Safsata Kılavuzu

İSTATİSTİKSEL HATA SAFSATALARI


Yetersiz Örnek Safsatası (Fallacy of Insufficient Sample)

İstatistiksel yorumlar, örnek ile bütün arasında bir benzerlik olduğu kabulüne dayanır Benzerlik ne kadar fazla ise çıkarımlar o kadar güvenilir olur Diğer taraftan, örnek bütüne benzemiyorsa çıkarım yanlıştır Önermelerin doğru olması halinde bile, sonuç yanlış olabilir İstatistiksel Hata Safsataları diye bilinen bu bölümdeki safsatalar “olasılık teorisi”nin yanlış uygulamalarından kaynaklanırlar Bu gruptaki safsatalar şunlardır: Yetersiz Örnek Safsatası, Yanlış Benzetme Safsatası, Yok Sayma Safsatası, Sümen Altı Safsatası, Kumarbaz Safsatası


Bu safsata çoğu kez Genelleştirme Safsatası ile karıştırılır Genelleştirme Safsatasında istisnai durumlar için geçerli olan şeyler, genele uygulanmak istenmesine karşın acele sonuç çıkartma safsatasında az sayıda örnekle genelleme yapılır


Tanım:





Az sayıda örnek ile çabuk genelleme yapma hatası





Örnek 1:





Bir feminist olan Leyla erkeklerden nefret eder O halde bütün feministler erkeklerden nefret eder (Tek bir Leyla örneği ile feministlerle ilgili bu sonuca varılamaz)





Örnek 2:





Köyün girişinde iki tane cüce gördüm Demek ki bu köyün insanlarında kalıtımsal anormallik var (İki cücenin görülmüş olması bütün bir köy için kalıtımsal anomali olarak genelleştirilemez)





Örnek 3:





Bizim ailenin erkeklerinin tümü çok hızlı araba kullanırlar Demek ki, bütün erkekler hızdan hoşlanır





Örnek 4:





Savaş tankları arabalardan daha fazla yakıt harcar O halde dünya petrol tüketiminin büyük kısmı tanklar tarafından yapılıyor





Güncel Örnek 1:





Ama laf aramızda ayrı evlerde yaşamak isteyen bir kadınla evlenmeyi de hiçbir erkek istemiyor Mesela, “evlenelim" diyorlar, “ayrı yaşayalım ama" denince, “ne diye evlenelim o zaman" diyorlar Haklılar aslında! Hem evli olup hem de evdeki yemekten, ütüden yine kendileri sorumlu olunca, niye evli olsunlar ki!





(Duygu Asena, 10-9-2000, Milliyet)

Yazar bütün erkeklerin evliliği sadece hayatı kolaylaştıracak birtakım işlerin kadınlar tarafından yapılması sağlamak için istediği genellemesini yapıyor Bazı erkekler böyle düşünebilir ama bu tamamını kapsamaz


Temsil Etmeyen Örnek Safsatası

(Unrepresentative Sample)


Tanım:





Örnek ile bütün arasında bir benzerlik yoktur Örnek, temsil ettiği bütünden farklı olduğu için, yapılan çıkarım da hatalı olur





Örnek 1:





Metallica konserinde statta iğne düşecek yer yoktu, heavy metal Türklerin en çok sevdikleri müzik türü (Stattaki gençlerin Türk gençliğini temsil eden bir örnek oldukları kuşkulu)





Örnek 2:





Önümüzdeki seçimde ANAP kesin iktidar Rize’de yaptığım ankette halkın %80’i ANAP’ı tercih etti





(Rize halkı Türkiye’nin bütününü temsil edemez)


Güncel Örnek 1:





Defalarca belirttiğim “Türkiye’de en çok taraftarı olan kulüp Fenerbahçe’dir” gerçeği, geçenlerde yapılan bir anket sonucu resmen açıklanmıştı Bu ankette “Aklı başında olanların” Sarı-Lacivertli kulübü desteklediği, Galatasaray’ın ise “Yeni yetmeler” tarafından sevildiği ortaya çıkmıştı İşte bu özellik, Fenerbahçeli taraftarların daha kaliteli, futboldan anlayan, sadece galibiyeti değil iyi oyunu da görmek isteyen bir kitle oluşturduğunu ortaya koyuyor Bu taraftar kuralları da hakemler kadar bildiğini ve yapılan hataları anında tesbit ettiğini her fırsatta gösteriyor Nitekim İstanbulspor maçında Andersson’a yapılan penaltı pozisyonlarında Muhittin Boşat’ı, Ankara’da da Mustafa Çulcu’yu ıslıklamaları bunun en çarpıcı kanıtıdır





(Necati Bilgiç, 192000, Fanatik)

Yazar , ankette tespit edilen tiplemeler, sanki Türkiye futbol severlerine örnek teşkil ediyormuş gibi bunu bütün Türkiye’ye uyguluyor


Güncel Örnek 2:





Bir başka “internet anketi”nde yine sorulmuş: “KHK’nın çıkmasına taraftar mısınız?” Cevaplar şöyle: Evet: Yüzde 186, Hayır: Yüzde 814 Bu sonuçlar, aşağı-yukarı; halkın hükümete olan desteğini ya da güvensizliğini de gösteriyor





(Hasan Karakaya, 592000, Akit)

Yazar internet kullanan belirli bir yaş ve mali durumdaki kitlenin , KHK’nın çıkmasına taraftar olan “halkı” temsil ettiğini iddia ediyor




Yanlış Benzetme Safsatası

(False Analogy)


Tanım:





A ve B arasına bir benzerlik kurulması, A’nın özelliklerinin B’de de olması gerektiği şeklindeki yanlış çıkarım durumu





Örnek 1:





İşçi çivi gibidir Çiviyi çakmak için başına vurmak gerekir İşçilere de aynısı yapılmalı





Örnek 2:





Yunanlılarla benzer yemekleri yiyoruz, benzer müzikten hoşlanıyoruz Neden biz de onlar gibi Noel kutlaması yapmayalım?





Güncel Örnek 1:





Bizim millet, ifrat ve tefrit arasında bir türlü ölçüyü bulamadığı için, gitti canavar dediğimiz kollu makinelere çoluğunun çocuğunun nafakasını yatırdı Çok evler yıkıldı, çok ocaklar söndü Ama kapattım demekten kolayı yok -Kapattım İyi yaptın Eğitimi idare edemeyenler de okulları kapatsın İrticaya mani olamayanlar da camileri kapatsın, vesselam





(Rauf Tamer, 2282000, Sabah)

Yazar, kumarhanelerin kapatılmasını, kumarhanelerin sorun olmasına üretilmiş bir çözüm olarak sunulmasını eleştirmek için sadece problemli olma yönüyle benzeyen olaylara dikkat çekecek şekilde çıkarım yapıyor


Güncel Örnek 2:





“Sayın Bahçeli dün Malazgirt’teydi Hançeresini yırtarcasına bağırıyordu “Malazgirt ruhunu biz koruyacağız” Ah keşke bu sözü yerine getirecek cesarete sahip olsaydı Kendisini biz de alkışlardık Sultan Alparslan Malazgirt ovalarında 30 bin kadar mücahitle 300 bini aşkın Bizans ordusunu hezimete uğratmıştı Son yapılan genel seçimlerde milletimiz solun karşısındaki partilere 550 milletvekili olan Mecliste tamı tamamına 412 milletvekilliği vermişti Bu netice Sayın Bahçeli’ye Malazgirt ruhunu koruyacak yürekliliğe sahip olduğunu ispat etmek için tarihi bir fırsat idi Kendisi Başbakan olabilir Malazgirt ruhuna sahip bir koalisyon oluşturabilirdi Ama bunu yapamadı ne yazık ki gitti Ecevit’e muavin oldu





(Süleyman Arif Emre, 2882000, Milli Gazete)

Yazar, Meclisteki sağ partileri Alparslan’ın ordusuna, sol partileri de düşmanlarına benzetiyor Ve bu benzetmesine dayanarak mecliste sol partinin başkanına başbakanlığın verilmesi sebebiyle Malazgirt ruhunun kaybedildiği çıkarımını yapıyor


Güncel Örnek 3:





İstanbul’da bazı özel ambulans firmaları bu araçları zaman zaman hasta taşımak için değil, bir yere acele yetişmek isteyen kimseler için taksi olarak kullanıyorlarmış Biz bir hasta hastaneye yetişecek diye sol şeridi aceleyle boşaltırken mesela bir işadamını havaalanına yetiştiriyorlarmış meğer Alın işte bir sağlık ve merhamet istismarı Şimdi yetkililer ne yapacaklar? Din istismarını önlemek için din ve vicdan hürriyetini kaldırdıkları gibi ambulansların istismarını önlemek için tümüyle ambulans sistemini mi kaldıracaklar? Sakın kaldırmazlar demeyin, bu kafa onu da yapar





(M Akif Aydın, 14102000, Yeni Şafak)

Yazar, ambulansların trafiği istismarı ile, din istismarını benzeterek ambulansların kaldırılması gerektiği çıkarımını yapıyor




Yok sayma Safsatası

(Slothful Induction)


Tanım:





İstatiksel verilerle ile elde edilen sonucun muhatabının aleyhinde olması nedeniyle yoksayılması





Örnek 1:





Ali son 6 ayda 12 kaza yaptı ve halen bunların bir hata değil tesadüf olduğunda ısrar ediyor





(Deliller onun hatalı olduğunu gösterdiği halde)


Örnek 2:





Pek çok anket sonucu, DYP nin çıkaracağı milletvekili sayısının 50’den fazla olmayacağını gösterdiği halde, Parti lideri hala iktidar olacaklarını söylüyor








Sümen Altı Safsatası

(Fallacy of Slanting)


Tanım:





Bir şeyi savunurken hesaba katılması gereken belirli noktaları bilinçli bir şekilde atlayarak, yetersiz veya aşırı vurgulayarak, bir sonuca varılması konusunda önem arz eden, sonuçla alakalı delillerin saklanması





Örnek 1:





Vanspor bu maçı büyük bir ihtimal kazanacaktır Çünkü son 10 maçından 9’unu kazandı





(Son 10 maçı ikinci lig takımlarıyla oynamıştır, şimdiki rakibi ise birinci ligdendir)


Örnek 2:





Eski Sovyetler Birliği’nden bir gazete manşeti “Sovyet Rusya spor müsabakasında ikincilik aldı Birleşik Devletler ise sondan üçüncü oldu”





(Yarışmaya sadece üç ülke katılmıştır, ABD birinci, Sovyetler Birliği ise ikinci olmuştur)


Güncel Örnek 1:





Devlet baba, daha doğrusu Cumhuriyet’i kuran kadrolar adına hareket ettikleri iddiasında bulunanlar benim türbemden milyonları, milyarları, trilyonları kesiyorlar, bunun karşılığında da benim kızımın, benim kardeşimin, benim ablamın ve benim komşumun başındaki örtüye el atıyorlar





(Atilla Özdür, 09102000, Akit)

Yazar, devletin ya da Cumhuriyeti kuran kadroların bugünkü temsilcilerinin türbelere girerken para almasına rağmen başörtüsüne karşı olmasının bir tutarsızlık olduğu çıkarımını yapıyor Ancak yazar burada devletin türbelerin değil müzelerin ziyaret edilmesi karşılığında para aldığı gerçeğini saklıyor Bazı müzelerin içinde türbelerin olması türbelerden para alındığı anlamına gelmez




Kumarbaz Safsatası

(Gambler’s Fallacy)


Tanım:





Bir olayın geçmişte nadir geçekleşmiş olmasına dayanarak, gelecekte daha yüksek ihtimalle ortaya çıkabileceğini kabul etme yanılgısı Olasılık teorisinde, her olay ya da oluşumun bir öncekinden bağımsız olduğu kabulünü reddederek, örneğin madeni paranın on kez tura geldikten sonra, on birincide yazı geleceğini iddia etmekten oluşan hata





Örnek 1:





Zar atma masasına yine gitmelisin Yedi atma şansı altıda bir, zarları beş kez attığın halde yedi tutturamadın Elin mahkum, şimdi yedi atacaksın





Örnek 2:





Yakında zengin olacağım Nasıl bu kadar eminsin? Biliyorsun, her hafta Spor Loto oynuyorum Şimdiye kadar hiç kazanmadım Bu nedenle kazanma ihtimalim gittikçe artıyor