Bergson

Henry Bergson'un Ahlak (Etik) ve Din Anlayışı

Etik konusunda Bergson'un gelenekçi felsefeden ayrı bir yol tuttuğu görülür Ona göre ahlakın iki türü vardır Biri içedönük (kapalı) ahlak, öteki dışadönük (açık) ahlaktır "Leş deux Sources de la Morale et de la Religion" adlı yapıtında işlediği ahlak sorununu dinle birlikte ele almıştır Kapalı ahlak'ın kaynağı içgüdüye dayalı eylemlerin toplumla olan ilişkileridir Bu eylemler, toplum yaşamının sürekli baskısı altında, kendiliğinden biçimlenerek birer töre niteliği kazanmıştır Kişi bunlara bir içgüdü eyleminde olduğu gibi uyarak davranır Bireyin "ben"i ile bu tür ahlak ilkeleri arasında uyuşmazlık çıktığında gerginlik artar, kişi topluma karşı direnir Bu ahlak türü baskı altına alıcıdır Açık ahlak ise üstün insanlara özgü olan ve tarihte benzen az bulunan kişilerde ortaya çıkan bireysel ahlaktır Bu ahlakın kaynağı baskı değil esindir, yaratıcı, ilerletici bir nitelik taşır Onun açık oluşu bütün yaşamı kuşatması yüzündendir Özgürlük duygusunun gelişmesinde etkili olan açık ahlakın belli bir nesnesi yoktur

Bergson ahlak sorununu incelediği yapıtında dine de geniş yer vermiş, onunla ilgili görüşlerini ayrıntılı olarak sergilemiştir Ona göre dinin de ahlak gibi iki türü, iki ayrı kaynağı vardır Din "durağan din", "devingen din" olmak üzere ikiye ayrılır Durağan din, kişinin varlığını ilgilendiren, doğanın geliştirdiği bir korunma aracıdır Kişiyi içinde yaşadığı topluma bağlayan, bireyle toplum arasında uyum ve birlik sağlayan bu tür dindir Bu dinin başka bir kaynağı da ahlakın bir söylence niteliği kazandırdığı kişisel işlevlerdir Devingen dinin kaynağı gizemciliktir Bu nedenle
yaşam atılımıyla yakın ilgisi vardır

Bergson çağdaş felsefeye getirdiği yeni sorunlarla, bu sorunlara aradığı çözümlerle ilgi çekmiş, özellikle felsefeye ruhbilim açısından bakanlar üzerinde etkili olmuştur

YAPITLARI

Matiere et Memoire, 1896, ("Özdek ve Bellek"); Le Rire, 1900, (Gülme); l'Evolution Creatrice, 1907, (Yaratıcı Tekamül, 1947); Leş deux Sources de la Morale et de la Religion, 1923, (Ahlak ile Dinin İki Kaynağı, 1949), Leş Donnees Immediates de la Conscience, 1889, (Şuurun Doğrudan Doğruya Verileri, 1950)

KAYNAKLAR

Türk ve Dünya Ünlüleri Ansiklopedisi; IM Bochenskı, Çağdaş Avrupa Felsefesi, 1983; M Sekip Tunç, Bergson, 1937; Filozoflar AnsiklopedisiCemil Sena