08-23-2012
|
#13
|
|
Prof. Dr. Sinsi
|
Ayasofya Müzesi | Ayasofya Camisi (İstanbul)
Güney Üst Nefi (Tribünü)
Güney Üst Nefi
Törenleri izlemek üzere Ayasofya?ya gelen imparatoriçe, üst kata çıkarılır, törenleri maiyetindekilerle birlikte, üst katın güney nefindeki "imparatoriçe locası"ndan izlerdi İmparatoriçe locasından günümüze ulaşan kısımlar mermer başlıklı iki küçük yeşil porfirden yapılma sütun ve zemindeki, imparatoriçenin tahtının konacağı yeri göstermek üzere yerleştirilmiş dairesel yeşil porfir taşından oluşur Bu yeşil daire, omphalion?daki daireler gibi yapılmıştır Buradan binanın alt katı ve iç mekanına hakim bir bakış açısı elde edilebilmektedir
Üst katın neflerinde tavanı kaplayan, insan figürü içermeyen mozayikler Osmanlı döneminde yağmur suyundan tahrip olduğundan, 19 yüzyılda Osmanlı sultanı Abdülmecit bunları onarılmasını emretmişti Fakat mozayik sanatı 19 yüzyılda unutulmuş bir sanat durumuna geldiğinden İtalyan Fossati kardeşler sultana bunları onaramayacaklarını belirtip, başka bir çözüm önerisinde bulundular: Çok tahrip olan mozayikler sıvayla kaplandı ve altta kalan mozayik motifleri bu sıva üzerine resmedildi Bazı sütunların üst kısımlarındaki kemerlerde sıvayla kaplanmamış mozayikler halen görülebilir durumdadır Fakat yer yer nemden dolayı orijinal renklerini kaybetmişlerdir Ayrıca yer yer dökülen veya altta mozayik olup olmadığı anlaşılmak üzere kasten açılmış sıvalar altından da eski mozayikler görülebilmektedir Fossati kardeşlerin üst kattaki tavan mozayiklerini kaplamadan önce tüm mozayiklerin kopyalarını kağıtlara çıkardıkları bilinmekteyse de, yanlarında götürdükleri bu kağıtların günümüzde nerede oldukları bilinmemektedir
İmparatoriçe locasının az ilerisinde, üzerlerindeki anahtar kabartmalarından dolayı ?cennet ve cehennem kapısı? olarak adlandırılan, vaktiyle bir kapı içerdiği sanılan, duvarlara sabitlenmiş iki mermer blok görülür Bu bloklar üzerinde yaşam ağacı, balık gibi semboller içeren küçük kabartmalar bulunur Kilise temsilcileri synod adı verilen toplantıların yapılacağı odaya gitmek üzere bu kapıdan geçerlerdi
Deisis
Buradan geçildikten sonra sağ tarafta yer alan duvarda, 12 yüzyıldan kalma (1261'de yapıldığı sanılan), ?deisis? ('Δέησις')olarak adlandırılan, İsa'nın Kıyamet Günü insanlık için Tanrı'dan niyaz dilemesini simgeleyen bir mozayik bulunur Alt kısmı yok olmuş bu büyük mozayikte ortada İsa, sağda Vaftizci Yahya, solda ise Meryem Ana görülür İsa?nın sağ eli, alt kattaki iç nartekste yer alan mozayikte de görüldüğü gibi, ?vaftiz işareti? denilen bir halde tasvir edilmiştir (baş parmağın ucu ?kalbe giden yol?la ilişkilendirilen yüzük parmağına temas eder haldedir) Bu mozayiğin muhtemelen diğer çeşitli Ortodoks kiliselerinde taklit edilmeye çalışılan bir özelliği, İsa?nın yüzünün sağ ve sol yarılarının birbirlerinden farklı olarak tasvir edilmiş olmasıdır Bu fark, sağ ve sol gözlerde de görülür Bir yapım hatası olmayan bu özellik, Leonardo da Vinci?nin ünlü eserinde de görülmekle birlikte, Ayasofya?daki bu mozayik 12 yüzyılda yapılmış olduğundan Vinci?nin eserinden daha eskidir Mozayiği yapan sanatçı İsa?nın yüz kısmına öyle bir özellik kazandırmıştır ki, mozayikten Kudüs yönüne doğru 10-15 metre kadar yürünerek geri dönüp bakıldığında hem İsa?nın yüzünün iki yarısı simetrik hale gelir, hem de İsa?nın gözleri o konumdaki kişiye bakar bir vaziyet alır Bu mozayik Bizans resim sanatında rönesansın başlangıcı olarak ele alınır Üst katın bu kısmında sağda, zeminde Venedik Cumhuriyeti'nin kör hükümdarı Dandolos?un mezarı yer alır
Güney üst nefinin doğu ucunda, sağda binanın eğrilmeye maruz kalışının açık bir göstergesi olan, Piza kulesi gibi eğrilmiş bir sütun bulunur Solda ise yine alt kısımları tahrip edilmiş iki mozaik yer alır 1122'de yapılmış olan ilk mozaikte ortada çocuğuyla Meryem Ana, solda, elinde bir para kesesi tutan Bizans imparatoru II Ioannes (Johannes) Komnenos, sağda eşi İren görülür Mozaiğin 90 derece açı yaparak yan duvarda (payede) devam eden kısmında imparatorun veremden ölen oğlu Aleksios tasvir edilmektedir İmparator ve eşi oğullarının genç yaşta ölmesinden sonra çocuklar için ücretsiz bir hastanenin açılmasını finanse etmişlerdir
11 yüzyıldan kalma diğer mozaikte ortada İsa yer alır Bizans mozaik sanatında genellikle, İsa baştaki haleye bir haç iliştirilerek tasvir edilir ve ayrıca mozaiklere kimlikleri açıklayıcı yazılar eklenir Bu bakımdan Bizans mozaiklerinde kimliklerin teşhis edilmesinde zorluk çekilmez Mozaikte sağda imparatoriçe Zoe yer alır Zoe, kocalarının ölümünden dolayı üç kez evlenmiş ve üç imparatora eşlik etmiştir Her evlenişinde mozaikteki imparatoru ve adını değiştirmek gerektiğinden, sanatçı mozaikteki imparatorun vücudunu tümüyle değiştirmek yerine yalnızca kafayı ve kim olduğunu açıklayan yazıyı değiştirmek yoluna gitmiştir Bu yüzden mozaikte imparatorun kafasının ve adının çevresinde kazınma izleri görülmektedir Mozaikteki son kocası imparator IX Konstantinos Monomakhos?tur O da elinde bir para kesesi tutar halde tasvir edilmiştir
Bu mozaiğin solundaki girintide yer alan, süslemeli tarzda boşluklar açılarak oyulmuş mermer bloğun üzerinden bakıldığında, tam karşıda, absidin üst kısmı ile yarım kubbe arasındaki kemerde görülen, bir kanadın alt ucunu ve ayak kısmını gösteren mozaik parçaları vaktiyle burada bir melek mozaiğinin bulunduğu izlenimini vermektedir Muhtemelen bir deprem sırasında düşmüş olmalıdır Mermer bloktan hafifçe sağa doğru bakıldığında ise absidin üst kısmında yer alan, kucağında çocuğunu taşıyan Meryem Ana mozaiği alt kattan görülme derecesine kıyasla daha iyi ve daha yakından görülebilmektedir 9 yüzyıla tarihlenen, Meryem Ana'yı taht üzerinde tasvir eden bu mozaikte, tahtın üzerindeki minderlerde pik (maça) sembolleri bulunur İsa?nın giysisinin sarı renkte parlayan mozaik taşlarının yapımında altın, beyaz renkte parlayan kısımlarının yapımında gümüş kullanılmıştır
|
|
|
|