Bilim Felsefesi-2 Karl Raimond Popper

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-23-2012

POPPER?İN ELEŞTİRİLMESİ

Yanlışlanabilirlik ilkesine yöneltilen eleştiri genişletilebilir

Popper'ın yanlışlanabilirlik derecesini belirleme yönteminin varılmak istenen kavrama uygun olup olmadığı sorulabilir

Popper'a göre, kuramlar genel içermelerden oluşur ve genel içermelerin bazı temel-önermelerle bağdaşması mantıksal olarak olanaksızdır

Söz konusu kuram doğru ise, bazı temel-önermelerin yanlış; kuram yanlış ise, bazı temel-önermelerin doğru olması gere- kir

Kuram, bazı temel-önermeleri yasaklar

Buna karşılık, kuram nedensel bir ilişkinin ifadesi olarak anlaşılırsa, temel-öner- meleri, ancak geçerli başka nedensel etkenlerin bulunmaması koşuluyla yasaklar

?Isı yükselmesi halinde uzunluk artar? şeklindeki önerme, bir çubuğun ısıtılmasına rağmen aynı uzunlukta kalmasıyla bağdaşabilir

Örneğin, çubuk bir yandan ısıtılırken, öte yandan mekanik olarak sıkıştırılabilir

Bilimde normal olan durumda, birlikte veya birbirlerine karşı etki yapan birden çok sayıda nedensel etkenin varlığı kabul edilir

Dolayısıyla, Popper'in yanlışlanabilirlik derecesi kavramı, gerçek yanlışlanabilirlik derecesini değil, yanlışlanabilirlik derecesi ölçülmek istenen önermede ifade edilen nedensel etkenlerden başka hiçbir etkenin düşünülemeyeceği durumlardaki ideal bir yanlışlanabilirlik derecesini ölçmektedir

Bu nedenlerle Popper'in yanlışlanabilirlik derecesini belirleme yöntemi reddedilecek olursa, onun yöntem kuralları da kabul edilemez, çünkü bu kurallar gerçekten varolan durumlardaki gerçekten varolan kuramlara uygulanmak üzere düşünülmüştür

Bu eleştirinin temeli, ?neden-önermeleri?nin değil, genel içerimlerin, bazı temel-önermeleri yasakladığı (ya da onlarla mantıksal

olarak bağdaşmaz olduğu) görüşüdür

Popper'a göre, neden önermeleri yöntemsel açıdan genel içerimlerle eşitlenebilir; dolayısıyla yukarıdaki eleştiri Popper'ın bu fikrinin de tartışılabilir olduğunu düşündürür

Bu eleştirinin Popper-Hempel açık lama modeli bakımından da bazı sonuçları vardır

Bu model (I

Bölüm, ?Neden Kavramı'nın sonuna bakınız) bütün yasaları ve kuramları genel içerimler olarak görür ve açıklamalar, tümdengelimsel çıkarımlardan ibarettir, der

Ancak tümdengelimsel açık- lamaların, nedensel açıklamalarla eşit değerde görülebilmesi için, tümdengelimsel çıkarımın kapsadığı genel içerimlerle temsil edilen nedensel etkenin dışında geçerli olabilecek hiçbir başka etken bulunmaması gerekir

Tümdengelimsel bir çıkarımın açıklama olarak anlaşılabilmesi için, bu çıkarımda söylenmeyen bir şeyi varsayması gerekir ve bu durumda da tümdengelimsel açıklamaların nedensel etkenleri ve nedensel açıklamaların yerini ne ölçüde alabileceği sorusu sorulabilir

Bir sonraki Bölümde ayrıntılı olarak ele alacağımız Popper'a yöneltilmiş eleştirilerden bir diğerini şimdiden özetleyeceğiz

Popper'ın yöntembilimi

en azından iki varsayıma dayanır gibidir:

1 - Kuramları ve yasaları diğer önermelerden bağımsız olarak ele almak olanaklıdır;

2 - Kuramlar normal olarak yanlışlanmaz

İlk varsayımı gerçekten yapmış olduğu, tikel önermeler için yanlışlanabilirliği tanımlamasından ve ayrıca yazılarında, bağla- ma bakılmaksızın her zaman için ?cesur tahminlerde bulunula- bileceği fikrini uyandırmasından da anlaşılmaktadır

Kuhn'a göre, bir önceki bağlamı reddetmeksizin, ?cesur tahminler?de bulunulamaz

Yepyeni bir paradigma kurulması gerekir Paradigmalar da, yöntembilimsel açıdan tikel önermeler gibi davranmazlar

Bu bağlamda, mantıkçı pozitivizmin giderek soyutlanmış önermelerin ele alınışından nasıl uzaklaştığı hatırlanabilir

(I

Bölüm, Doğrulanabilirlik İlkesi'nin sonuna bakınız)

Popper'ın ikinci varsayımı yaptığı apaçıktır

Kuramları yanlışlamaya çalışmak gerektiğini önemle vurgular; normal olarak yapılan bu olsaydı, üzerinde durması gerekmezdi

Oysa Kuhn'un ortaya koyduğu bilim tarihi, kuramların normal olarak yanlışlandığına işâret eder

Popper hemen hemen tüm kuramların ampirik desteğe sahip olduklarını göstererek mantıkçı pozitivistlerin ayaklarını nasıl yerden kaydırmışsa, Kuhn

da hemen hemen

tüm kuramların hemen her zaman yanlışlandığını, yani kuramlara tümüyle uymayan geçerli verilerin her zaman bulunduğunu göstererek Popper'ın ayaklarını yerden kaydırmıştır

Bundan çıkan sonuç şudur: hangi kuramın kabul edilmesi gerektiği sorusu, Popper'ın yöntembilimiyle bağdaşmayan bir biçimde yeniden sorulmalıdır

Soru şöyle olacaktır: Yanlışlanan tüm kuramların hangisi ya da hangileri doğru olarak kabul edilmelidir?

08-23-2012	#5
Prof. Dr. Sinsi	Bilim Felsefesi-2 Karl Raimond Popper POPPER?İN ELEŞTİRİLMESİ Yanlışlanabilirlik ilkesine yöneltilen eleştiri genişletilebilir Popper'ın yanlışlanabilirlik derecesini belirleme yönteminin varılmak istenen kavrama uygun olup olmadığı sorulabilir Popper'a göre, kuramlar genel içermelerden oluşur ve genel içermelerin bazı temel-önermelerle bağdaşması mantıksal olarak olanaksızdır Söz konusu kuram doğru ise, bazı temel-önermelerin yanlış; kuram yanlış ise, bazı temel-önermelerin doğru olması gere- kir Kuram, bazı temel-önermeleri yasaklar Buna karşılık, kuram nedensel bir ilişkinin ifadesi olarak anlaşılırsa, temel-öner- meleri, ancak geçerli başka nedensel etkenlerin bulunmaması koşuluyla yasaklar ?Isı yükselmesi halinde uzunluk artar? şeklindeki önerme, bir çubuğun ısıtılmasına rağmen aynı uzunlukta kalmasıyla bağdaşabilir Örneğin, çubuk bir yandan ısıtılırken, öte yandan mekanik olarak sıkıştırılabilir Bilimde normal olan durumda, birlikte veya birbirlerine karşı etki yapan birden çok sayıda nedensel etkenin varlığı kabul edilir Dolayısıyla, Popper'in yanlışlanabilirlik derecesi kavramı, gerçek yanlışlanabilirlik derecesini değil, yanlışlanabilirlik derecesi ölçülmek istenen önermede ifade edilen nedensel etkenlerden başka hiçbir etkenin düşünülemeyeceği durumlardaki ideal bir yanlışlanabilirlik derecesini ölçmektedir Bu nedenlerle Popper'in yanlışlanabilirlik derecesini belirleme yöntemi reddedilecek olursa, onun yöntem kuralları da kabul edilemez, çünkü bu kurallar gerçekten varolan durumlardaki gerçekten varolan kuramlara uygulanmak üzere düşünülmüştür Bu eleştirinin temeli, ?neden-önermeleri?nin değil, genel içerimlerin, bazı temel-önermeleri yasakladığı (ya da onlarla mantıksal olarak bağdaşmaz olduğu) görüşüdür Popper'a göre, neden önermeleri yöntemsel açıdan genel içerimlerle eşitlenebilir; dolayısıyla yukarıdaki eleştiri Popper'ın bu fikrinin de tartışılabilir olduğunu düşündürür Bu eleştirinin Popper-Hempel açık lama modeli bakımından da bazı sonuçları vardır Bu model (I Bölüm, ?Neden Kavramı'nın sonuna bakınız) bütün yasaları ve kuramları genel içerimler olarak görür ve açıklamalar, tümdengelimsel çıkarımlardan ibarettir, der Ancak tümdengelimsel açık- lamaların, nedensel açıklamalarla eşit değerde görülebilmesi için, tümdengelimsel çıkarımın kapsadığı genel içerimlerle temsil edilen nedensel etkenin dışında geçerli olabilecek hiçbir başka etken bulunmaması gerekir Tümdengelimsel bir çıkarımın açıklama olarak anlaşılabilmesi için, bu çıkarımda söylenmeyen bir şeyi varsayması gerekir ve bu durumda da tümdengelimsel açıklamaların nedensel etkenleri ve nedensel açıklamaların yerini ne ölçüde alabileceği sorusu sorulabilir Bir sonraki Bölümde ayrıntılı olarak ele alacağımız Popper'a yöneltilmiş eleştirilerden bir diğerini şimdiden özetleyeceğiz Popper'ın yöntembilimi en azından iki varsayıma dayanır gibidir: 1 - Kuramları ve yasaları diğer önermelerden bağımsız olarak ele almak olanaklıdır; 2 - Kuramlar normal olarak yanlışlanmaz İlk varsayımı gerçekten yapmış olduğu, tikel önermeler için yanlışlanabilirliği tanımlamasından ve ayrıca yazılarında, bağla- ma bakılmaksızın her zaman için ?cesur tahminlerde bulunula- bileceği fikrini uyandırmasından da anlaşılmaktadır Kuhn'a göre, bir önceki bağlamı reddetmeksizin, ?cesur tahminler?de bulunulamaz Yepyeni bir paradigma kurulması gerekir Paradigmalar da, yöntembilimsel açıdan tikel önermeler gibi davranmazlar Bu bağlamda, mantıkçı pozitivizmin giderek soyutlanmış önermelerin ele alınışından nasıl uzaklaştığı hatırlanabilir (I Bölüm, Doğrulanabilirlik İlkesi'nin sonuna bakınız) Popper'ın ikinci varsayımı yaptığı apaçıktır Kuramları yanlışlamaya çalışmak gerektiğini önemle vurgular; normal olarak yapılan bu olsaydı, üzerinde durması gerekmezdi Oysa Kuhn'un ortaya koyduğu bilim tarihi, kuramların normal olarak yanlışlandığına işâret eder Popper hemen hemen tüm kuramların ampirik desteğe sahip olduklarını göstererek mantıkçı pozitivistlerin ayaklarını nasıl yerden kaydırmışsa, Kuhnda hemen hementüm kuramların hemen her zaman yanlışlandığını, yani kuramlara tümüyle uymayan geçerli verilerin her zaman bulunduğunu göstererek Popper'ın ayaklarını yerden kaydırmıştır Bundan çıkan sonuç şudur: hangi kuramın kabul edilmesi gerektiği sorusu, Popper'ın yöntembilimiyle bağdaşmayan bir biçimde yeniden sorulmalıdır Soru şöyle olacaktır: Yanlışlanan tüm kuramların hangisi ya da hangileri doğru olarak kabul edilmelidir?