|
Prof. Dr. Sinsi
|
İklim Ve Bölgelerin İklim Özellikleri
İKLİM NEDİR?
Hava durumu ne beklediğimiz; iklim ise ne elde ettiğimizdir Hava durumu kısa bir zaman periyodundaki atmosfer koşullarıdır Örneğin bugünün havası ya da bu haftanın havasından söz ederiz İklim, uzun bir zaman periyodu içinde her gün gerçekleşen hava olaylarının toplamını temsil eder
Akdeniz'de yaşayanlar beyaz bir kış özlemi duyarken; Doğu Anadolu'da yaşayanlar ise daha az karlı ve ılık bir kış bekleyebilirler Mart ayında Antalya'ya veya Palandöken'e seyahat ederken valizimizi farklı hazırlamamız rastlantı değildir Bu örnekler iklim bilgisini hayatımızda nasıl kullandığımızı gösterir İlave olarak;
-Evlerimiz yaşadığımız yerin iklimine uygun olarak dizayn edilirler
-Çiftçiler ilkbaharın son donlarından sonbaharın ilk donlarına kadar büyüme sezonu uzunluğuna göre plan yaparlar
-Şirketler ısı gereksinimlerini kışın ısınmak için ve yazın soğutmak için ne beklediklerine göre ayarlarlar
İklimbilimci iklimin etkisini açıklamaya ve keşfetmeye çalışır Toplum da bu şekilde kendi aktivitelerini planlayabilir, binalarını ve iç mekanlarını dizayn edebilir ve karşıt koşulların etkilerine hazırlıklı bekler Her ne kadar iklim hava durumu değilse de; sıcaklık, yağış, rüzgar, güneş radyasyonu gibi aynı terimler ile tanımlanmaktadır
İklim genellikle beklentiler ile, veya iklimbilimcilerin geleneksel olarak 30 yıllık ortalamalar olarak yorumladığı "normaller" ile tanımlanır Değişkenlik kavramını anlamadıkça normal kavramı da kendi içinde yanlış anlaşılabilir Örneğin birçok kişi Antakya ili için yazları sıcak ve güneşli havanın normal olduğunu düşünürken tarih ve klimatoloji bize bunun tüm hikaye olmadığını söylüyor Antakya' da yazları sıcak ve güneşli hava sık görülmesine rağmen Ağustos 1941' de, Haziran 1945'te, ve Mayıs 2001'de ciddi seller önemli zararlara sebep olmuştur
Klimatoloji, iklimi meydana getiren meteorolojik parametrelerin analizini yapar Farklı iklimlerin oluşum nedenlerini ve iklimde meydana gelen değişimleri inceleler Çünkü iklim gıdanın varlığı ve kalitesi, su, barınma ve yaşama ortamı açısından hayati önem taşıyan doğal bir kaynaktır
İklim aynı zamanda ekstrem hava olayları ile kendini gösteren potansiyel bir tehlikedir İklim bilgisi bu olayların etkisini azaltmak için de gereklidir WMO Genel Sekreteri Obasi'nin de dediği gibi "Eğer bugünün iklim durumunu bilirsek ve bunun yakın geçmişle olan farkını ortaya koyabilirsek, gelecek için planlar yapmaya başlayabiliriz" Gerçekten de bu konuda son yıllarda ortaya çıkan beceriler sosyo-ekonomik aktivitelerin planlanıp düzenlenmesine yardımcı olmaktadır
a-İklimin coğrafi çevreye ve insan yaşamına etkisi
İklim, coğrafi çevrenin şekillenmesini ve insan yaşamını çok yakından kontrol eden bir etmendir İklimin etkisi uzun yıllar boyunca kendini gösterdiği gibi cansız çevrede ve özellikle bütün canlıların yaşamındaki yıllık değişmeleri de iklim düzenler İklimin etkilerini yansıtan pek çok örnek verilebilir Bu etkilerin bazıları kısaca şöyle belirtilebilir:
İklim, özellikle sıcaklık ve nem, kayaların fiziksel parçalanması ve kimyasal dağılmasının en belli başlı etmenlerindendir Yeryüzünde işleyen dış kuvvetlerin dağılışı, etki şekilleri ve etki süreleri iklimin kontrolü altındadır Akarsu topografyası, kurak bölge şekilleri, buzul yöreleri, hatta kıyı şekilleri iklime uygun bir dağılış gösterir Örneğin fırtınaların fazla, dalgaların büyük olduğu kıyılarda yarlar daha çoktur ve çabuk gelişir
Akarsuların tipleri ve rejimleri, göllerin dağılışı, göl sularının kimyasal özellikleri yine iklime bağlıdır Örneğin kurak bölgelerde çanaklar fazla olduğu halde onları dolduracak yağış, yani su yoktur Çünkü bu bölgelerde iklim kuraktır Diğer yandan deniz akıntıları ile rüzgarların yıllık yön değiştirmesinin belirgin olduğu Muson ülkeleri denizlerinde, yani Güney ve Güneydoğu Asya'da, deniz akıntıları da rüzgara bağlı olarak yön ve hız değiştirir
Doğal bitki örtüsünün tür, miktar ve biçim yönünden dağılışı doğrudan doğruya iklimin kontrolü altındadır Doğal bitki yaşamını düzenleyen bu iklim koşulları insanın yetiştirdiği kültür bitkilerini de etkiler Dolayısıyla insanın tarımsal, ekonomik etkinliklerinin biçimini de iklim belirler
İnsanların yeryüzündeki dağılışı da doğrudan doğruya ya da dolaylı olarak iklime bağlıdır Örneğin insanların pek bulunmadığı çöllerle, sürekli donmuş haldeki kutuplar iklimleri nedeniyle boş kalmışlardır Modern yapılar ve diğer medeni araçlar insanları ancak bir dereceye kadar iklim etkisinden korumaktadır Fakat insanın günlük yaşamını, yaşam biçimlerini, yiyecek ve giyecek şekillerini; hatta sağlık, karakter ve ruhsal etkinliklerini kontrol eden en belli başlı etmenin iklim olduğu inkar edilemez Örneğin gezici alçak basınçların ( siklonların ) etkisi ile hava durumlarının hızlı değişiklikler gösterdiği orta enlemlerde bu değişiklikler sağlığa zararlı olmakta, diğer yandan insanları uyararak onları hareketli olmaya zorlamaktadır Hızlı hava değişikliklerinin az olduğu sıcak iklimlerde ise insanlar yavaş, sakin görünüşlü fakat öfkelidirler
İklim insanın yalnız yaşayışı değil, ekonomik etkinlikleri üzerinde de büyük etkiye sahiptir Tarım ve endüstri alanlarının dağılışı, onlara bağlı olarak ticaret şekilleri iklimin kontrolü altındadır Onun için orta enlemler endüstriye, tropik ve subtropik bölgeler tarıma daha uygundur Avrupa ve Kuzey Amerika'nın orta enlemlerinde gelişen endüstri için Asya, Afrika ve Güney Amerika'nın tropikal ve subtropikal bölgelerinden ham madde, aksi yönde de işlenmiş maddeler asırlardan beri taşınmaktadır Bu ticaret yolları, yelkenli gemiler çağında doğrudan doğruya rüzgar sistemlerine bağlı olarak gelişmiş bulunuyordu Örneğin Avrupa'dan Amerika'ya alize rüzgarları ile gidilmekte ve batı rüzgarları ile dönülmekte idi Onun için alizelere Ticaret Rüzgarları ( Trade Winds ) adı verilmiştir
b-İklim Öğeleri
İklim öğeleri, çeşitli oranlarda birleşerek bir yerin iklimini oluşturan atmosfer özellikleridir Güneşlenme, sıcaklık, basınç, rüzgar, yağış vb iklim öğeleridir Bu iklim öğeleri birtakım etmenlerin etkisiyle belirir ve biçimlenir Bu iklim etmenleri enlem etkisi, kara ve denizlerin etkisi, yükseklik, rüzgar yönü, yer şekilleri, bitki örtüsü, deniz akıntıları vb olaylardır
İklim öğe ve etmenleri bir dereceye kadar birbirinden ayırt olunabilir Fakat bu ayırma her zaman kolay değildir Örneğin rüzgar yönü kuşkusuz bir iklim öğesidir Ancak denizden karaya esen rüzgar, nem ve serinlik getiren bir etmen olarak da etki yapar İklim öğelerinin bir bölümü ölçülebilir ( örneğin; enlem ), diğer bir bölümü ise ölçülemez ( örneğin; deniz etkisi) İklim etmenlerinin etkilerinin de ölçülebildiği ve ölçülemediği durumlar vardır Sonunda bu öğe ve etmenlerin çeşitli oranlarda karışmasıyla iklim tipleri, onlara bağlı olarak iklim bölgeleri ve iklim kuşakları doğar Aslında klimatolojinin amacı da bu iklim tipleri ve bölgelerini incelemektir
Klimatoloji çalışmalarında yine bu amaçla önce genel olarak iklim öğe ve etmenleri ele alınır, bunlardan genel kurallar çıkarılır Daha sonra bu iklim öğe ve etmenlerinin birlikte oluşturdukları hava koşulları , yani hava tipleri bir bütün halinde incelenir Son olarak da bu koşulların yeryüzü ve diğer coğrafi olaylarla ilgileri belirtilmek yoluyla iklim bölgelerinin incelenmesine geçilir
1-Sıcaklık
Isı; cisimlerde moleküllerin hareketiyle ilgili bir iç enerjidir Sıcaklık ise ısının dışarıya karşı yaptığı etkinin bir göstergesidir Yeryüzünün tek enerji kaynağı güneştir Güneşten gelen kısa dalga radyasyonla önce yeryüzü ısınır daha sonra yansımayla atmosfer ısınmaktadır Bununla birlikte atmosfer sıcaklığı karışık birçok olayın sonucudur Çeşitli nedenlerden dolayı yeryüzü farklı ısınmaktadır Bu farklı ısınma atmosferde de sıcaklık farklılıkları meydana getirerek hava hareketlerine neden olmakta ve çeşitli meteorolojik olayları tetiklemektedir
2-Yağış
Atmosferdeki yoğunlaşma sonucu meydana gelen su damlacıkları başlangıçta birkaç mikronla 100 mikron çapındadır Bunların bir arada toplanmasından bulutlar meydana gelir Fakat bilindiği gibi her buluttan da yağış düşmemektedir Yağışın düşebilmesi için damlacıkların Tor Bergeron, ve Çarpma-Birleşme teorisine göre birleşip 05 mm çapına ulaşması gerekir
Yağışın meydana gelmesinde esas rolü oynayan yoğunlaşmada havanın soğuması önemli bir etkendir Bu yüzden yağış tiplerini soğuma şekillerine göre incelemek mümkündür
a) Konvektif yağışlar: Yerdeki sıcak hava kütlesinin konvektif yükselmesiyle meydana gelen genellikle sağanak şeklindeki yağışlardır
b) Orografik Yağışlar: Hava kütlelerinin bir engebeye çarparak yükselmesi ve soğuyarak yoğunlaşması sonucu meydana gelen yağışlardır
c) Cephesel Yağışlar: Hava kütleleri arasındaki cephelere bağlı meydana gelen yağışlardır Yeryüzündeki yağışların büyük kısmı bu şekildedir
3-Nem
Bildiğiniz gibi nispi nem mevcut basınç ve sıcaklıkta havadaki su buharı miktarının aynı basınç ve sıcaklıktaki havanın alabileceği maksimum su buharı miktarına oranına denir ve % olarak ifade edilir Diğer bir deyişle nispi nem havanın doyma açığını gösterir Nispi nem mutlak nem miktarını vermez Kutupta ve ekvatorda RH= %50 ise mutlak nemleri eşit değildir
RH=100*mutlak nem/doyma miktarı
15/30 Ekvator
3/6 Kutup
Mutlak Nem ilave edilecek
4-Rüzgar:
Bilindiği gibi havanın, bütün gazlar gibi, genleşme ve akma kabiliyeti vardır Yatay yönde yer değiştiren bir hava kütlesinin hareketine rüzgar denir
Yeryüzünün farklı ısındığını söylemiştik Böylece ısınarak genleşen ve yoğunluğu azalan hava kütlesi yükselecek ve bir alçak basınç alanı oluşturacaktır Sıcaklığı daha az olan bölgede ise hava soğuyarak sıkışır ve komşu bölgeye doğru akmaya başlar Ve rüzgar meydana gelir Rüzgarın 3 özelliği vardır Rüzgarın hangi yönden, ne kadar süreyle ve ne kadar sıklıkla estiğinin bilinmesi gerekir
Rüzgar bilgileri yenilenebilir enerjisi çalışmaları açısından çok önemlidir Rüzgar tribünlerinin kurulabilmesi için gerekli rüzgarlı alanların tespit edilmesi çok önemlidir Coğrafi faktörler rüzgarın hızını önemli ölçüde etkilemektedir
TÜRKİYEDE İKLİM TİPLERİ
Türkiye kuzeydeki orta iklim tipleriyle,güneydeki subtropikal iklim tipleri arasında,geçiş bölgesi diyebileceğimiz orta iklim kuşağı içindedirIlıman iklimlerin etkili olduğu bir kuşakta bulunmakla birlikte, yüzey şekillerinin çeşitliliği,deniz düzeyine göre yükseklik,kıyıya koşut dağ sıralarının uzanışı,denize yakınlık ve uzaklık gibi sebeplerle Türkiye’de iklim,bazı bölgesel değişiklikler gösterir
Türkiye’nin genel iklim şartları,bölgelerimizin iklim özellikleri ve mevsimlik hava tipleri iki etken grubuna bağlıdır
1-Küresel etkenler
2- Coğrafi etkenler
Türkiye’nin hava kütlelerine atmosferin genel sirkülasyon sistemlerine,siklonik etkinliğine cephelere ve atmosferin yüksek seviyelerindeki olaylara göre konumu küresel etkenler adı altında toplanır
Türkiye 36-42 derece kuzey paralelleri arasında yer alan ve tümüyle Kuzey Yarı Küre’deki kıtaların batı kenarında görülen Akdeniz iklimi adı verilen bir makroklima alanı içinde ve bu iklimi oluşturan atmosfer olayların etkisindedirTürkiye’nin bulunduğu kuşağın başlıca özelliği , yazın tropikal kökenli hava kütlelerinin , kışın nemli ve soğuk kutupsal hava kütlelerinin etkisi altında kalmasıdırÜlkede yazların genellikle kurak ve sıcak,kışların soğuk ve yağışlı geçmesinin temel sebebi budurBu iki farklı hava kütlesi arasındaki kutupsal cephe , bu cephe boyunca meydana gelen siklonik etkinlikler ve bu etkinliklere bağlı yağış alanı yazın genel atmosfer sirkülasyonun yer değiştirmesine bağlı olarak, Türkiye’nin kuzeyine çekilirBu durumda Türkiye,yağış sağlayan cephelerden uzak kalır ve kurak makroklima alanına girer(uzun yaz kuraklığı)Oysa kışın kutupsal cephe,güneye ilerleyen kutupsal hava kütleleri ile birlikte çoğunlukla Akdeniz üzerindedirBunun sonucunda,Türkiye Kutupsal hava kütlesinin etkisine girer, sıcaklık düşer,siklonik etkinliklerle yağış alır
Coğrafi etkenler,Küresel etkenlerin belirlediği makroklima tablosunda bölgesel ve yöresel değişikliklere yol açarlarYükselti, dağların doğrultusu,yamaçların bakısı ve denize göre konum,Türkiye’nin iklim tipleri bakımından çeşitlenmesine yol açan, coğrafi etkenlerin başlıcalarıdır
Bütün bu etkenlere bağlı olarak ülkede genellikle dört iklim tipi görülür
1- Kuzeyde,her mevsim yağışlı Karadeniz iklimi;
2- Batı ve güneyde, yazları sıcak ve kurak ,kışları ılık ve yağışlı Akdeniz iklimi;
3- İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu ile Ergene Havzası’nın orta kesiminde , yarı kurak Bozkır iklimi
4- Doğu Anadolu’da , kışları çok soğuk ve uzun yazları az çok yağışlı karasal iklim
Bunların dışında çeşitli coğrafi etkenler yüzünden birbirinden farklı bir takım geçiş iklim tipleri de vardır
KARADENİZ İKLİMİ
Ülkenin kuzey kesiminde,kıyı boyunca uzanan bir şerit üzerinde etkisini sürdürürKıyıya koşut dağ sıralarında varlığı , bu şeridin geriye doğru genişlemesini sınırlarDenizin etkisine bağlı olarak yazlar ılık , kışlar az soğuk geçerÖzellikleemirköprü(Gediz üzerinde), Kemer ve Adıgüzel( BMenderes üzerinde) dir
Madenleri:
Linyit=( Seyitömer, Tavşanlı, Tunçbilek -Kütahya), ( Soma-Manisa), (Kale-Denizli),
(Yatağan, Milas-Muğla)
Krom=(Milas-Muğla), (Buldan-Denizli), (Tavşanlı-Kütahya)
Mermer=Afyon
Zımpara Taşı=Muğla, Aydın, İzmir
Tuz= Çamaltı Tuzlası(İzmir)
Civa=Halıköy(Ödemiş-İzmir)
Demir=Emet(Kütahya), Eymir(Balıkesir)
EGE BÖLGESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
• Dağlar denize dik uzanır, Akdeniz iklimi iç kesimlere kadar girerYükselti batıdan doğuya doğru artar
• Zeytin , Üzüm , Haşhaş, Tütün, İncir, Pamuk üretiminde Türkiye üretiminde 1dir
• Ekonomisi tarıma dayanırSanayi 2 Sıradadır
• Sanayisi Türkiye'de Marmara’dan sonra 2sıradadır
• Türkiye’de en fazla tuzun üretildiği yer Çamaltı tuzlası-İzmir’dedir
• Linyitin en fazla çıkarıldığı bölgemizdir
• Asıl Ege Bölümünde Akdeniz iklimi, İç Batı Anadolu Bölümünde Karasal iklim görülür
• Linyit üretimine bağlı olarak Türkiye’de en fazla termik elektrik enerjisinin üretildiği bölgemizdir
• Soma, Seyitömer, Yatağan, Tunçbilek termik santralleri vardır
• En önemli ihracat limanı İzmir buradadır
• Girintili çıkıntılı olmasından dolayı en uzun kıyımız 2593 km ile 1sıradadır
• Seracılıkta Akdeniz bölgesinden sonra 2sıradadır
• Türkiye’deki tek jeotermal enerji santrali Denizli-Sarayköy'dedir
• Türkiye’de çiniciliğin merkezi Kütahya'dır
• Göl yönünden en fakir bölgelerimizdendir(Marmara ve Bafa gölleri)
• Turizm yönünden Pamukkale, Ege kıyılarındaki tarihi şehir kalıntıları(Efes, Milet), Afyon kaplıcaları önemlidir
AKDENİZ BÖLGESİ
Bölümleri:Antalya Bölümü(Antalya, Burdur, Isparta) , Adana Bölümü(Adana, Mersin , Hatay, Kahraman Maraş, Osmaniye, Kilis )
Dağları:Batıdan doğuya doğru uzanan bütün dağlar Toroslar adı ile anılırBu dağlar şunlardır; Elmalı dağı , Beydağlar, Sultan dağları, Geyik dağları, Bolkar dağları, Aladağlar, Tahtalı dağları, Nur dağları
Ovaları:Çukurova(Adana'da), Antalya ovası, Amik ovası(Hatay'da)
Akarsularıalaman, Aksu, Manavgat, Göksu, Seyhan, Ceyhan, Asi
Barajları:Seyhan nehri üzerinde Seyhan barajı, Ceyhan üzerinde Aslantaş barajı ve Menzelet barajları vardır
Gölleri:Acıgöl, Burdur gölü, Eğirdir gölü, Beyşehir gölü , Suğla gölü, Söğüt gölü, Kovada gölü, Salda gölü
Not:Bu göllerin bulunduğu geniş alana göller yöresi denir
Körfezleri:Fethiye körfezi, Antalya körfezi, İskenderun körfezi
Geçitleri:Çubuk geçidi( Göller yöresini Antalya'ya bağlar), Gülek geçidi(Silifkeyi İç Anadolu'ya bağlar), Belen geçidi(Amik ovasını İskenderun'a bağlar), Sertavul
Madenleri: Boksit(Alüminyum)-Seydişehir(Konya), Kükürt-Keçiborlu(Isparta),
Krom-Fethiye, Köyceğiz, Acıpayam, Dalaman Amyant-Hatay(Uluçınar),
Barit-Alanya, Anamur
İklimi ve Bitki Örtüsü Akdeniz kıyılarında Akdeniz iklimi görülürDağlar denize paralel uzandığı için Akdeniz iklimi bölgenin iç kesimlerine giremez bu nedenle toros dağlarının arka taraflarında Göller Yöresinde ve İç Anadoluya yakın yerlerde
Karasal iklim görülür Yağışlar kış aylarında görülürAlçak yerlerde maki bitki örtüsü
vardırYüksek yerlerde ise ormanlar vardır Karasallığın görüldüğü yerlerde bozkırlar
vardır
AKDENİZ BÖLGESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
• Yüzölçümü (toprak genişliği) olarak bölgeler arasında 4sıradadır
• Orman bakımından Karadeniz bölgesinden sonra %21 ile 2 Sıradadır
• Ekonomisi tarıma dayanır, sanayi ikinci plandadır
• Sanayisi Marmara ve Ege'den sonra 3sıradadır
• Kışların en ılık geçtiği bölgemizdir
• Seracılık ve turfanda sebze meyveciliğin en yaygın olduğu bölgemizdir
• Susam, yer fıstığı, turunçgiller(portakal, mandalina, limon, greyfurt), muz, gül üretiminde 1sıradadırSoya fasülyesi üretimide fazladır
• Karstik arazinin en geniş yer kapladığı bölgemizdirBu yüzden yer altı sularının aşınım ve birikimi görülür
• Göller yöresi bu bölgemizdedir
• Antalya bölümüne göre Adana bölümünde sanayi daha fazla gelişmiştirAntalya bölümünde ise turizm daha fazla gelişmiştir
• Karain , Damlataş ve İnsuyu mağaraları, Manavgat, Düden ve Kurşunlu çağlayanları Side, Aspendos ve Perge gibi şehir kalıntıları Alanya kalesi ve Selçuklulardan kalma tarihi eserler ve Akdeniz kıyısındaki il ve ilçeler turizm açısından önemlidir
• Mersin'de Ataş petrol arıtma rafinerisi vardır
• Mersin limanı ticaret için önemli bir limanımızdır
• Adana ili Türkiye’nin 4 Büyük şehridir
• Irak ile Türkiye arasındaki Kerkük-Yumurtalık petrol boru hattı İskenderunda son bulur
• Yıl boyunca iki üç ürün alınabilen tek bölgemizdir
• Çukurova Türkiye'de pamuğun en çok yetiştirildiği ovalarımızdandırAkdeniz Bölgesi Ege ve GDoğu Bölgemizden sonra 3sıradadır
• Dalamanda kağıt, Seydişehir’de alüminyum, Adana'da dokuma ve iplik fabrikası vardırIsparta'da halıcılık gelişmiştir
DOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Bölümleri: Yukarı Fırat Bölümü(Malatya, Elazığ, Erzincan, Bitlis, Tunceli ve Bingöl)
Erzurum Kars Bölümü(Erzurum, Kars, Ardahan, Iğdır)
Yukarı Murat-Van Bölümü(Van, Ağrı, Muş)
Hakkari Bölümü (Hakkari, Şırnak)
Dağları: Kuzeydekiler : Çimen, Kop, Allahuekber, Yalnızçam
Ortadakiler :Munzur, Karasu, Aras dağları
Güneydekiler:Güneydoğu Toroslar, Bitlis, Buzul(Cilo) dağı
Sönmüş Volkanik Dağları:Nemrut, Süphan, Tendürek, Ağrı
Ovaları: Elbistan, Malatya, Elazığ, Bingöl, Muş, Van- Başkale, Hakkari-Yüksekova, Erzincan, Tercan,
Aşkale, Erzurum, Pasinler, Horasan, Kağızman, IğdırErzurum-Kars platolarıda vardır
Akarsuları:Aras, Kura, Murat, Karasu
Gölleri:Van, Erçek, Nazik, Çıldır, Hazar, Nemrut
Barajları:Fırat üzerinde(Keban, Karakaya)
İklimi:Karasal iklim görülürKışlar soğukturKar yağışlıdır ve uzundurYazlar aşırı sıcak değildir ve kısa sürerDon olayları sık görülürKar 5, 6 ay yerde kalırBitki örtüsü bozkırlardırDağların yüksek yamaçlarında ormanlara rastlanır
Madenleriemir(Sivas-Divriği, Malatya-Hekimhan)
Not: Demir üretiminde Türkiye'de 1Sıradadır
Krom(Ergani--Diyarbakır, Guleman, Maden--Elazığ)
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ
• Kapladığı alan bakımından %21 ile Türkiye'de 1sıradadır
• Nüfus yönünden 6sıradadırNüfus yoğunluğu bakımından 7sıradadır
• Orman alanları bakımından %7 ile 6sıradadır
• Ekili dikili arazinin en az olduğu bölgemizdir
• Ekonomisinde hayvancılığın ön planda olduğu tek bölgemizdir
• Sanayi bakımından en geri kalmış bölgemizdir
• Kayısı üretiminde %70 ile Malatya 1sıradadır
• Türkiyede maden yatakları ve çeşitleri bakımından en zengin bölüm Yukarı Fırat bölümüdür
• Doğu Anadolu Bölgemiz ortalama 2000-2200 metre yüksekliktedir
• Göl yönünden zengindirTürkiye'nin en büyük gölü Van gölü bu bölgemizdedir
• Turizm gelirleri bakımından en fakirdir
• Hidroelektrik enerjisi üretiminde 1sıradadırTüketiminde son sıradadır
• Günlük ve yıllık sıcaklık farkının en fazla olduğu (karasallık) bölgemizdir
• Afşin Elbistan termik elektrik santrali Türkiye’nin ilk termik elektrik santralidir
• Karadeniz'den sonra en fazla göç veren bölgemizdir
• Büyükbaş hayvancılığın en fazla yapıldığı bölgemizdir(Erzurum-Kars bölümü)NOT:İlkbahar ve Yaz yağışlarının çok olması meraların(otlaklar) çoğalmasını sağlar bu nedenle büyükbaş hayvancılık yapılır
• Ulaşım ağının en kötü olduğu bölgemizdir(dağlık olduğu için)
• Tarım ürünlerinin en geç olgunlaştığı bölgemizdir
• Türkiye'nin en soğuk ve kışları en uzun süren bölgesidir(Erzurum-Kars bölümü Türkiye'nin en soğuk bölümüdürSibirya'dan gelen soğuk hava ve bölgenin yüksekliği soğuk olmasında etkilidir)
• Aras ve Kura ırmakları Hazar Denizine, Fırat ve Dicle ırmakları Basra Körfezine dökülür
• Iğdır'da mikroklima iklim görülür(Dar alanlı iklimdir çevresine göre daha sıcaktırSoğuklardan korunmuşturÇeşitli meyve sebze hatta pamuk bile yetiştirilir)
GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ
Bölümleriicle Bölümü(Diyarbakır, Batman, Siirt, Mardin)
Orta Fırat Bölümü(Gaziantep, ŞUrfa, Adıyaman, )
Dağları:Karacadağ(Sönmüş volkanik dağdır)
Platoları:Mardin eşiği, Gaziantep Platosu, Adıyaman Platosu, ŞUrfa Platosu
Ovaları:Harran ovası, Suruç ovası
Akarsuları:Fırat, Dicle ve kolları
Barajları:Atatürk(Fırat nehri üzerindedir), Devegeçidi(Dicle nehri üzerinde)
Madenleri:Fosfat(Mardin Mazıdağında), Petrol(Siirt, Adıyaman, Diyarbakır, Batman)
İklimi ve Bitki Örtüsü:Bölgenin Akdeniz’e yakın olan batı taraflarında Akdeniz iklimi hakimdir
Doğuya doğru gidildikçe karasal iklim etkisini gösterirBozkırlar alçak yerlerde çokturYüksek yerlerde yer yer meşe ormanlarına rastlanır
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ
• Yüzölçümü bakımından Türkiye'nin 7BölgesidirSonuncudur
• Nüfus miktarı bakımından sonuncudur
• Orman oranı bakımından % 1 ile sonuncudur
• Ekonomisi tarıma dayanırHayvancılık ikinci sıradadır
• Fosfatın en fazla çıkarıldığı bölgemizdir
• Petrolün tamamı bu bölgeden çıkarılır
• Antep Fıstığı, Mercimek, Karpuz üretiminde 1Sıradadır
• Buharlaşmanın ve Yaz kuraklığının en fazla olduğu bölgemizdir
• Hiç tabii(doğal) göl bulunmayan tek bölgemizdir
• Platolardan oluşmuştur
• Bölgenin en yüksek yeri Karacadağ sönmüş volkanik dağıdır(1910m)
• GAP 'ın gerçekleşmesiyle, su ihtiyacı giderilecek, elektrik üretimi , ürün çeşidi ve verim artacaktır
İÇ ANADOLU BÖLGESİ
Bölümleri: Konya Bölümü(Konya, Aksaray, Karaman), Yukarı Sakarya Bölümü(Eskişehir, Ankara), Orta Kızılırmak Bölümü(Çankırı, Kırıkkale, Yozgat, Kırşehir, Nevşehir, Kayseri),
Yukarı Kızılırmak BölümüSivas)
Dağları:Akdağlar, Tecer dağları, Hınzır dağları, Yıldız dağları, Sündiken dağları, Elmadağ
Sönmüş Volkanik Dağları:Karadağ, Karacadağ, Hasandağ, Melendiz, Erciyes dağı
Akarsuları:Kızılırmak, Sakarya, Porsuk çayı ve Delice çayıdır
Barajları:Kızılırmak üzerinde(Hirfanlı, Kesikköprü), Sakarya üzerinde(Sarıyar, Gökçekaya)
Gölleri:Tuz gölü, Akşehir, Eber, Ilgın, Tuzla, Mogan
Ovaları:Konya, Ankara, Eskişehir, Çubuk
Platoları: (PLATO:Yüksek düzlüklere denir) -- Haymana platosu, Cihanbeyli platosu, Obruk platosu, Bozok platosu, Uzunyayla platoları vardır
İklim ve Bitki Örtüsü:Bölgenin kenar kesimleri dağlarla çevrili olduğu için denizlerin ılımanlaştırıcı etkisi bu bölgemize girememiştirKarasal iklim etkilidirYazlar sıcak ve kurak kışlar soğuk ve kar yağışlıdırBitki örtüsü bozkırlardır
MadenleriLületaşı-Eskişehir-Not:Türkiye ve Dünyada 1sıradadır), Wolfram-Kırıkkale, Niğde, Krom:Eskişehir, Kayseri, Sivas, Linyit:Sivas Tuz:Tuz gölü
İÇ ANADOLU BÖLGESİ’NİN GENEL ÖZELLİKLERi
• Yüzölçümü olarak Doğu Anadolu’dan sonra 2büyük bölgemizdir
• Türkiye'nin başkenti Ankara buradadır
• Türkiye'nin 2 Büyük gölü Tuz gölü buradadır
• Türkiye’nin en büyük ovası Konya ovası buradadır
• Ova ve platoların en geniş yer kapladığı bölgemizdir
• Türkiye’de en az yağış alan yer Tuz gölü ve çevresi bu bölgemizdedir
• Karadağ, Karacadağ, Hasan dağı, Melendiz dağı, Erciyes dağı sönmüş volkanik dağlarıdır
• Türkiye’nin tahıl ambarı İç Anadolu’durTahıl(Buğday, Arpa, Yulaf, Çavdar)
• Patates, Armut, Şeker Pancarı, Elma, Tahıl üretiminde 1sıradadır(PAŞET)
• Ortalama yüksekliği 1000 metredir
• Tek uçak fabrikamız Eskişehir'dedir
• Türkiye’nin en büyük akarsuyu Kızılırmak nehrinin büyük bölümü bu bölgemizde akarak yay çizer
• Ekonomisi tarım ve hayvancılığa dayanır
• En fazla küçükbaş hayvancılığın yapıldığı bölgemizdir
• Koyunların 1/3'ü , Tiftik keçisinin 3/4'ü bu bölgemizde yetiştirilirTiftik keçisine Ankara keçisi de denir
• Kırıkkale’de Orta Anadolu Petrol Rafinerisi vardır
• Turistik Yerleri:Konya'da; Mevlana müzesi, Karatay Medresesi, Konya kalesi, Akşehir'deki;
Nasrettin Hoca Türbesi, Ankara'da;Anıtkabir, Çankaya Atatürk Köşkü, Etnoğrafya ve Anadolu Medeniyetleri Müzeleri, tarihi Gordion (Polatlı) şehri kalıntıları, Ürgüp ve Nevşehir yakınlarındaki Peri Bacaları , Derin Kuyu , Ihlara Vadisi, Sivas’ta ise Osmanlı ve Selçuklulardan kalma tarihi eserler vardır
KARADENİZ BÖLGESİ
Bölümleri: Batı Karadeniz(Düzce, Bolu, Zonguldak, Bartın, Karabük, Kastamonu , Sinop),
Orta Karadeniz(Samsun, Çorum, Tokat, Ordu, Amasya), Doğu Karadeniz (Giresun, Trabzon, Gümüşhane, Bayburt, Rize, Artvin)
Dağları :Birinci sıradaki dağlar-Küre dağları, Canik dağları, Giresun dağları, Rize dağları İkinci sıradaki dağlar-Köroğlu dağları, Ilgaz dağı, Çimen, Kop, Mescit dağları
Ovaları:Çarşamba ovası(Yeşilırmak'ın denize döküldüğü yerdedir)
Bafra ovası (Kızılırmak'ın denize döküldüğü yerdedir)
Akarsuları: Sakarya, Filyos(Yenice), Bartın, Kızılırmak, Yeşilırmak, Çoruh
Gölleri: Sera, Tortum, Uzungöl, Yedigöller, Abant
Geçitleri:Zigana(Kalkanlı), Kop geçitleri
Barajları:Sakarya nehri üzerinde(Gökçekaya, Hasan Polatkan)
Kızılırmak nehri üzerinde(Altınkaya)
Yeşilırmak nehri üzerinde(Hasan Uğurlu, Suat Uğurlu, Almus)
Kelkit çayı üzerinde(Kılıçkaya) barajları vardır
Madenleri:Taş kömürü(Zonguldak), Bakır(Küre, Murgul)
Sanayi: Demir-çelik fabrikası(Ereğli, Karabük), Bakır işletmesi(Samsun),
Kağıt fabrikası( Çaycuma, Aksu, Taşköprü) Bölgede ayrıca Fındık(Fiskobirlik) , Çay(Çaykur), Tütün, Şeker, Orman ürünleri işletmeleri vardır
İklimi: Kıyı kesimlerde Karadeniz iklimi görülür Yazlar serin, kışlar ılık geçerHer mevsim yağışlıdırBitki örtüsü ormanlardırİç kesimlerde karasal iklim etkilidir
BÖLGENİN GENEL ÖZELLİKLERİ
• Balıkçılığın en fazla yapıldığı yer Doğu Karadeniz’dir
• Yüzölçüm bakımından 3 SıradadırDağlık bir bölgemizdir
• Orman bakımından 1sıradadır
• En fazla heyelan(toprak kayması) olan bölgemizdir
• En fazla dağınık yerleşme Doğu Karadeniz’de görülürAhşap(ağaç) evler çoktur
• Ekonomisi tarıma dayanır
• Batı Karadeniz’de sanayi gelişmiştirBu nedenle nüfus sıklaşmıştır
• En çok göç veren bölgemizdir(il olarak Rize)
• Türkiyede en fazla yağış alan bölgemizdir(İl olarak Rize)
• Türkiye’de nemliliğin en fazla görüldüğü bölgemizdirBuna bağlı olarak güneş enerjisinden en az yararlanılan bölgemizdir
• Taş kömürünün hepsi bu bölgemizden çıkarılır(Zonguldak ilinden) 1sıradadır
• Bakırın yarıdan fazlası bu bölgemizden çıkarılır1sıradadır
• Çay, Fındık, Mısır, Keten, Kenevir üretiminde 1sıradadırSoya fasülyesi üretimi de önemlidir
• Çoruh nehri üzerinde rafting (su sporları) yapılır
• Çoruh nehri ülkemiz içinden doğup, sınırlarımız dışından denize dökülen ırmaklarımızdandır
• Sinop Karadeniz’in tek doğal limanıdır
• TURİZM:Bolu yakınlarındaki Abant ve Yedigöller Milli Parkı , Aladağlardaki -Kartalkaya'da ve Ilgaz dağlarında dağ turizmi gelişmiştirTrabzon'da Atatürk köşkü ile Sümela Manastırı turizm açısından gelişmiştir
MARMARA BÖLGESİ
Bölümleri: Güney Marmara Bölümü(Çanakkale, Balıkesir, Bilecik, Bursa, Yalo
va ) , Çatalca Kocaeli Bölümü(İstanbul, İzmit, Adapazarı), Ergene Bölümü(Edir-
ne, Tekirdağ), Yıldız Bölümü(Kırklareli)
Dağları:Yıldız dağları, Samanlı dağları, Uludağ
Ovaları:Ergene, Balıkesir, Bursa, İnegöl, Sakarya ovaları vardır
Gölleri:, Manyas(Kuş), Ulubat, Sapanca, Durusu(Terkos), İznik
Akarsuları:Sakaryanın aşağı kesimi, Meriç'in kolu Ergene ırmağı ve Susurluk
Körfezleri:Saros, Erdek, Bandırma, Gemlik, İzmit
Yarımadaları: Trakya , Çatalca, Kocaeli, Gelibolu, Biga, Kapıdağ, Armutlu
Madenleri:Bor Mineralleri(Susurluk), Doğalgaz(Hamidabat-Kırklareli), Mermer(Mar-
mara adası), Wolfram(Uludağ-Bursa)
İklimi:Geçiş iklimi özelliği gösterirTrakyada (Ergene havzası) karasal iklim, Karade-
niz kıyılarında Karadeniz iklimi, Marmara denizi ile Ege denizi çevrelerinde Akdeniz
İklimi görülürBu nedenle Türkiye'de ürün çeşidinin en fazla olduğu bölgemizdir
Bitki örtüsü:Marmara bölgesinde üç tane iklim görüldüğü için, bu üç iklimin karak-
teristik bitki örtüleri olan maki, bozkır(step), ormanlar görülür
MARMARA BÖLGESİNİN GENEL ÖZELLİKLERİ
• Yüzölçümüne(toprak genişliği) göre bölgeler arasında 6sıradadır
• Ortalama yüksekliği en az olan bölgedir
• Nüfusun ve nufus yoğunluğunun en fazla olduğu bölgemizdir
• Başka bölgelerden en fazla göç alan bölgedir
• Üç denize kıyısı olan bölgedir
• Sanayinin en gelişmiş olduğu bölgedir
• Hem Asya, hem de Avrupa’da toprakları olan bölgemizdir
• Orman bakımından 3sıradadır
• Bor minerallerinin üretiminde Türkiye dünyada 1sıradadırBor mineralleri bu bölgemizden çıkarılır
• Yıldız dağları bölümünde halkın geçim kaynağı ormancılık ve hayvancılıktır
• Şeftali, Ayçiçeği, Pirinç(Çeltik), Kestane üretiminde 1sıradadır
• Turizm gelirleri en fazla olan bölgemizdir
• Önemli Turistik Yerleri: İstanbul(Osmanlı ve Bizans tarihi eserleri vardır), Edirne (Osmanlı eserleri vardır), Çanakkale (şehitlikler var), Manyas(Kuş) gölü, Uludağ (Kış sporları yapılır) Bursa , Yalova , İnegöl, Gönen, Mustafa Kemal Paşa kaplıcaları, Ege sahilleri turizm açısından önemlidir
• İpsala-Yunanistan ile Kapıkule-Bulgaristan ile sınır kapılarımız bu bölgemizdedir
• İzmit'te İpraş petrol arıtma rafinerisi vardır
• İpek böcekçiliğin en fazla yapıldığı Bursa bu bölgededir
• Marmara bölgesi Asya ile Avrupa arasında köprü durumundadır
• Türkiye sınırları dışından doğupta topraklarımızdan geçip Ege denizine dökülen Meriç ırmağı bu bölgemizden geçer
• Adapazarı’nda -Vagon yapımı, Gölcük'te -Gemi yapımı(Tersane), İzmit'te-İpraş, Bursa'da oto montaj ve ipekli dokuma , İstanbul'da birçok alanda sanayi gelişmiştir
• İstanbul Türkiye’nin en büyük şehridir
|