10. Sınıf Sayfa 205 - 217 Arası Kitabın Sonu

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-23-2012

SAYFA 205

1) Latifi, tezkiresini oluştururken Osmanlı ülkesinde yetişen bilgili, güzel söz söyleyen veya başka bir ülkede doğup Türk şairleri yoluna giden şairleri tezkiresine almıştır

Tezkiresine aldığı şairlerin meziyetlerinin ve üstünlük sebeplerinin neler olduğunu, hayat hikayelerini, eserlerini, eserlerinin özgün olup olmadığını araştırmıştır

2) Latifi’ye göre şiir, edebi açıdan üstün, edebi zevke hitap eden, özgün buluşlarla zenginleştirilmiş, edebi sanatlar bakımından da iyi işlenmiş olmalıdır

Şair de bilgili, güzeli ve çirkini ayırt edebilen, kültürlü, şiir üzerine bilgisi iyi olan, zarif bir insan olmalıdır

Latifi’nin bu düşünceleri şiire ve şaire edebi açıdan bir yaklaşım olduğu için bu düşüncelere katılmamak mümkün değildir

3) Ahmedi hakkındaki en kapsamlı yargı; “Şiiri ehliyetine, gazelleri marifetine göre değildir

” yargısıdır

Latifi bu yargıyı verirken ilk olarak Ahmedi’nin hangi bilim dallarında bilgili olduğundan, yazdığı eserlerinin şiir meclisinde itibar görmemesi dolayısıyla Şeyhi ile münasebetinden ve eserlerinden verdiği örneklerden sonra sonuca olaşmıştır

4) Latifi, tezkiresini Ahmedi’yi övmek veya yermek için yazmamıştır

Sadece, Ahmedi’yi edebi bakımdan tarafsız bir değerlendirme yaptığını gösterir

5) Ahmedi-Sivas-Murat Han Gazi devri-Batınî ilimlerde bilgilidir (Geometri, tıp…)-Şiirlerinde güzellik yoktur

Edebi yönü zayıftır-Şiirlerinin beğenilmesi, Şeyhi’nin onun adına bir kaside yazması-Şiir üstünlük, estetik ve edebi açıdan eşsiz olmalıdır-Divan’ından, İskendername’den örnekler vermiştir-Şiir ehliyetine, gazelleri marifetine göre değildir

6

a) Şairlerin hayatı – Şairlerin ilmi yönü – Şairlerin edebi yönü – Devrin sanat anlayışı – Eserlerden örnekler

b) Tezkirelerin ve edebiyat tarihinin devrin sanat anlayışını, şairlerin hayatını, ilmi ve edebi yönlerini incelemeleri ve eserlerinden örnek vermeleri bakımından aralarında benzerlik vardır

Tezkireler için, döneminin edebiyat tarihleri olduğu söylenebilir

SAYFA 206

7

a) Alınan paragraf tezkirede Ahmedi’nin anlatıldığı kısmın ilk paragrafından bir bölümdür

b) Alınan paragrafta günümüz Türkçesine göre bazı ses değişimlerinin olduğu görülmektedir

beg : bey

di : de-

it : et-

ol : o
Bunun dışında Arapça ve Farsça sözcüklerin kullanıldığı, düz yazı dilinin de sade olduğu görülmektedir

8) Tezkire, Latifi’nin bilgili ve kültürlü, şiir sahasında edebi kültürü ve zevki olan birisi olduğunu göstermektedir

9) Okuduğumuz ve beğendiğimiz şairlere yer verirdik

SAYFA 210

1) Evliya Çelebi, rüyasında Hz

Peyagmber’i görmüş, “Şefaat Ya Resulullah” yerine “Seyahat Ya Resulullah” deyince yollara düşmüştür

2) Evliya Çelebi şöyle bir yöntem izlemiştir:
-Ulaşılmak istenen yere gidiş için yapılanlar
-Ulaşılan yerin dış görünümünün tanıtımı
-Ulaşılan yerin tarihi ile ilgili bilgi verilmesi
-Ulaşılan yerde dikkati çeken mekanların tanıtımı
-Ulaşılan yerdeki insanların tanıtımı
-Dönüş yolculuğunda görülen yerlerin anlatılması
-En sonunda eve ve ev halkına ulaşma

3) (Bu sorunun cevabını metni okuyarak yapabiliriz

)

4

a) Bazı sözcüklerde ses değişimlerinin olduğu görülmektedir

Bunun dışında son derece sade bir dil kullanılmıştır

Ayrıca yerel ağız özellikleri de (Erzurum ağzı) yansıtılmıştır

Kandan : nereden

Anda : onda, orada
yigirmi : yirmi

tokuz : dokuz

b) şita: kış
kân: maden ocağı; bir şeyin kaynağı
müşebbek: şebeke haline sokulmuş olan, ağ ve kafes gibi örülmüş olan
vefret: çokluk, bolluk
badıncan: patlıcan
vasi’atü’l aktar: tarafları, yanları geniş olan
rahisatü’l es’ar: yiyeceği, içeceği ucuz
efvah-ı nas: halkın ağzı, lisanı
darb-ı mesel: atasözü
berf: kar
zalûm: çok zalim olan
sâkin: oturan, ikamet eden

5) En ünlü gezginimizdir

– Eserinde sade bir dil kullanmıştır

– Anlatımı içten, sıcak, biraz da abartılıdır

– Seyahatname’si türünün en önemli eseridir

SAYFA 213

1) İnsan: Nakış – Küçük alem – Şehir – Bitki – Melek - Hayvan

2) Şekle göre insan, hayvan ile melek arasında yer almaktadır

Bunlardan herhangi birisine dahil olmak insanın kendi elindedir

3) Hipokrat “İnsanlık nedir?” sorusuna “Yüksek mevkide iken tevazu göstermek, fakir olduğu halde cömertlik etmek ve başa kakmadan iyilikte bulunmaktır

” diye cevap vermiştir

Bu tanıma katılmamak mümkün değildir

4) Katip Çelebi, şekildeki gibi sıralama yapsaydı; önce soyut bir kavram olan “insanlık”tan başlayacak, insanın varlık olarak ne gibi ayrıcalıklarının olduğu belirterek “insanın imtiyaz”ını belirleyecek buradan “insan”ı varlık olarak ele almış olacaktı

En sonunda da “insanın üstünlüğü”nün sebeplerini açıklayacaktı

Bu sıralama soyuttan somuta doğru bir gidişi göstermektedir

5) Ruh, akıl, öfke, dimağ gibi soyut kavramları vali (ruh), vezir (akıl), münafık vezir (öğüt), hazinedar (dimağ) gibi somut kavramlar kullanarak somutlaştırmıştır

Bunun sebebi anlatılanların zihinde daha iyi canlanmasını sağlamaktır

6) Yazar, düşüncelerini ispat etmek için pek çok benzetmenin yanı sıra, ayetlerden ve Hipokrat’tan örnekler vermiştir

Bunları kullanmasının nedeni de anlatılanların zihinde daha iyi canlanmasını sağlamaktır

7) İnsan: İnsan küçük alemdir ve büyük alemde ne varsa onda vardır

İnsanın Üstünlüğü: İnsan, ruh ve beden bakımından bütün hayvanlardan üstündür

İnsanın İmtiyazı: İnsan, insan olmakla kainatın en üstün yaratığı olmuşsa da bu şarta bağlıdır, insan bu şarta riayet etmekle insandır, bu da ilim ve sağlam ameldir

İnsanlık: İnsana mahsus olan zati faziletlerin bütünüdür

8) İnsanın melek gibi olabileceği gibi, hayvan gibi de olabileceği yönündeki tespitidir

9) Günümüzde yaşasaydı “insan” kavramıyla ilgili olarak yaptığı tespitlere dünyanın değişen ve gelişen bir o kadar da insan için zararlı hale gelen yapısının etkisini de dahil ederek değerlendirmelerde bulunurdu

SAYFA 215

Tarih
Sade Nesir: Ziyafet-i Sultan Ahmed Han, Serdari-i Mehmed Paşa, Koçi Bey Risalesi

Sanatkarane Nesir: Hamse

Seyahat
Sade Nesir: Seyahatname
Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak)

Tezkire
Sade Nesir: Latifi
Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak)

İlmi Eser
Sade Nesir: Tuhfetü’l-ahyar
Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak)

Dini Eser
Sade Nesir: (Boş bırakılacak)
Sanatkarane Nesir: Dürretü’t Tac

Mektup
Sade Nesir: Şikayetname
Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak)

2) Nergisi’nin Hamse’sinde seci daha yoğundur

Çünkü Nergisi anlatımdan çok sanat göstermeyi amaçlamıştır

Bu nedenle anlam ikinci plana itilmiş, ahenk ön plana çıkmıştır

3) Örnekleme Amacıyla Yazılanlar: Seyahatname-Latifi Tezkiresi-Serdari-i Mehmed Paşa-Koçi Bey Risalesi-Tuhfetü’l ahyar-Naima Tarihi

Öğretmek ve Sanat Yapmak Amacıyla Yazılanlar: Şikayetname-Durretü’t Tac-Hamse

4) Sade Nesir: Cümleler kısa ve açıktır

Bilgi vermek ve bir düşünceyi ifade etmek amacıyla yazılır

Dini, tasavvufi, tarihi, kültürel, ilmi ve edebi konularda yazılmıştır

Sanatkarane Nesir: Arapça ve Farsça sözcükler boldur

Seci boldur

Amaç sanat yapmaktır

Bazı tarih, ahlak eserleri bu nesir türüyle kaleme alınmıştır

SAYFA 216

Ölçme ve Değerlendirme
1-E
2-C
3-B
4-A
5-D
6-D Y Y D Y Y
7-seci – antoloji – gezi yazısı – Evliya Çelebi – mektup

SAYFA 217

3

Ünite Ölçme ve Değerlendirme
1-E
2-C
3-A
4-E
5-D
6-E
7-Okuyana yol göstersin, mutluluk versin diye eserine Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) adını vermiştir

8-sehl-i mümteni – imge (mazmun)

9-Aşk = Şarap
Tekke = Meyhane
Aşık = Sarhoş
Mürid = Saki

10-Evliya Çelebi = Seyahatname
Katip Çelebi = Cihannüma
Seydi Ali Reis = Mirat’ül Memalik
Yunus Emre = Risalet-ün Nushiyye

11-D D D

08-23-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	10. Sınıf Sayfa 205 - 217 Arası Kitabın Sonu SAYFA 205 1) Latifi, tezkiresini oluştururken Osmanlı ülkesinde yetişen bilgili, güzel söz söyleyen veya başka bir ülkede doğup Türk şairleri yoluna giden şairleri tezkiresine almıştır Tezkiresine aldığı şairlerin meziyetlerinin ve üstünlük sebeplerinin neler olduğunu, hayat hikayelerini, eserlerini, eserlerinin özgün olup olmadığını araştırmıştır 2) Latifi’ye göre şiir, edebi açıdan üstün, edebi zevke hitap eden, özgün buluşlarla zenginleştirilmiş, edebi sanatlar bakımından da iyi işlenmiş olmalıdır Şair de bilgili, güzeli ve çirkini ayırt edebilen, kültürlü, şiir üzerine bilgisi iyi olan, zarif bir insan olmalıdır Latifi’nin bu düşünceleri şiire ve şaire edebi açıdan bir yaklaşım olduğu için bu düşüncelere katılmamak mümkün değildir 3) Ahmedi hakkındaki en kapsamlı yargı; “Şiiri ehliyetine, gazelleri marifetine göre değildir” yargısıdır Latifi bu yargıyı verirken ilk olarak Ahmedi’nin hangi bilim dallarında bilgili olduğundan, yazdığı eserlerinin şiir meclisinde itibar görmemesi dolayısıyla Şeyhi ile münasebetinden ve eserlerinden verdiği örneklerden sonra sonuca olaşmıştır 4) Latifi, tezkiresini Ahmedi’yi övmek veya yermek için yazmamıştır Sadece, Ahmedi’yi edebi bakımdan tarafsız bir değerlendirme yaptığını gösterir 5) Ahmedi-Sivas-Murat Han Gazi devri-Batınî ilimlerde bilgilidir (Geometri, tıp…)-Şiirlerinde güzellik yoktur Edebi yönü zayıftır-Şiirlerinin beğenilmesi, Şeyhi’nin onun adına bir kaside yazması-Şiir üstünlük, estetik ve edebi açıdan eşsiz olmalıdır-Divan’ından, İskendername’den örnekler vermiştir-Şiir ehliyetine, gazelleri marifetine göre değildir 6a) Şairlerin hayatı – Şairlerin ilmi yönü – Şairlerin edebi yönü – Devrin sanat anlayışı – Eserlerden örnekler b) Tezkirelerin ve edebiyat tarihinin devrin sanat anlayışını, şairlerin hayatını, ilmi ve edebi yönlerini incelemeleri ve eserlerinden örnek vermeleri bakımından aralarında benzerlik vardır Tezkireler için, döneminin edebiyat tarihleri olduğu söylenebilir SAYFA 206 7a) Alınan paragraf tezkirede Ahmedi’nin anlatıldığı kısmın ilk paragrafından bir bölümdür b) Alınan paragrafta günümüz Türkçesine göre bazı ses değişimlerinin olduğu görülmektedir beg : bey di : de- it : et- ol : o Bunun dışında Arapça ve Farsça sözcüklerin kullanıldığı, düz yazı dilinin de sade olduğu görülmektedir 8) Tezkire, Latifi’nin bilgili ve kültürlü, şiir sahasında edebi kültürü ve zevki olan birisi olduğunu göstermektedir 9) Okuduğumuz ve beğendiğimiz şairlere yer verirdik SAYFA 210 1) Evliya Çelebi, rüyasında Hz Peyagmber’i görmüş, “Şefaat Ya Resulullah” yerine “Seyahat Ya Resulullah” deyince yollara düşmüştür 2) Evliya Çelebi şöyle bir yöntem izlemiştir: -Ulaşılmak istenen yere gidiş için yapılanlar -Ulaşılan yerin dış görünümünün tanıtımı -Ulaşılan yerin tarihi ile ilgili bilgi verilmesi -Ulaşılan yerde dikkati çeken mekanların tanıtımı -Ulaşılan yerdeki insanların tanıtımı -Dönüş yolculuğunda görülen yerlerin anlatılması -En sonunda eve ve ev halkına ulaşma 3) (Bu sorunun cevabını metni okuyarak yapabiliriz) 4a) Bazı sözcüklerde ses değişimlerinin olduğu görülmektedir Bunun dışında son derece sade bir dil kullanılmıştır Ayrıca yerel ağız özellikleri de (Erzurum ağzı) yansıtılmıştır Kandan : nereden Anda : onda, orada yigirmi : yirmi tokuz : dokuz b) şita: kış kân: maden ocağı; bir şeyin kaynağı müşebbek: şebeke haline sokulmuş olan, ağ ve kafes gibi örülmüş olan vefret: çokluk, bolluk badıncan: patlıcan vasi’atü’l aktar: tarafları, yanları geniş olan rahisatü’l es’ar: yiyeceği, içeceği ucuz efvah-ı nas: halkın ağzı, lisanı darb-ı mesel: atasözü berf: kar zalûm: çok zalim olan sâkin: oturan, ikamet eden 5) En ünlü gezginimizdir – Eserinde sade bir dil kullanmıştır – Anlatımı içten, sıcak, biraz da abartılıdır – Seyahatname’si türünün en önemli eseridir SAYFA 213 1) İnsan: Nakış – Küçük alem – Şehir – Bitki – Melek - Hayvan 2) Şekle göre insan, hayvan ile melek arasında yer almaktadır Bunlardan herhangi birisine dahil olmak insanın kendi elindedir 3) Hipokrat “İnsanlık nedir?” sorusuna “Yüksek mevkide iken tevazu göstermek, fakir olduğu halde cömertlik etmek ve başa kakmadan iyilikte bulunmaktır” diye cevap vermiştir Bu tanıma katılmamak mümkün değildir 4) Katip Çelebi, şekildeki gibi sıralama yapsaydı; önce soyut bir kavram olan “insanlık”tan başlayacak, insanın varlık olarak ne gibi ayrıcalıklarının olduğu belirterek “insanın imtiyaz”ını belirleyecek buradan “insan”ı varlık olarak ele almış olacaktı En sonunda da “insanın üstünlüğü”nün sebeplerini açıklayacaktı Bu sıralama soyuttan somuta doğru bir gidişi göstermektedir 5) Ruh, akıl, öfke, dimağ gibi soyut kavramları vali (ruh), vezir (akıl), münafık vezir (öğüt), hazinedar (dimağ) gibi somut kavramlar kullanarak somutlaştırmıştır Bunun sebebi anlatılanların zihinde daha iyi canlanmasını sağlamaktır 6) Yazar, düşüncelerini ispat etmek için pek çok benzetmenin yanı sıra, ayetlerden ve Hipokrat’tan örnekler vermiştir Bunları kullanmasının nedeni de anlatılanların zihinde daha iyi canlanmasını sağlamaktır 7) İnsan: İnsan küçük alemdir ve büyük alemde ne varsa onda vardır İnsanın Üstünlüğü: İnsan, ruh ve beden bakımından bütün hayvanlardan üstündür İnsanın İmtiyazı: İnsan, insan olmakla kainatın en üstün yaratığı olmuşsa da bu şarta bağlıdır, insan bu şarta riayet etmekle insandır, bu da ilim ve sağlam ameldir İnsanlık: İnsana mahsus olan zati faziletlerin bütünüdür 8) İnsanın melek gibi olabileceği gibi, hayvan gibi de olabileceği yönündeki tespitidir 9) Günümüzde yaşasaydı “insan” kavramıyla ilgili olarak yaptığı tespitlere dünyanın değişen ve gelişen bir o kadar da insan için zararlı hale gelen yapısının etkisini de dahil ederek değerlendirmelerde bulunurdu SAYFA 215 Tarih Sade Nesir: Ziyafet-i Sultan Ahmed Han, Serdari-i Mehmed Paşa, Koçi Bey Risalesi Sanatkarane Nesir: Hamse Seyahat Sade Nesir: Seyahatname Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak) Tezkire Sade Nesir: Latifi Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak) İlmi Eser Sade Nesir: Tuhfetü’l-ahyar Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak) Dini Eser Sade Nesir: (Boş bırakılacak) Sanatkarane Nesir: Dürretü’t Tac Mektup Sade Nesir: Şikayetname Sanatkarane Nesir: (Boş bırakılacak) 2) Nergisi’nin Hamse’sinde seci daha yoğundur Çünkü Nergisi anlatımdan çok sanat göstermeyi amaçlamıştır Bu nedenle anlam ikinci plana itilmiş, ahenk ön plana çıkmıştır 3) Örnekleme Amacıyla Yazılanlar: Seyahatname-Latifi Tezkiresi-Serdari-i Mehmed Paşa-Koçi Bey Risalesi-Tuhfetü’l ahyar-Naima Tarihi Öğretmek ve Sanat Yapmak Amacıyla Yazılanlar: Şikayetname-Durretü’t Tac-Hamse 4) Sade Nesir: Cümleler kısa ve açıktır Bilgi vermek ve bir düşünceyi ifade etmek amacıyla yazılır Dini, tasavvufi, tarihi, kültürel, ilmi ve edebi konularda yazılmıştır Sanatkarane Nesir: Arapça ve Farsça sözcükler boldur Seci boldur Amaç sanat yapmaktır Bazı tarih, ahlak eserleri bu nesir türüyle kaleme alınmıştır SAYFA 216 Ölçme ve Değerlendirme 1-E 2-C 3-B 4-A 5-D 6-D Y Y D Y Y 7-seci – antoloji – gezi yazısı – Evliya Çelebi – mektup SAYFA 217 3 Ünite Ölçme ve Değerlendirme 1-E 2-C 3-A 4-E 5-D 6-E 7-Okuyana yol göstersin, mutluluk versin diye eserine Kutadgu Bilig (Mutluluk Veren Bilgi) adını vermiştir 8-sehl-i mümteni – imge (mazmun) 9-Aşk = Şarap Tekke = Meyhane Aşık = Sarhoş Mürid = Saki 10-Evliya Çelebi = Seyahatname Katip Çelebi = Cihannüma Seydi Ali Reis = Mirat’ül Memalik Yunus Emre = Risalet-ün Nushiyye 11-D D D