Yazıt Hakkında Bilgi

Yazıt Hakkında Bilgi

Yazıt ya da Kitabe genelde anıtsal bir eserin üzerine tanıtım ve bilgilendirme amaçlı yazılara verilen addır Yazıtlar çoğu kez kolay eriyip bozulmayan maddelere yazılırdaha doğrusu kazılırKitabeler tarih malzemesi yönünden birinci derecede önemlidirÇünkü bu malzeme öbeği hemen her devirde resmi bir hüviyette oluşmuşlardırBu ise onun kaynak değerini arttırmaktadırYazıtlar evvela kültür tarihisonra kimin tarafından niçin yapıldığını göstermesi bakımından önemlidirYazının kazıldığı taşın üzerindeki motifler ise sanat tarihi bakımından önemlidir Yazıtlar yeryüzünün hemen her yerinde mevcuttur ve bu halen devam etmektedir



Türk adının Türk milletinin isminin geçtiği ilk Türkçe metin İlk Türk tarihi Taşlar üzerine yazılmış tarih Türk devlet adamlarının millete hesap vermesi milletle hesaplaşması Devlet ve milletin karşılıklı vazifeleri Türk nizamının Türk töresinin Türk medeniyetinin yüksek Türk kültürünün büyük vesikası Türk askeri dehasının Türk askerlik san’a-tının esasları Türk gururun ilâhi yüksekliği Türk feragat ve faziletinin büyük örneği Türk içtimai hayatının ulvi tablosu Türk edebiyatının ilk şaheseri Türk hitabet sanatının erişilmez şaheseri Hükümdarâne eda ve ihtişamlı hitap tarzı Yalın ve keskin üslûbun şaşırtıcı numunesi Türk milliyetçiliğinin temel kitabı Bir kavmi bir millet yapabilecek eser Asırlar içinden millî istikameti aydınlatan ışık Türk dilinin mübarek kaynağı Türk yazı dilinin ilk fakat harikulade işlek örneği Türk yazı dilinin başlangıcını milâdın ilk asırlarına çıkartan delil Türk ordusunun kuruluşunu en az 1250 sene öteye ***üren vesika Türklüğün en büyük iftihar vesilesi olan eser İnsanlık âleminin sosyal muhteva bakımından en manalı mezar taşları Dünyanın bugün belki de en büyük meselesi olan



Çin hakkında 1250 sene evvelki Türk ikazı vs vs
Orhun âbidelerini vasıflandırmak isteyince insanın zihninde işte bu gibi ifadeler sıralanmaktadır Orhun âbideleri Göktürk devrinden kalma kitabelerdir Göktürkler milâttan önceki asırlarda Hunlar tarafından kurulup değişen sülâleler ve boylar idaresinde devam edegelen Asya’daki büyük Türk imparatorluğunun 6 asırla 8 asır arasındaki devresinde hüküm sürmüşlerdir 6 asrın ilk yarısında Türk devletinin başında Avarlar bulunuyordu 552 tarihinde Bumın Kağan Avar idaresine son vererek Türk devletinin Göktürk hanedanı devrini açtı O devirde büyük kağanlığın merkezi devletin doğu kısmında idi ve batı kısmı da doğuya bağlı tâbi bir kağanlıkla idare ediliyordu Bumın Kağanın kardeşi İstemi Kağan da 576′ya kadar bu batı bölümünün kağanı idi


Bumın Kağan Göktürk hâkimiyetini kurduğu sene içinde Öldü ve sırasıyla üç oğlu büyük kağanlık yaptılar Birincisi 553′te ikincisi 553-572′de üçüncüsü de 572-581 tarihlerinde hüküm sürdüler Bunlardan ikincisi olan Mukan zamanında devlet Mançurya’dan İran’a kadar uzanan kuvvetli bir imparatorluk hâline geldi Daha sonra devlet bir yandan kuvvetli hakanların yokluğu ve devleti teşkil eden kavimlerin çekişmeleri öte yandan bilhassa Çin entrikası yüzünden bir sürü karışıklıklar geçirdi ve nihayet 630′da devletin asıl doğu kısmı Çin hâkimiyetine geçti Zamanla Çin hâkimiyeti batı kısmına da sira> ~; etmeğe başladı Fakat bu Çin esareti daha fazla devam etmedi ve Kutluğ Kağan veya ikinci adıyla îltiriş Kağan Çin hâkimiyetine son vererek 680-682 senesinde devleti yeniden toparladı İltiriş Kağan ve 691′de ölünce yerine geçen kardeşi Kapgan Kağan idaresinde devlet yeniden eski haşmetini buldu


İltiriş Kağan’ın Bilge ve Kül Tigin adlı iki oğlu vardı Öldüğünde bunlar 8 ve 7 yaşlarında idiler Kapgan Kağan 716′da ölünce idareyi onun oğullan almak istedi Fakat Bilge ve Kül Tigin kardeşler buna mâni olarak ve amcazadelerini tasfiye ederek babalarının devletine el koydular ve Bilge Kağan hükümdar oldu İki kardeş babalarının ve amcalarının devrinden kalmış ihtiyar vezir Bilge Kağan’ın kayınpederi Tonyukuk’un da yardımıyla devleti daha da kuvvetlendirdiler Sonra 731′de Kül Tigin 734′te de Bilge Kağan öldü Bilge Kağan’ın ölümünden 10 sene kadar sonra da Uygurlar devleti ele geçirerek 745′te Göktürk hâkimiyetine son verdiler


İşte bu kitapta sunduğumuz Orhun âbideleri bu Türk hanedanının Bilge Kağan devrinin mansulleri-dir Birincisi olan Kül Tigin âbidesini ağabeyisi Bilge Kağan 732′de diktirmiş ikincisi olan Bilge Kağan âbidesini de ölümünden bir yıl sonra 735′te kendi oğlu olan kağan diktirmiştir Üçüncü olarak verilen Tonyukuk âbidesi ise 720-725 senelerinde kendisi tarafından dikilmiştir Orhun civarında Orhun yazısı ile yazılı daha başka kitabeler de bulunmuştur Belli başlıları altı tanedir Fakat bunların en büyükleri ve mühimleri bu üç tanesidir


Orhun âbidelerine Orhun kitabeleri de denir Şüphesiz bunlar kitabedir Fakat hem maddî bakımdan hem manevi bakımdan bu kitabeler söz ***ürmez birer abidedirler Muhtevaları gibi heybetli yapıları da âbide hüviyetindedir Onun için bunları ifade eden en iyi isim Orhun âbideleri tâbiridir


Kül Tigin âbidesi kağan olmasında ve devletin kuvvetlenmesinde birinci derecede rol oynamış bulunan kahraman kardeşine karşı Bilge Kağan’ın duyduğu minnet duygularının ve kendisini sanatkârane bir vecd ve coşkunluğun içine atan müthiş teessürün ebedî bir ifadesidir Bilge Kağan bu ruh hâli ile âbide inşaatının başında oturup eserin hazırlanmasına bizzat nezaret etmiştir Abidedeki ulvî ve mübarek hitabe onun ağzından yazılmıştır âbidede o konuşmaktadır müellif odur