Edebiyat Hakkında Çook Çook Önemli Bilgiler Kaçırmayın

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-23-2012

TÜRK EDEBİYATINDA DÖNEMLER

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI

Türklerin İslamiyet'e girmeden önce meydana getirdikleri edebiyattır

Sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır

SÖZLÜ EDEBİYAT

Her toplumda olduğu gibi Türklerde de kendine özgü sözlü edebiyat ürünleri vardır

Bu ürünler eski Türk topluluklarının sığır,şölen ve yuğ adını verdikleri törenlerden doğan ürünlerdir

Sığır: Av törenlerine denir

Şölen: Kurban törenlerine denir

Yuğ: Yas,ölüm törenlerine denir

Bu törenler şaman,kam,baksı ve ozan adını alan kişiler tarafından yönetilir

Bunlar sazlarıyla bu törenlerde bazı destan parçalarını veya koşuk,sagu adı verilen şiirleri söylerlerdi

İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin Özellikleri:

*Hece ölçüsüyle söylenmiştir

(7’li,8’li,12’li)

*Yarım kafiye kullanılmıştır

*Nazım birimi dörtlüktür

*Dildeki kelime sayısı sınırlı kalmıştır

,yabancı dillerin etkisi yoktur

*Tabiatla iç içe oldukları için sanatçılar benzetmelerde tabiattan yararlanmışlardır

*Şiirlerde işlenen konular:kahramanlık,yiğitlik,ölüm,savaş ve aşktır

SÖZLÜ ÜRÜNLER

KOŞUK

*Dörtlüklerle söylenilir

*Hece vezni kullanılmıştır

Yiğitlik,aşk,tabiat gibi konular işlenir

*Halk edebiyatındaki karşılığı ‘’koşma’’,Divan edebiyatındaki karşılığı ‘’gazel’’dir

*Kafiye düzeni aaab,cccb,dddb şeklindedir

SAGU

*Devlet büyüklerinin ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için söylenen şiirlerdir

*Kafiye düzeni koşuktaki gibidir

*Halk edebiyatındaki karşılığı "ağıt", Divan edebiyatındaki karşılığı "mersiye"dir

SAV

Kısa ve özlü sözlerdir

Atasözünün yerine kullanılmıştır

DESTAN

Milletlerin zihinlerinde derin etki bırakan savaş,göç,afet,kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmiş,uzun manzum hikayelerdir

*Olayların toplumda derin izler bırakmış olması

*Olay ve kişilerin olağanüstü nitelikler göstermesi

*Tanrıların olaylara karışması

*Milli dil ve nazım şekilleriyle söylenmesi

TÜRK DESTANLARI

SAKA TÜRKLERİNİN DESTANLARI

*Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarıyla Alp Er Tunga’nın yiğitliklerinin anlatıldığı destanlardır

*Şu Destanı:İskender ile Türkler arasındaki savaşların ve Hükümdar Şu’nun destanıdır

HUN TÜRKLERİNİN DESTANI

*Oğuz Kağan Destanı: Hun Hükümdarı Mete’nin yiğitliklerini,ülkesini genişletip oğulları arasında nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır

GÖKTÜRK DESTANI

*Bozkurt Destanı: Savaşta yaralanan bir Türk’ün,dişi bir kurt tarafından kurtarılmasını,korunmasını ve Türklerin sözü edilen kurtla bu Türk’ten çoğaldığı anlatılır

*Ergenekon Destanı: Bir yenilgi sonunda Ergenekon’a çekilen Türklerin orada çoğalıp,bir demir dağı erittikten sonra öçlerini alışlarını anlatan destandır

UYGUR TÜRKLERİNİN DESTANI

*Türeyiş Destanı: Uygur hakanının,üç kızını insanoğluyla evlendirmeyi uygun bulmayarak tanrıya, kızlarıyla evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu evlenmeden çoğaldığı anlatılır

*Göç Destanı: Türklerin,Kutsal taşı Çinlilere vermeleri üzerine, tanrı tarafından cezalandırılmaları kuraklığın başlaması nedeniyle de göç etmeleri anlatılır

Diğer Milletlerin Destanları:

İran: Şehname

Alman: Nietbelungen Lied

Hindistan: Mahabarata, Ramayana

Japon: Şinto

Rus: İgor

Yunan: İlyada,Odyssa

Fransı: Chasen de Rolland

Fin: Kalevala

YAZILI EDEBİYAT

İslam öncesi Türk edebiyatına ait, bilinen yazılı ürün çok azdır

İlk eserler mezar taşlarındaki yazılardır

Türkler bu dönemde Göktürk ve Uygur alfabesini kullanmışlardır

İslam öncesi Türk edebiyatının en önemli yazılı eseri Yenisey nehri kenarındaki Orhun Abideleri dir

Abidelerin ilki M

S

720 yılında Bilge Tonyukuk tarafından yazılmış ve dikilmiştir

İkinci ve üçüncü abideler Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır

Birisi 732 yılında Kültigin adına diğeri ise 735 yılında Kültigin’in ağabeyi Bilge Kağan adına dikilmiştir

*Birinci taşın dili sadedir

İkinci ve üçüncü taşların dili ise süslü ve söylev dilidir

*Bu abideler de Göktürklerin bağımsızlıkları için Çinlilerle yaptıkları savaşlar ve bu savaşlar sonucunda devleti yeniden nasıl kurdukları anlatılır

*Çin entrikalarına karşı halk uyrılır

İSLAM ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI

İLK DÖNEM VE İLK ESERLER

KUTADGU BİLİG

*11

yy’da (1069-1070) Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır

*Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur

*Kutadgu Bilig ‘’saadet veren bilgi

ilim’’ anlamına gelir

*Didaktik bir eserdir

*Mesnevi şeklinde aruz vezniyle 6645 beyit olarak yazılmıştır

*Eserde 173 tane de dörtlük vardır

*Eserde,toplum hayatındaki bozuklukları düzeltecek,insanı mutlu edecek yollar bulmak;bu yolları,devrin hükümdarına öğütler halinde göstermektir

*Ahlak,dinin, önemi,devlet idaresi gibi konulara da değinilmiştir

*Eserde dört sembolik şahsiyet yer alır

*Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır

DİVAN-I LÜGATİ’T TÜRK

*11

yy’da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır

*Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur

*Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır

*7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir

*Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla yazılmıştır

Bu nedenle Arapça olarak kaleme alınmıştır

*Yazar Türkçe kelimelerin karşılıklarını ve bunu halk dilinden derlediği örneklerle delillendirmiştir

*Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler vardır

*Devrinin Türk dünyasını gösteren bir haritada vardır

*Hakaniye lehçesi kullanılmıştır

ATABET’ÜL HAKAYIK

*12

yyde ‘’Edip Ahmet Yükneki’’ tarafından kaleme alınmıştır

*Eser Sipehsalar Mehmet Bey adlı birine sunulmuştur

*Atabet’ül Hakayık ‘’hakikatler eşeği’’ anlamına gelir

*Aruz vezniyle mesnevi tarzında yazılmıştır

*Didaktik bir eserdir

*Cömertlik,doğruluk,ilim gibi konular işlenmiştir

*Eserde 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana gelmiştir

*Dörtlükler manilerdeki gibi aaxa şeklinde kafiyelenmiştir

*Eserin dili biraz ağıdır

Arapça ve Farsça kelimelere rastlanır

*Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır

DİVAN-I HİKMET

*12

yy’da Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır

*Hikmet: Ahmet Yesevi’nin şiirlerine verdiği isimdir

*Eserin dili sadedir

*Eserin yazılma gayesi, halka İslamiyet'i hikmetli bir şekilde öğretmektir

*Dörtlüklerle ve hece vezniyle yazılmıştır

*Hakaniye lehçesi kullanılmıştır

KİTAB-I DEDE KORKUT

*Destan dan halk hikayesine geçiş döneminin ürünüdür

*12 hikayeden oluşur

*Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir

*Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili özelliklerde vardır

*Eserde geçen ‘’Dede Korkut’’meçhul bir halk ozanıdır

*Hikayelerde oğuzların çevredeki boylar ile aralarındaki savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır

*Hikayelerin konuları;aşk,yiğitlik gösterisi,karamanlık,boylar arasındaki savaştır

*15

yy’da kaleme alınmıştır

*Eserin yazarı belli değildir

*Nazım ile nesir iç içedir

*Hakaniye lehçesi kullanılmıştır

HALK EDEBİYATI

Halk Edebiyatının Genel Özellikleri:

*Kullanılan dil halkın kullandığı,konuştuğu dildir

*Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilir

*Şair şiirlerini saz eşliğinde,belli bir ezgi ile söyler

*Nazım birimi dörtlüktür

*Hece ölçüsü kullanılmıştır (genellikle 7’li,8’li ve 11’li)

*Yarım kafiye kullanılır

Rediften yararlanılmıştır

*Azda olsa benzetmelerden faydalanılmıştır

(Boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle)

*İşlenen konular;

aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yiğitlik,topl um,din ,

zamandan şikayet sık sık işlenen konulardır

*Şiirlerin başlığı yoktur,Nazım şekilleri ile adlandırılır

A)ANONİM HALK EDEBİYATI

Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır

*Sözlü geleneğe dayanır

*Halk diliyle söylenir

*Anonim halk edebiyatıürünleridir; mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal v

b

*Bu ürünlerde ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenir

NAZIM ŞEKİLLERİ

MANİ

*Aşk, sevgi, yiğitlik, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm gibi temaları işleyen bir türdür

*Hecenin 7’li kalıbı ile söylenir

*Bir dörtlükten oluşur

*İlk iki dize hazırlıktır;yani doldurmadır

*Asıl maksat son iki dizelerde söylenir

*Kafiye örgüsü aaxa şeklindedir

*Dört dizeden fazla olan manilerde vardır

NİNNİ

Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgi ile söylediği sözlü edebiyat ürünüdür

*Hece ölçüsü ile söylenir

(7’li 8’li ve 9’lu)

Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevincini, üzüntülerini anlatır

TÜRKÜ

*Kendine özgü bir ezgi ile söylenen bir nazım biçimidir

*Daha çok hecenin 8’li ve 11’li kalıbıyla söylenir

*İki bölümden oluşur

Birinci bölüm türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdür

Buna bent denir

İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümleridir

Bunlara da kavuştak denir

*Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir

*Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,harset,sevgi ve güzellik gibi konular işlenmiştir

*Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye değişir

AĞIT

Ölen kimsenin arkasından söylenen ve ölen kimsenin hayattaki başarılarını anlatan şiirlerdir

B)AŞIK HALK EDEBİYATI

*Aşık adı verilen halk şairleri tarafından oluşturulmuştur

*Aşıklar genellikle okur, yazar değillerdir

*Aşıklar, köy, kasaba, şehir ve asker ocaklarında yetişir

NAZIM ŞEKİLLERİ

KOŞMA

*Sevgi,doğa,türlü acılar,insanlık sevgi ve yiğitlik gibi bir türdür 11’li hece ölçüsüyle söylenir

(6+5 ve 4+4+3)

*Nazım birimi dörtlüktür

(en az 3,en fazla12)

*Son dörtlükte ozanın adı yer alır

*Kafiye düzeni abab,cccb,dddb

şeklindedir

Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de isimlendirilmiştir

a)Güzelleme:Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmadır

b)Taşlama: Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir

c)Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir;

d)Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir

*Belli bir ezgi ile söylenir

SEMAİ

*Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir

*Koşma gibi kafiyelenir

*En az 3,en fazla 5-6 dörtlükten oluşur

*Kendine özgü bir ezgi vardır

*Koşmada işlenen temaların ve konuların hepsi,semai de kullanılır

*Koşmada ayrılan yönleri;bestesi ölçüsü ve dörtlük sayılır

VARSAĞI

*İlk olarak toroslarda yaşayan Varsak boyunda ozanlar tarafından kullanılmıştır

*Kendine özgü bir bestesi vardır

*Müziğinde ve sözlerinde meydan okuyan,babacan erkekçe bir hava duyulur

*Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir

*Diğer nazım şekillerinden farklı bre,behey,hey gibi ünlemlere yer verilmesidir

*Hayattan ve talihten şikayet işlenir

DESTAN

*Yiğitlik,savaş,deprem,yangın gibi toplumsal açıdan önemli konular işlediği bir türdür

*Nazım birimi dörtlüktür

(En uzun 100 dörtlük olanları vardır

*Genellikle 11’li hece ölçüsü ile yazılır

*Kafiye örgüsü koşma ile aynıdır

*Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı ‘’en ünlüsüdür’’

AŞIK EDEBİYATININ SANATÇILARI

KÖROĞLU

*16

yy’li halk şairlerimizdendir

*Bolu Bey’i ile yaptığı mücadele ile tanınır

*Şiirleri arasında yiğitçe,coşkun bir seslenişle söylenmiş koçaklamaları önemli bir yer tutar

*Aşk,tabiat gibi konuları işlediği şiirleri de vardır

KARACAOĞLAN

*17

yy halk şairidir

*Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir

*Aşk ve tabiat şairidir

*Dili sadedir arı ve duru bir Türkçe’dir

*Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir

*Şiirlerini hece ölçüsü ile yazmıştır

GEVHERİ

*17

yy sonu ve 18

yy başında yaşamıştır

*Şiirden Şam’a, Arabistan’a gittiğini bir kaynaktan da Rumenli de bulunduğunu ve bir paşanın yanında katiplik yaptığını öğreniyoruz

*Şiirlerinde divan edebiyatının etkisi vardır

*Yer yer aruz ölçüsünü de kullanılmıştır

*Şiirlerinde yabancı kelimelere ve divan edebiyatı mazmunlarına yer vermiştir

SEYRANİ

*Kayseri’nin Develi kasabasında doğmuştur

*İstanbul a gelmiş ancak devrin büyüklerini hicvettiği için,memleketine dönmek zorunda kalmıştır

*Hicivleriyle tanınır

*Aruzlar da yazmakla birlikte asıl şöhretini hece ölçüsüyle bulmuştur

DADALOĞLU

*Toroslardaki göçebe Türkmenlerin Avşar boyundan olan Dadaloğlu’nun hayatı hakkında fazla bilgimiz yoktur

*Şiirlerinde yiğitçe bir sesleniş olduğu gibi içli söyleyiş de vardır

*İçinde bulunduğu tarih ve toplum olaylarını şiirlerine yansıtmıştır

ERZURUMLU EMRAH

Zamanın ünlü şairlerindendir

Asıl kişiliği hece ölçüsü ile yazdığı koşma ve semailerinde görülür

AŞIK VEYSEL SATIROĞLU

*Sivas’ın Şarkışla ilçesinin Sivri alan köyünde doğmuştur

*Çocukluğunda geçirdiği çiçek hastalığı yüzünden gözlerini kaybetmiştir

*İçli bir saz şairidir

*Şiirlerinde insan,yurt,tabiat sevgisini dile getirmiştir

*Ankara ve İstanbul radyolarında program yapmıştır

*Ahmet Kudsi Tecer tarafından edebiyatımıza kazandırılmıştır

Eserlerieğişler,sazımdan sesler,dostlar beni hatırlasın

C)TEKKE VE TASAVVUF HALK EDEBİYATI

*Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle gelişen bir edebiyattır

*Bu edebiyatın konusu Allah aşkı ve Vahdet-i Vücud düşüncesidir

*Şairleri hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatı nazım şekillerinde kullanılmıştır

*Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır

*Dili halkın anlayabileceği bir dildir

NAZIM ŞEKİLLERİ

İLAHİ

*Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlere denir

*Özel bir ezgiyle okunur

*Hecenin 7’li 8’li 11’li kalıbıyla söylenir

NEFES

*Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir

*Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır

*Hz

Muhammed ve Hz

Ali için övgülerde söylenilir

NUTUK

Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir

DEVRİYE

Devir kuramını anlatan şiirlere denir

ŞATHİYE

İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir

TEKKE VE TASAVVUF EDEBİYATI SANATÇILARI

YUNUS EMRE (1249-1322)

*Eskişehir’de doğup öldüğü söylenir

*Hayatı efsanelerle örülmüştür

*Dili sadedir

*Allah inancını ve insan sevgisini işler

*Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardır

Lirik bir şairdir

*Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır

*İşlediği konular yönüyle evrenseldir

Eserleriivan,Risaletün Nushiye

PİR SULTAN ABDAL (?-1560)

*16

yy!da yaşamış bir Bektaşi şairidir

Sivas’ın Banaz köyünde doğmuştur

Hızır Paşa tarafından Sivas'ta öldürülmüştür

*Tasavvuf,tabiat,aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili konular işler

*Divan edebiyatında etkilenmemiştir

Dili sadedir

HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270)

13

yy’da yaşamıştır,Türkistan’ın Nişabur şehrinde doğmuştur

A

Yesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir

Bilinen en önemli eseri ‘’Makalat’’tır

Sohbetler sözler anlamına gelir

Hz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allah’ın birliği gibi konuları ele almıştır

08-23-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Edebiyat Hakkında Çook Çook Önemli Bilgiler Kaçırmayın TÜRK EDEBİYATINDA DÖNEMLER İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI Türklerin İslamiyet'e girmeden önce meydana getirdikleri edebiyattır Sözlü ve yazılı olmak üzere ikiye ayrılır SÖZLÜ EDEBİYAT Her toplumda olduğu gibi Türklerde de kendine özgü sözlü edebiyat ürünleri vardır Bu ürünler eski Türk topluluklarının sığır,şölen ve yuğ adını verdikleri törenlerden doğan ürünlerdir Sığır: Av törenlerine denir Şölen: Kurban törenlerine denir Yuğ: Yas,ölüm törenlerine denir Bu törenler şaman,kam,baksı ve ozan adını alan kişiler tarafından yönetilirBunlar sazlarıyla bu törenlerde bazı destan parçalarını veya koşuk,sagu adı verilen şiirleri söylerlerdi İslamiyet Öncesi Türk Şiirinin Özellikleri: Hece ölçüsüyle söylenmiştir(7’li,8’li,12’li) Yarım kafiye kullanılmıştır Nazım birimi dörtlüktür Dildeki kelime sayısı sınırlı kalmıştır,yabancı dillerin etkisi yoktur Tabiatla iç içe oldukları için sanatçılar benzetmelerde tabiattan yararlanmışlardır Şiirlerde işlenen konular:kahramanlık,yiğitlik,ölüm,savaş ve aşktır SÖZLÜ ÜRÜNLER KOŞUK Dörtlüklerle söylenilir Hece vezni kullanılmıştırYiğitlik,aşk,tabiat gibi konular işlenir Halk edebiyatındaki karşılığı ‘’koşma’’,Divan edebiyatındaki karşılığı ‘’gazel’’dir Kafiye düzeni aaab,cccb,dddb şeklindedir SAGU Devlet büyüklerinin ölümü üzerine duyulan acıyı dile getirmek için söylenen şiirlerdir Kafiye düzeni koşuktaki gibidir Halk edebiyatındaki karşılığı "ağıt", Divan edebiyatındaki karşılığı "mersiye"dir SAV Kısa ve özlü sözlerdirAtasözünün yerine kullanılmıştır DESTAN Milletlerin zihinlerinde derin etki bırakan savaş,göç,afet,kıtlık gibi olayların etkisiyle söylenmiş,uzun manzum hikayelerdir Olayların toplumda derin izler bırakmış olması Olay ve kişilerin olağanüstü nitelikler göstermesi Tanrıların olaylara karışması Milli dil ve nazım şekilleriyle söylenmesi TÜRK DESTANLARI SAKA TÜRKLERİNİN DESTANLARI Alp Er Tunga Destanı: Türk-İran savaşlarıyla Alp Er Tunga’nın yiğitliklerinin anlatıldığı destanlardır Şu Destanı:İskender ile Türkler arasındaki savaşların ve Hükümdar Şu’nun destanıdır HUN TÜRKLERİNİN DESTANI Oğuz Kağan Destanı: Hun Hükümdarı Mete’nin yiğitliklerini,ülkesini genişletip oğulları arasında nasıl bölüştürdüğünü anlatan destandır GÖKTÜRK DESTANI Bozkurt Destanı: Savaşta yaralanan bir Türk’ün,dişi bir kurt tarafından kurtarılmasını,korunmasını ve Türklerin sözü edilen kurtla bu Türk’ten çoğaldığı anlatılır Ergenekon Destanı: Bir yenilgi sonunda Ergenekon’a çekilen Türklerin orada çoğalıp,bir demir dağı erittikten sonra öçlerini alışlarını anlatan destandır UYGUR TÜRKLERİNİN DESTANI Türeyiş Destanı: Uygur hakanının,üç kızını insanoğluyla evlendirmeyi uygun bulmayarak tanrıya, kızlarıyla evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu evlenmeden çoğaldığı anlatılır Göç Destanı: Türklerin,Kutsal taşı Çinlilere vermeleri üzerine, tanrı tarafından cezalandırılmaları kuraklığın başlaması nedeniyle de göç etmeleri anlatılır Diğer Milletlerin Destanları: İran: Şehname Alman: Nietbelungen Lied Hindistan: Mahabarata, Ramayana Japon: Şinto Rus: İgor Yunan: İlyada,Odyssa Fransı: Chasen de Rolland Fin: Kalevala YAZILI EDEBİYAT İslam öncesi Türk edebiyatına ait, bilinen yazılı ürün çok azdır İlk eserler mezar taşlarındaki yazılardır Türkler bu dönemde Göktürk ve Uygur alfabesini kullanmışlardır İslam öncesi Türk edebiyatının en önemli yazılı eseri Yenisey nehri kenarındaki Orhun Abideleri dir Abidelerin ilki MS 720 yılında Bilge Tonyukuk tarafından yazılmış ve dikilmiştir İkinci ve üçüncü abideler Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır Birisi 732 yılında Kültigin adına diğeri ise 735 yılında Kültigin’in ağabeyi Bilge Kağan adına dikilmiştir Birinci taşın dili sadedirİkinci ve üçüncü taşların dili ise süslü ve söylev dilidir Bu abideler de Göktürklerin bağımsızlıkları için Çinlilerle yaptıkları savaşlar ve bu savaşlar sonucunda devleti yeniden nasıl kurdukları anlatılır Çin entrikalarına karşı halk uyrılır İSLAM ETKİSİNDEKİ TÜRK EDEBİYATI İLK DÖNEM VE İLK ESERLER KUTADGU BİLİG 11 yy’da (1069-1070) Yusuf Has Hacip tarafından yazılmıştır Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur Kutadgu Bilig ‘’saadet veren bilgiilim’’ anlamına gelir Didaktik bir eserdir Mesnevi şeklinde aruz vezniyle 6645 beyit olarak yazılmıştır Eserde 173 tane de dörtlük vardır Eserde,toplum hayatındaki bozuklukları düzeltecek,insanı mutlu edecek yollar bulmak;bu yolları,devrin hükümdarına öğütler halinde göstermektir Ahlak,dinin, önemi,devlet idaresi gibi konulara da değinilmiştir Eserde dört sembolik şahsiyet yer alır Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır DİVAN-I LÜGATİ’T TÜRK 11yy’da (1072-1074) Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılmıştır Ebul Kasım Abdullah’a sunulmuştur Türkçe’nin ilk sözlüğü ve dilbilgisi kitabıdır 7500 Türkçe kelimenin Arapça karşılığı verilmiştir Türk dilini Araplara öğretmek amacıyla yazılmıştırBu nedenle Arapça olarak kaleme alınmıştır Yazar Türkçe kelimelerin karşılıklarını ve bunu halk dilinden derlediği örneklerle delillendirmiştir Türk boyları ve coğrafyası ile Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler vardır Devrinin Türk dünyasını gösteren bir haritada vardır Hakaniye lehçesi kullanılmıştır ATABET’ÜL HAKAYIK 12yyde ‘’Edip Ahmet Yükneki’’ tarafından kaleme alınmıştır Eser Sipehsalar Mehmet Bey adlı birine sunulmuştur Atabet’ül Hakayık ‘’hakikatler eşeği’’ anlamına gelir Aruz vezniyle mesnevi tarzında yazılmıştır Didaktik bir eserdir Cömertlik,doğruluk,ilim gibi konular işlenmiştir Eserde 46 beyit ve 101 dörtlükten meydana gelmiştir Dörtlükler manilerdeki gibi aaxa şeklinde kafiyelenmiştir Eserin dili biraz ağıdırArapça ve Farsça kelimelere rastlanır Hakaniye lehçesiyle yazılmıştır DİVAN-I HİKMET 12yy’da Hoca Ahmet Yesevi tarafından yazılmıştır Hikmet: Ahmet Yesevi’nin şiirlerine verdiği isimdir Eserin dili sadedir Eserin yazılma gayesi, halka İslamiyet'i hikmetli bir şekilde öğretmektir Dörtlüklerle ve hece vezniyle yazılmıştır Hakaniye lehçesi kullanılmıştır KİTAB-I DEDE KORKUT Destan dan halk hikayesine geçiş döneminin ürünüdür 12 hikayeden oluşur Olağanüstü olaylarla gerçeğe uygun olaylar eserde iç içedir Türklerin eski yaşam tarzları ile ilgili ayrıntılar yanında İslam dini ile ilgili özelliklerde vardır Eserde geçen ‘’Dede Korkut’’meçhul bir halk ozanıdır Hikayelerde oğuzların çevredeki boylar ile aralarındaki savaşlar ve kendi iç mücadeleleri yer alır Hikayelerin konuları;aşk,yiğitlik gösterisi,karamanlık,boylar arasındaki savaştır 15 yy’da kaleme alınmıştır Eserin yazarı belli değildir Nazım ile nesir iç içedir Hakaniye lehçesi kullanılmıştır HALK EDEBİYATI Halk Edebiyatının Genel Özellikleri: Kullanılan dil halkın kullandığı,konuştuğu dildir Halk deyimlerine ve güzel halk söyleyişlerine yer verilir Şair şiirlerini saz eşliğinde,belli bir ezgi ile söyler Nazım birimi dörtlüktür Hece ölçüsü kullanılmıştır (genellikle 7’li,8’li ve 11’li) Yarım kafiye kullanılırRediften yararlanılmıştır Azda olsa benzetmelerden faydalanılmıştır (Boy serviye, yüz aya, kaş kaleme, diş inciye, yanak güle) İşlenen konular; aşk,tabiat,ayrılık,hasret,ölüm,yiğitlik,topl um,din , zamandan şikayet sık sık işlenen konulardır Şiirlerin başlığı yoktur,Nazım şekilleri ile adlandırılır A)ANONİM HALK EDEBİYATI Kim tarafından söylendiği bilinmeyen halkın ortak malı sayılan ürünlerin oluşturduğu edebiyattır Sözlü geleneğe dayanır Halk diliyle söylenir Anonim halk edebiyatıürünleridir; mani, ninni, türkü, destan, tekerleme, bilmece, masal vb Bu ürünlerde ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi tüm insanlığı ilgilendiren konular işlenir NAZIM ŞEKİLLERİ MANİ Aşk, sevgi, yiğitlik, evlat sevgisi, toplum olayları ve ölüm gibi temaları işleyen bir türdür Hecenin 7’li kalıbı ile söylenir Bir dörtlükten oluşur İlk iki dize hazırlıktır;yani doldurmadır Asıl maksat son iki dizelerde söylenir Kafiye örgüsü aaxa şeklindedir Dört dizeden fazla olan manilerde vardır NİNNİ Annelerin çocuklarını uyutmak için belli bir ezgi ile söylediği sözlü edebiyat ürünüdür Hece ölçüsü ile söylenir(7’li 8’li ve 9’lu) Anne çocuğuna ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, kendi sevincini, üzüntülerini anlatır TÜRKÜ Kendine özgü bir ezgi ile söylenen bir nazım biçimidir Daha çok hecenin 8’li ve 11’li kalıbıyla söylenir İki bölümden oluşurBirinci bölüm türkünün asıl sözlerinin bulunduğu bölümdürBuna bent denir İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümleridirBunlara da kavuştak denir Bentler ve kavuştaklar kendi aralarında kafiyelidir Aşk,tabiat,ayrılık,gurbet,harset,sevgi ve güzellik gibi konular işlenmiştir Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye değişir AĞIT Ölen kimsenin arkasından söylenen ve ölen kimsenin hayattaki başarılarını anlatan şiirlerdir B)AŞIK HALK EDEBİYATI Aşık adı verilen halk şairleri tarafından oluşturulmuştur Aşıklar genellikle okur, yazar değillerdir Aşıklar, köy, kasaba, şehir ve asker ocaklarında yetişir NAZIM ŞEKİLLERİ KOŞMA Sevgi,doğa,türlü acılar,insanlık sevgi ve yiğitlik gibi bir türdür 11’li hece ölçüsüyle söylenir(6+5 ve 4+4+3) Nazım birimi dörtlüktür (en az 3,en fazla12) Son dörtlükte ozanın adı yer alır Kafiye düzeni abab,cccb,dddb şeklindedir Koşmalar konuları yönüyle kendi içinde de isimlendirilmiştir a)Güzelleme:Aşk, hasret, ayrılık, doğa sevgisi gibi lirik konuları işleyen koşmadır b)Taşlama: Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek amacıyla yazılan şiirlerdir c)Koçaklama: Coşkun ve yiğitçe bir üslupla savaş ve dövüşleri anlatan şiirlerdir; d)Ağıt: Bir kişinin ölümünden duyulan acı ifade edilir Belli bir ezgi ile söylenir SEMAİ Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir Koşma gibi kafiyelenir En az 3,en fazla 5-6 dörtlükten oluşur Kendine özgü bir ezgi vardır Koşmada işlenen temaların ve konuların hepsi,semai de kullanılır Koşmada ayrılan yönleri;bestesi ölçüsü ve dörtlük sayılır VARSAĞI İlk olarak toroslarda yaşayan Varsak boyunda ozanlar tarafından kullanılmıştır Kendine özgü bir bestesi vardır Müziğinde ve sözlerinde meydan okuyan,babacan erkekçe bir hava duyulur Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir Diğer nazım şekillerinden farklı bre,behey,hey gibi ünlemlere yer verilmesidir Hayattan ve talihten şikayet işlenir DESTAN Yiğitlik,savaş,deprem,yangın gibi toplumsal açıdan önemli konular işlediği bir türdür Nazım birimi dörtlüktür(En uzun 100 dörtlük olanları vardır Genellikle 11’li hece ölçüsü ile yazılır Kafiye örgüsü koşma ile aynıdır Kayıkçı Kul Mustafa’nın Genç Osman Destanı ‘’en ünlüsüdür’’ AŞIK EDEBİYATININ SANATÇILARI KÖROĞLU 16yy’li halk şairlerimizdendir Bolu Bey’i ile yaptığı mücadele ile tanınır Şiirleri arasında yiğitçe,coşkun bir seslenişle söylenmiş koçaklamaları önemli bir yer tutar Aşk,tabiat gibi konuları işlediği şiirleri de vardır KARACAOĞLAN 17yy halk şairidir Bütün aşık edebiyatı şairlerini etkilemiştir Aşk ve tabiat şairidir Dili sadedir arı ve duru bir Türkçe’dir Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir Şiirlerini hece ölçüsü ile yazmıştır GEVHERİ 17yy sonu ve 18yy başında yaşamıştır Şiirden Şam’a, Arabistan’a gittiğini bir kaynaktan da Rumenli de bulunduğunu ve bir paşanın yanında katiplik yaptığını öğreniyoruz Şiirlerinde divan edebiyatının etkisi vardır Yer yer aruz ölçüsünü de kullanılmıştır Şiirlerinde yabancı kelimelere ve divan edebiyatı mazmunlarına yer vermiştir SEYRANİ Kayseri’nin Develi kasabasında doğmuştur İstanbul a gelmiş ancak devrin büyüklerini hicvettiği için,memleketine dönmek zorunda kalmıştır Hicivleriyle tanınır Aruzlar da yazmakla birlikte asıl şöhretini hece ölçüsüyle bulmuştur DADALOĞLU Toroslardaki göçebe Türkmenlerin Avşar boyundan olan Dadaloğlu’nun hayatı hakkında fazla bilgimiz yoktur Şiirlerinde yiğitçe bir sesleniş olduğu gibi içli söyleyiş de vardır İçinde bulunduğu tarih ve toplum olaylarını şiirlerine yansıtmıştır ERZURUMLU EMRAH Zamanın ünlü şairlerindendirAsıl kişiliği hece ölçüsü ile yazdığı koşma ve semailerinde görülür AŞIK VEYSEL SATIROĞLU Sivas’ın Şarkışla ilçesinin Sivri alan köyünde doğmuştur Çocukluğunda geçirdiği çiçek hastalığı yüzünden gözlerini kaybetmiştir İçli bir saz şairidir Şiirlerinde insan,yurt,tabiat sevgisini dile getirmiştir Ankara ve İstanbul radyolarında program yapmıştır Ahmet Kudsi Tecer tarafından edebiyatımıza kazandırılmıştır Eserlerieğişler,sazımdan sesler,dostlar beni hatırlasın C)TEKKE VE TASAVVUF HALK EDEBİYATI Dini tasavvufi düşünceyi yaymak düşüncesiyle gelişen bir edebiyattır Bu edebiyatın konusu Allah aşkı ve Vahdet-i Vücud düşüncesidir Şairleri hem divan edebiyatı hem de halk edebiyatı nazım şekillerinde kullanılmıştır Aruz vezni ve hece vezni birlikte kullanılmıştır Dili halkın anlayabileceği bir dildir NAZIM ŞEKİLLERİ İLAHİ Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlere denir Özel bir ezgiyle okunur Hecenin 7’li 8’li 11’li kalıbıyla söylenir NEFES Bektaşi şairlerinin söyledikleri şiirlere denir Tasavvuftaki Vahdet-i Vucud düşüncesi anlatılır Hz Muhammed ve Hz Ali için övgülerde söylenilir NUTUK Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri şiirlerdir DEVRİYE Devir kuramını anlatan şiirlere denir ŞATHİYE İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir TEKKE VE TASAVVUF EDEBİYATI SANATÇILARI YUNUS EMRE (1249-1322) Eskişehir’de doğup öldüğü söylenir Hayatı efsanelerle örülmüştür Dili sadedir Allah inancını ve insan sevgisini işler Şiirlerinde coşkun bir lirizm vardırLirik bir şairdir Şiirlerinde hem aruz hem de hece vezni kullanılmıştır İşlediği konular yönüyle evrenseldir Eserleriivan,Risaletün Nushiye PİR SULTAN ABDAL (?-1560) 16yy!da yaşamış bir Bektaşi şairidirSivas’ın Banaz köyünde doğmuşturHızır Paşa tarafından Sivas'ta öldürülmüştür Tasavvuf,tabiat,aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili konular işler Divan edebiyatında etkilenmemiştir Dili sadedir HACI BEKTAŞ-I VELİ (1209-1270) 13yy’da yaşamıştır,Türkistan’ın Nişabur şehrinde doğmuşturAYesevi’nin isteğiyle Anadolu’ya gelmiştir Bilinen en önemli eseri ‘’Makalat’’tır Sohbetler sözler anlamına gelirHz Adem’in yaratılışı, Şeytan ve Şeytani işler, Allah’ın birliği gibi konuları ele almıştır