Nazım Türleri

Dîvan (klâsik Türk), Halk (tekke ve âşık) edebiyatlarının herbirinin kendilerine göre nazım şekilleri olduğu gibi, nazım türleri de vardır Nazım türleri daha çok konu ile ilgilidir Bunlar aşağıdaki sıraya göre, şunlardır:


Tevhîd: Allahü teâlânın birliğini, yüceliğini anlatan manzumelere tevhîd denir Genellikle kaside şeklinde yazılmışlardır Bir de Allaha yalvaran şiirler görülür Bunlar da münâcât adını alırlar


Nat: Hazret-i Muhammedi övmek için yazılan şiirlerdir Ekseriya kaside şeklinde yazılırlar Ancak gazel şeklinde de natlar yazılmıştır


Medhiye: Dört halifeyi, din büyüklerini, pâdişahları ve devlet büyüklerini övmek için yazılan manzûmeler medhiye adını alırlar Bunlar daha çok kaside şeklinde yazılırlar


Hicviye: Bunlar dîvan edebiyatında görülen yergi şiirleridir Bir kimsenin kusurlarını ortaya koymak, onu yermek için yazılırlar Bu bakımdan medhiye türünün zıddıdır Genellikle kaside şeklinde yazılır, kıta şeklinde yazılanları da vardır


Mersiye: Ölen birinin özelliklerini, iyiliklerini anlatan şiirlerdir Daha çok kaside şeklinde yazılır Edebiyatımızda hazret-i Hüseyin için yazılanlar olduğu gibi, pâdişâhlar ve şehzâdeler için yazılanlar da vardır Bâkînin Kânûnî mersiyesi bunların başında gelir Kaside şeklinde yazıldığı gibi bendlerle de yazılmışlardır


Hezl, tehzil: Mizah, güldürmece tarzındaki manzûmelere bu ad verilir Çeşitli nazım şekilleri ile yazılan bir türdür


Fahriye: Övünmek için yazılan manzûmelerdir Başlı başına olduğu gibi bir şiirin içinde de geçebilir Kaside içinde şâirlerin övündüğü yâni kendilerini övdükleri kısımlar bunlardandır


Lügaz ve muammmâ: Lügaz bir çeşit manzum bilmecedir Bu bilmece bir varlık değil de bir şahıs için olursa muammâ adını alır


Sâkinâme: Sâkiden, içki meclisinden, içki çeşitlerinden bahs eden büyük ve küçük eserlerdir Genellikle mesnevi şeklinde yazılmışlardır Meyden maksad eski edebiyatımızda ilâhî aşk, meclisten maksat da tekke olduğundan bunların tasavvufî olduğunu söylemek gerekir


Sûrnâme: Şehzâdelerin sünnet düğünleri ile hanım sultanların evlenme törenlerini anlatan eserlerdir


Gazavatnâme: Savaşlardan, savaşlarda gösterilen kahrammanlıklardan, zaferlerden, fetihlerden bahseden eserlere gazavatnâme denir Bunlar bir büyük gâzi ve pâdişâhlar adına da yazılabilirler Bu durumda, Selimnâme, Süleymannâme gibi adlarla da anılırlar Ayrıca zafernâme ve fetihnâme adlarını taşırlar


Şehrengiz: Bir şehri, güzelliklerini ve güzellerini anlatan eserlerdir Mesnevî şeklinde yazılırlar


Tarifnâme (tarifât): Çeşitli makam sahiplerini vazifelerinin hususiyetlerine göre bir kaç beyit içerisinde anlatan eserlerdir Bunlar mesnevî şeklinde yazılırlar


Mesnevîler: Çeşitli konularda yazılmış uzun hikâyelerdir Konuları Yûsuf ile Zeliha gibi dînî menkıbevî olanlar olduğu gibi, Leylâ ve Mecnûn, Süheyl ü Nevbahar, Hüsrev ü Şirin gibi aşk veya efsâne ve târihî tarafı olanlar da vardır Ayrıca dînî kahramanlık, tasavvufî, ahlâkî, didaktik ve târihî konuları işleyenler de görülmektedir


Tekke edebiyatı nazım türlerinin belli başlıları ise şunlardır:


İlâhî: Nazım şekli olarak da bilinir Ancak tür olduğunu iddia edenler de vardır Bu şiirler Allahü teâlâyı övmek, ona yalvarmak için yazılmışlardır Bu çeşit şiirler mevlevilikte âyin, bektaşilikte nefes, gülşenilikte tapug, halvetilikte durak adını almıştır


Devriye: "Âdem toprakla su arasında iken ben peygamberdim" hadisinin işâret ettiği şiirlerdir Ruhtan varlığa bürünüş bu çeşit şiirlerle anlatılmıştır


Sathiye: Tasavvuf ehlinin mânevî hallerini anlattıkları başkalarınca anlaşılmayan mânâsı kapalı şiirlere bu ad verilmiştir


Âşık edebiyatına âit nazım türleri ise şunlardır:


Güzelleme: Bir kimseyi, bir güzeli, bir yeri, tabiatı öven şiirlerdir Divan şiirindeki medhiyeler gibidir


Koçaklama: Yiğitliği, yiğitleri öven, savaşları konu edinen şiirlerdir


Taşlama: Yergi şiirleridir Bunlara Divan edebiyatında hiciv denir


Ağıt: Ölen birinin ardından söylenen şiirlerdir Bu şiirlerde ölümden duyulan üzüntüler dile getirilir Bunların daha çok söyleyenleri belli olmadığı için anonim olduğunu söylemek gerekir


Hikâye, destan: Destan nazım şekli olduğu gibi, nazım türü olarak da mütâlaa edilir Çeşitli hâdiselerin anlatıldığı uzun şiirlerdir Bunlar hikâye hüviyeti taşırlar Savaş ve kahramanlık konusunu işleyenlere koçaklama denmektedir


Muamma: Bilmece mâhiyetinde olan şiirlerdir Eşyâ ve şahıs isimleriyle ilgilidirler


Ninni: Çocukları uyutmak ve dindirmek için kadınlar tarafından söylenen dörtlüklerdir Daha çok anonimdirler