Yahudi İspanyolcası İmla, Yazı Ve Alfabesi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

İmla, Yazı ve Alfabesi
1492'ye kadarki Musevi İspanyolcasıMusevi İspanyolcasını orijinal yazısı olan Raşi yazısında kullanılan temel harfler, (sağdan sola),

60-70 yıldan beri pek kullanılmamaktadır

600'lü yılların başından 1492'ye kadar İspanyolca konuşan Musevilerin dilleri, o dönemin İspanyolcasıyla neredeyse aynı idi

Sadece çok küçük üç fark barındırıyordu:

Dinle ilgili bazı terimler farklılık gösteriyordu

Örneğin İbranice Cumartesi anlamındaki "Şab(b)at" "(×©×?×ª)" sözcüğü, Latince "Sabbatum" olmuş, oradan da İspanyolca'ya "Savado" (Modern: Sabado) diye geçmiştir

Ancak, İspanya'da yaşayan Museviler, artık konuşmasalar bile, atalarının dili olan İbranice sözcüğün orijinalini kullanıp Xabat (oku

Şabat) demişlerdir

İspanyolca Tanrı anlamına gelen "Dios" sözcüğü, Latince "Deus"'tan gelir ve tekildir

Ancak sonundaki -s harfi, din adamlarınca çoğul sözcükle bağdaşmış

Tanrı'nın tek olduğunu vurgulamak için sondaki -s'yi atarak "el Dio" sözcüğünü türetmişler ve zamanla Musevi topluluğuna bu sözcüğü kabul ettirmişlerdir

Konuşmaları genelde, bulundukları çağın 20-30 yıl öncesini yansıtıyordu

(Sadece diğer topluluklarla kaynaşmayanlar)
Kendi aralarında yazarken "Raşi" veya "Solitreo" denen İbrani harflerinden türevlenen ancak bir nevi farklı olan bir yazı tipini kullanıyorlardı

Ancak Hristiyan ve Müslümanlar için yazdıkları kitaplarda, küçük bir kesim, çağın kabul edilen Latin harfli yazısını kullanıyordu

1492 sonrası imla
1492'ye kadar İspanya'da çoğunlukla Raşi (kitap yazısı) ve Solitreo (el yazısı) denen yazıları kullanıyorlardı

İspanya'dan çok farklı topraklara dağılan Sefaradlar çoğunlukla yine Raşi ve Solitreo alfabeleri ile yazmışlardır

Ancak bir çok bölgede de yerleştiştikleri bölgelerin yazılarını almışlardır

Böylece Musevi İspanyolcası 1850'lere kadar, Arap, Bulgar (Kiril), Raşi/Solitreo ve Yunan alfabeleriyle yazılmıştır

1850'lerde Fransızca yolu ile ilk defa Latin harfleriyle tanışmışlardır

1850'den bugüne kadar, Yahudi İspanyolcası; Arap, Bulgar (Kiril), Eski İspanyol (Latin), Fransız (Latin), İbrani, İspanyol (Latin), Raşi/Solitreo, Türk (Latin) ve Yunan alfabeleriyle yazılmıştır

Bugün imla
Bugüne dek maalesef halen bir imla birliği sağlanamamıştır

1940'lardan sonra artık Arap, Kiril harfleriyle yazan neredeyse hiç kimse kalmamış, Türkiye Yahudileri Türk alfabesi ile yazmaya başlamış, Raşi alfabesi unutulmuş ve de İsrail'in kurulmasından sonra İbrani alfabesiyle de yazılmaya başlanmıştır

Bugün konuşanların çoğu İsrail'de yaşadıklarından, çoğunlukla İbrani alfabesi kullanılır

Diğer bir çoğunluk Türkiye'de yaşadığından, Türk alfabesi de sıklıkla kullanılır

Bir diğer grup Fransız alfabesiyle yazmaya devam etmektedir

Yazıyı belli bir standarta oturtmak açısından, Alliance Israelite Universelle, "Aki Yerushalayim" adlı, Latin harflerine dayalı bir imla geliştirmiştir

Var olan (hemen hemen) her sesi bir harfe karşılık getirmek yoluyla hazırlanmıştır

Bugün Şalom gazetesi ve El Amaneser eki, Musevi İspanyolcasını bu imla ile yazmaktadır

Ancak her lehçe ve şivenin farklı sesletimleri mevcut olduğundan yine yazı birliği sağlanamamakta, daha kötüsü bugün süren yeniden canlandırma çalışmalarında, dili öğrenenlerin bir kelimeyi bir şive ile diğerini de başka bir şive ile telaffuz etmesine ve hatta böyle yazmasına yol açmaktadır

Aki Yerushalayim

Harf

Türkçe Karşılığı

A

aB

bCH

çD
d, yumuşak d (i´)

DJ

cE

eF

fG

g, yumuşak gH

kuvvetli hI

iJ

jK

kL

lM

mN

nO

oP

pR

rS

sSH

şT

tU

uV

vY

yZ

zMusevi dilleri

Afro-Asyatik

İbraniceler:

İbranice

Samarit İbranicesi

Yemen İbranicesi

Aramiceler:

Hulaula

Lişan Didan

Lişana Deni

Lişanid Noşan

Yahudi Aramicesi

Arapçalar:

Yahudi Arapçası

Yahudi Bağdat Arapçası

Yahudi Fas Arapçası

Yahudi Irak Arapçası

Yahudi Trablus Arapçası

Yahudi Tunus Arapçası

Yahudi Yemen Arapçası

Diğer:

Kayla

Yahudi Berbericesi

Hint-Avrupa

Cermen:

Yeşiviş

Yidiş

Yingliş

Roman:

İtalkian

Katalanik

Ladino (Haketia)

Lusitanik

Şuadit

Yahudi Aragoncası

Yahudi Latincesi

Zarfatik

Hint-İran:

Buhori

Cuhuri

Cidi

Diğer:

Knaanik

Yevanik

Türk

Karayca

Kırımçakça

Diğer

Kartveli:

Gruzinik

Dravid:

Yahudi Malayalamı Yahudilik Portalı

Kaynak : Wikipedia

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Yahudi İspanyolcası İmla, Yazı Ve Alfabesi İmla, Yazı ve Alfabesi 1492'ye kadarki Musevi İspanyolcasıMusevi İspanyolcasını orijinal yazısı olan Raşi yazısında kullanılan temel harfler, (sağdan sola), 60-70 yıldan beri pek kullanılmamaktadır 600'lü yılların başından 1492'ye kadar İspanyolca konuşan Musevilerin dilleri, o dönemin İspanyolcasıyla neredeyse aynı idi Sadece çok küçük üç fark barındırıyordu: Dinle ilgili bazı terimler farklılık gösteriyordu Örneğin İbranice Cumartesi anlamındaki "Şab(b)at" "(×©×?×ª)" sözcüğü, Latince "Sabbatum" olmuş, oradan da İspanyolca'ya "Savado" (Modern: Sabado) diye geçmiştir Ancak, İspanya'da yaşayan Museviler, artık konuşmasalar bile, atalarının dili olan İbranice sözcüğün orijinalini kullanıp Xabat (oku Şabat) demişlerdir İspanyolca Tanrı anlamına gelen "Dios" sözcüğü, Latince "Deus"'tan gelir ve tekildir Ancak sonundaki -s harfi, din adamlarınca çoğul sözcükle bağdaşmış Tanrı'nın tek olduğunu vurgulamak için sondaki -s'yi atarak "el Dio" sözcüğünü türetmişler ve zamanla Musevi topluluğuna bu sözcüğü kabul ettirmişlerdir Konuşmaları genelde, bulundukları çağın 20-30 yıl öncesini yansıtıyordu (Sadece diğer topluluklarla kaynaşmayanlar) Kendi aralarında yazarken "Raşi" veya "Solitreo" denen İbrani harflerinden türevlenen ancak bir nevi farklı olan bir yazı tipini kullanıyorlardı Ancak Hristiyan ve Müslümanlar için yazdıkları kitaplarda, küçük bir kesim, çağın kabul edilen Latin harfli yazısını kullanıyordu 1492 sonrası imla 1492'ye kadar İspanya'da çoğunlukla Raşi (kitap yazısı) ve Solitreo (el yazısı) denen yazıları kullanıyorlardı İspanya'dan çok farklı topraklara dağılan Sefaradlar çoğunlukla yine Raşi ve Solitreo alfabeleri ile yazmışlardır Ancak bir çok bölgede de yerleştiştikleri bölgelerin yazılarını almışlardır Böylece Musevi İspanyolcası 1850'lere kadar, Arap, Bulgar (Kiril), Raşi/Solitreo ve Yunan alfabeleriyle yazılmıştır 1850'lerde Fransızca yolu ile ilk defa Latin harfleriyle tanışmışlardır 1850'den bugüne kadar, Yahudi İspanyolcası; Arap, Bulgar (Kiril), Eski İspanyol (Latin), Fransız (Latin), İbrani, İspanyol (Latin), Raşi/Solitreo, Türk (Latin) ve Yunan alfabeleriyle yazılmıştır Bugün imla Bugüne dek maalesef halen bir imla birliği sağlanamamıştır 1940'lardan sonra artık Arap, Kiril harfleriyle yazan neredeyse hiç kimse kalmamış, Türkiye Yahudileri Türk alfabesi ile yazmaya başlamış, Raşi alfabesi unutulmuş ve de İsrail'in kurulmasından sonra İbrani alfabesiyle de yazılmaya başlanmıştır Bugün konuşanların çoğu İsrail'de yaşadıklarından, çoğunlukla İbrani alfabesi kullanılır Diğer bir çoğunluk Türkiye'de yaşadığından, Türk alfabesi de sıklıkla kullanılır Bir diğer grup Fransız alfabesiyle yazmaya devam etmektedir Yazıyı belli bir standarta oturtmak açısından, Alliance Israelite Universelle, "Aki Yerushalayim" adlı, Latin harflerine dayalı bir imla geliştirmiştir Var olan (hemen hemen) her sesi bir harfe karşılık getirmek yoluyla hazırlanmıştır Bugün Şalom gazetesi ve El Amaneser eki, Musevi İspanyolcasını bu imla ile yazmaktadır Ancak her lehçe ve şivenin farklı sesletimleri mevcut olduğundan yine yazı birliği sağlanamamakta, daha kötüsü bugün süren yeniden canlandırma çalışmalarında, dili öğrenenlerin bir kelimeyi bir şive ile diğerini de başka bir şive ile telaffuz etmesine ve hatta böyle yazmasına yol açmaktadır Aki Yerushalayim Harf Türkçe Karşılığı A aB bCH çD d, yumuşak d (i´) DJ cE eF fG g, yumuşak gH kuvvetli hI iJ jK kL lM mN nO oP pR rS sSH şT tU uV vY yZ zMusevi dilleri Afro-Asyatik İbraniceler: İbranice Samarit İbranicesi Yemen İbranicesi Aramiceler: Hulaula Lişan Didan Lişana Deni Lişanid Noşan Yahudi Aramicesi Arapçalar: Yahudi Arapçası Yahudi Bağdat Arapçası Yahudi Fas Arapçası Yahudi Irak Arapçası Yahudi Trablus Arapçası Yahudi Tunus Arapçası Yahudi Yemen Arapçası Diğer: Kayla Yahudi Berbericesi Hint-Avrupa Cermen: Yeşiviş Yidiş Yingliş Roman: İtalkian Katalanik Ladino (Haketia) Lusitanik Şuadit Yahudi Aragoncası Yahudi Latincesi Zarfatik Hint-İran: Buhori Cuhuri Cidi Diğer: Knaanik Yevanik Türk Karayca Kırımçakça Diğer Kartveli: Gruzinik Dravid: Yahudi Malayalamı Yahudilik Portalı Kaynak : Wikipedia