeni sözcükler türetir

Yeni adlar

eylemler

Anlam değişikliği

Tür değişikliği

ADDAN AD
-Ad kökünden veya gövdesinden yeni adlar türetir

-Addan ad türetir

Örn:baş-lık-lı

Türk-çe

eş-siz …
a a a a a a a
Göz-de öğrenci

ADDAN EYLEM
-Ad kökünden veya gövdesinden eylemler türetir

Örn:oyun-a

taş-la

yeşil-er …
a e a e a e
EYLEMDEN EYLEM
-Eylem kök veya gövdelerinden eylemler türetir

Örn:gül-üş

gül-üş-me

kov-ala …
e e e e e e e
EYLEMDEN AD
Eylem kök veya gövdelerinden adlar türetir

örn:dur-ak

ağla-mak

yor-gun-luk
e a e a e a a
Kaz-ı çalışmaları

TÜREMİŞ (GÖVDE)
Yapım eki almış sözcük
Yapım eki olarak yeni anlam kazanmış sözcük
Gövde kökle ilgili; ancak karışladığı varlık yönünden farklıdır

Örn: Uyku

boşluk

kalemlik

yolcu …(türemiş ad)
Olgunlaş-

oyna-

gülüş- … (türemiş eylem)
Yaylı

sulu

… (türemiş sıfat)

08-25-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Ek,Kök,Gövde Nedir? (Sözcüğün Yapısı) EkKökGövde Nedir? (Sözcüğün Yapısı) KÖK: Kök bir sözcüktür ve bir heceden veya birden çok heceden oluşabilir Sözcüğün anlamlı en küçük parçası Bölünemez Türetme ekini almamıştırörn: var-ımyok-um Kapatarak bulunur Normal kullanım: Kök+ek örn: yap-ım çek-im Kökler genel olarak ikiye ayrılır: a) Ad (ad soylu) kökleri: ad sıfat zamir edat bağlaç ünlem olan sözcüklerin kökleridir Örn: Dağ güzel hemen ben ile evet… b) Eylem (fiil) kökleri: iş oluş hareket bildiren sözcük kökleridir Örn: At- yaz- sor- oku-… GÖVDE: Kök+yapım eki=gövde Kökle gövde anlamca birbiriyle ilişkili ancak karşıladıkları kavramlarvarlıklar değişiktir Örn: var-lık-lı yok-luk yok-sul-luk Ben adamı böyle yoklarım Yoklarım var olur mu? EK: Kök veya gövdelere gelerek ya yeni bir sözcük türetirler ya da sözcüğün cümle içindeki işlerliğini artırırlar Ekler tek başlarına bir anlam taşımaz ve kullanılmaz Yeni sözcükler yapan YAPIM ekleri Sözcüğe işlerlik katan ÇEKİM ekleri ÇEKİM EKLERİ: Eklenince cümle içindeki diğer sözcüklerle ilişkiye sokar Sözcüklerin cümle içinde kullanılmalarını sağlar Anlam değişmez Sözcüğe işlerlik kazandırır Türü değişmez Sözcüğün cümledeki görevini belirler Dışarıdaki sözcüğü cümleye çeker İSİM ÇEKİM EKLERİ: (ADLAR KONUSU İÇİNDE GENİŞ BİR BİÇİMDE İŞLENECEK) Adların sonlarına gelerek diğer sözcüklere bağlarlar Cümle içindeki durumlarını belirten Adlara cümlede görev veren veya anlamını türlü yönlerden belirginleştiren Yeni adlar türetmeyen eklerdir Örn: Sıra – lar masa – ya FİİL ÇEKİM EKLERİ: (EYLEMLER KONUSU İÇİNDE GENİŞ BİR BİÇİMDE İŞLENECEK) Eylemlere gelen çekim ekleridir Eylemden yeni bir eylem türetmezler Eylemlere gelen zaman dilek ve kişi ekleridir Örn: Yarın gel – ecek – im zaman eki kişi eki Gel – meli – ler zaman eki kişi eki YAPIM EKLERİ: Sözcüğün anlamını kimi kez de türünü değiştirirler Eklenince yeni sözcükler türetir Yeni adlareylemler Anlam değişikliği Tür değişikliği ADDAN AD -Ad kökünden veya gövdesinden yeni adlar türetir -Addan ad türetir Örn:baş-lık-lıTürk-çeeş-siz … a a a a a a a Göz-de öğrenci ADDAN EYLEM -Ad kökünden veya gövdesinden eylemler türetir Örn:oyun-ataş-layeşil-er … a e a e a e EYLEMDEN EYLEM -Eylem kök veya gövdelerinden eylemler türetir Örn:gül-üşgül-üş-mekov-ala … e e e e e e e EYLEMDEN AD Eylem kök veya gövdelerinden adlar türetir örn:dur-akağla-makyor-gun-luk e a e a e a a Kaz-ı çalışmaları TÜREMİŞ (GÖVDE) Yapım eki almış sözcük Yapım eki olarak yeni anlam kazanmış sözcük Gövde kökle ilgili; ancak karışladığı varlık yönünden farklıdır Örn: Uykuboşluk kalemlik yolcu …(türemiş ad) Olgunlaş- oyna- gülüş- … (türemiş eylem) Yaylı sulu … (türemiş sıfat)