|
Prof. Dr. Sinsi
|
Arıburnu Cephesi Osmanlı Karşı Taarruzları
Osmanlı karşı taarruzları
General Liman Von Sanders'in, ana kuvvetleri geride ihtiyat olarak tutmak şeklindeki stratejisi gereği olarak Osmanlı kuvvetleri Anzak çıkarmasına ve ileri harekatına ilk anda etkili bir tepki gösterememişlerdir Osmanlı tepkisi, ancak gerideki asıl kuvvetlerin cepheye sürülmesi ile gerçekleşecektir Arıburnu bölgesinde Anzak çıkarması başladığında, Gelibolu Yarımadası'nın güney ucundan sorumlu 9 Tümen, Seddülbahir Cephesi'ndeki beş kumsalda yapılan çıkarma hareketlerini karşılamak durumundaydı Tümen komutanı Albay Halil Sami Bey, ihtiyattaki 26 Alay'ı Seddülbahir Cephesi'ne, 27 Alay'ın ihtiyattaki iki taburunu da Arıburnu Cephesi'ne aktarmıştır 27 Alay'ın 2 Tabur'u, geniş bir cephede yayılmış bulunmaktaydı
Öğleden önceki taarruzlar
Çıkarmanın başlamasından ve Seddülbahir'deki çıkarma bölgelerine gerekli kıt'a kaydırmaları yapıldıktan sonra 9 Tümen Komutanı Albay Halil Sami Bey, kendisine bağlı 27 Alay'ın yedekteki iki taburuna, Kabatepe yönünde hareket ederek taarruz emri vermişti Bu emir saat 05:45'de telefonla verilmiştir 27 Alay komutanı Yarbay Mehmet Şefik (Aker) Bey, zaten hazır beklemektedir İki kol halinde ilerlenilirken cepheden çekilen yaralı askerlerden sahildeki durum hakkında bilgi alınmıştır Alay komutanı, Kemalyeri - Merkeztepe hattından taarruz etmeye karar vermiştir İlk hedef Kılıçbayırı - Merkeztepe - Kırmızısırt - Kanlısırt hattıdır Bu taarruz hattı, yaklaşık 2 kmlik bir hattır Alayın 3 Tabur'u sağda Kılıçbayırı - Merkeztepe, 1 Tabur'u ise -bir bölük eksik- solda Kırmızısırt - Kanlısırt hattıdır Bir bölük de ihtiyata alınmıştır 27 Alay'ın iki taburu iki saatlik ve 10 kmlik bir yürüyüş ardından saat 08:00 dolaylarında Kırmızısırt'ın, Kanlısırt'ın ve Mersinsırtı'nın doğu eteklerindeki Anzak ileri unsurlarına taarruz etmiştir Hiçbir taarruz hazırlığı yapmadan, yürüyüş kollarından açılarak girişilen bu taarruzla Anzak ileri unsurları belirtilen hatta kadar geri atılmıştır Bu hattın batı kenarlarında, yaklaşık bir saattir örtü kuvvetleri komutanı Albay Sinclair Mac Lagan'ın talimatıyla siper kazılmaktaydı ve tahkim edilmekte idi Taarruza başlanırken Alay Komutanı, Ordu ihtiyatındaki 19 Tümen karargahı'na bir haberci göndermişti Gönderilen metinde, hareket tarzı hakkında bilgi verilmekte ve "Düşman Arıburnu sırtlarını işgal etmiştir Arıburnu sırtlarıyla Kocadere batısındaki sırtlardan taarruza başlıyorum Kocaçimen'i 19 Tümen vasıtasıyla tutmanızı rica ederim" denilmekte idi Gerçekte 19 Tümen Komutanı Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Bey, saat 07:00'den hemen sonra 57 Alay ve bir dağ bataryası ile bu yönde harekete geçeceğini 3 Kolordu Komutanlığı'na bildirmişti 27 Alay taarruzu ilerlerken saat 09:30 dolaylarında Albay Sinclair Mac Lagan'ın ileri sürdüğü 9 Tabur birlikleri ise Osmanlı'nın yoğun ateşi altında erimişti Taburların taarruzu aradaki Anzak müfrezelerini atarak saat 11:30'da Merkeztepe, Kırmızısırt ve Kanlısırt'a taarruz edecek konuma gelmişlerdir Kısa bir hazırlıktan sonra bölükler taarruza geçmişlerdir Aynı sıralarda kuzeyde 57 Alay'ın Conk Bayırı'ndan aşağı doğru aktığı görülmüştür
Dosya:Arıburnu - 25 Nisan Türk karşı taarruzları (öğleden önce)JPG
27 ve 57 Alay'ların 25 Nisan öğleden önceki karşı taarruzları
Sağ kanatta taarruz eden 3 Tabur'un iki bölüğü Mersinsırtı'nı işgal ettikten sonra Alay Komutanı'nın emriyle burada savunmaya geçmiştir Bunda amaç, 57 Alay'ın kendi hizalarına gelmesini beklemektir Böylece her iki Alay arasındaki geniş boşluğun kapanması sağlanacaktır Taburun diğer bölüğü Kırmızısırt'a taarruz etmiştir 1 Tabur ise tümüyle Kanlısırt'a taarruz etmiştir Alay Komutanı'nın emirleri bu şekilde olmasına karşın 3 Tabur Komutanı Yüzbaşı Halis Bey, emrindeki iki bölüğü, Merkeztepe ile Bombasırtı aralığından ileri sürmüş, 180 rakımlı tepenin güney yamaçlarına yerleşmiştir Bu konumda müfreze, hem 57 Alay karşısındaki, hem de Merkeztepe batısındaki Anzak birliklerinin gerisine düşmektedir Önündeki araziyi ve Anzak kuvvetlerinin konumunu inceleyen Tabur Komutanı, bu taktik avantajı görerek hareketini bu noktaya kadar sürdürmüştür Bu kısa ileri hareket, Osmanlı birliklerinin taarruzları açısından oldukça yarar sağlamıştır Anzak örtü kuvvetleri komutanı sahilden içlere ilerleyen takviye kıt'alarının önemli bir kısmının diğer bölgelerden çekerek buraya sürmek zorunda kalmıştır Anzak birlikleri, iki Osmanlı alayının temas noktası olan ve taarruz eden iki Alay arasında bir menteşe gibi çalışan bu iki bölüğe karşı üç koldan taarruzlar tekrarlamış, ancak bölükleri yerinden atamamıştır Kolundan aldığı yarayla aşırı kan kaybeden Tabur Komutanı, erata mevzilerini kesinlikle terk etmeyeceklerini emrederek sargı yerine gitmiş, komutayı Tabur Katibi Muharrem Vehbi Bey'e bırakmıştı Tüm subaylar şehit ya da yaralı olduğundan komutayı devredecek subay bulunmamaktaydı
9 Tümen Komutanı Albay Halil Sami Bey, kendisine bağlı 27 Alay'ın yedekteki iki taburunu Kabatepe yönünde harekete geçirirken Ordu ihtiyatı 19 Tümen Komutanı Yarbay Mustafa Kemal Bey'e başvurmuş, tümenden bir taburla 27 Alay'ın takviyesini istemiştir Arıburnu'nda çıkarmanın başladığı raporunu ve Albay Halil Sami Bey'in mesajını alan Yarbay Mustafa Kemal Bey, 5 Ordu Komutanı Mareşal Sanders'le temas kuramamaktadır Mareşal Sanders, Gelibolu'daki karargahtan ayrılmış, asıl çıkarmayı beklediği Saros Körfezi bölgesine gitmiştir Yarbay Mustafa Kemal Bey'e göre asıl tehlike Kabatepe'de değil, Albay Halil Sami Bey'in sorumluluk alanı dışında kalan Kocaçimentepe bölgesindedir Gelibolu Yarımadası'nın Saros kıyılarından sonraki en dar bölümündeki bu en yüksek arazi, Arıburnu'ndaki çıkarma sahasına da oldukça yakındır Anzak birlikleri bu tepeyi ele geçirdikleri taktirde zorlanmadan Çanakkale Boğazı kıyılarına inebilecek ve hem kendi tümeninin hem de Seddülbahir ve Arıburnu Cephelerinde çarpışmakta olan 9 Tümen'in geri bağlantısını kesecektir Bu, cephenin bütünüyle çökmesi demektir Buna karşın 19 Tümen, Ordu ihtiyatıydı ve ancak 5 Ordu Komutanı emriyle harekete geçebilirdi Tümen olarak, 5 Ordu'nun tüm savunma bölgesi için görevliydi ve Ordu Komutanı'nın emriyle gerek görülen herhangi bir bölgede görevlendirilecekti Ayrıca Yarbay, Ordu sorumluluk bölgesi içinde olan Saros Körfezi ve Anadolu yakası hakkında hiçbir bilgi alamamaktadır Dolayısıyla tümenine nerede gerek olacağı konusunda bir öngörüde bulunamamaktadır Buna karşın, Arıburnu çıkarmasına taarruz edecekmiş gibi gerekli düzenlemeleri yapmıştır
Yarbay Mustafa Kemal Bey, Conkbayırı yönünde ilerleyen bir tabur kuvvetindeki Anzak birliğine karşı bir tabur sürerek 27 Alay'ın sağ kanadını örtmenin yeterli olmayacağını, tehdidin çok daha ciddi olduğunu görmektedir Öncelikle emrindeki süvari bölüğünün Kocaçimen Tepe'ye intikalini emretmiştir Bu bölük, tümen bölgeye ulaşana kadar her ne pahasına olursa olsun tepeyi korumakla görevlidir Bununla yetinmeyerek, üst komutanıyla temas kuramamasına karşın, tüm sorumluluğu üstlenmiş ve saat 08:00 dolaylarında tümenine bağlı 57 Alay ve bir topçu bataryası ile birlikte Kocaçimen Tepe'ye hareket etmiştir Alaya Kocaçimen Tepe'de dinlenme molası veren yarbay, sahili görebilmek için Conkbayırı yönünde ilerlemiştir Bu bölgede Düztepe yönünden çekilmekte olan bir grup askerle karşılaşmıştır Bunlar, Balıkçı damları bölgesinin gözetlenmesi ve savunulmasında görevli 27 Alay'ın iki mangalık unsuruydu Bu birliği süngü taktırarak siper aldıran Yarbay, 57 Alay'a derhal Conkbayırı'na gelmeleri emrini göndermiştir Askerin siper alması, onları Conkbayırı yönünde izlemekte olan Anzak birliklerinin de siper almasına neden olmuş, bu durum Osmanlı tarafının Conkbayırı'nda mevzi tutması için kritik zamanı kazandırmıştır Saat 10:00 sularında 57 Alay'ın iki taburu (diğer tabur ihtiyatta tutulmaktadır), Conkbayırı'ndan güney batı yönünde akmaktadır Düztepe'nin denize bakan yamaçlarındaki Anzak birlikleri, bu ilerleyiş karşısında geri çekilmişlerdir Kılıçbayır'ı takviye için ilerleyen bir Anzak taburu da ateş yiyerek dağılmış ancak bir bölük Kılıçbayır'a ulaşmıştır 57 Alay'ın tüm bu taarruzu Müttefik donanmasının ateşi altında gerçekleşmiştir Yarbay Mustafa Kemal Bey'in bölgeye intikal ettirdiği bir topçu bataryası, 57 Alay'ın ileri harekatını ve çıkarma sahilinin sürekli olarak ateş altında tutarak taarruzu desteklemiştir
Conkbayırı'ndan Düztepe yönünde taarruzlarını sürdüren 57 Alay, Kılıçbayır'ı tutmayı başarmıştır Bu sırt, Arıburnu Cephesi savaşları boyunca stratejik önemini korumayı sürdürecek bir nokta olarak önemlidir
Kocaçimen Tepe - Conkbayırı - Düztepe sırtlarında Anzak ilerleyişinin durdurulduğuna karar veren Yarbay Mustafa Kemal Bey, komutası altındaki 19 Tümen'in tüm kuvvetlerini bu ateş hattına sürmek üzere Maltepe'deki Tümen Karargahı'na dönmüştür Karargahta karşılaştığı 3 Kolordu Komutanı Esat Paşa'ya kararını anlatmıştır Esat Paşa, bu kararı onaylamış, Albay Halil Sami Bey'in 27 Alay'ını da Yarbayın komutası altına vermiştir Esasen 19 Tümen, ordu ihtiyatıdır, ancak Mareşal Sanders'le halen temas kurulamamış olması nedeniyle Esat Paşa, kendi inisiyatifini kullanarak tümeni komutası altına almış ve görevlendirmiştir Bu görevlendirme tümenin, tümen komutanı Yarbay Mustafa Kemal Bey'in emir ve komutasına bırakılması şeklindedir Bu tarihten itibaren 16 Mayıs 1915 tarihine kadar Yarbay Mustafa Kemal Bey, Arıburnu Kuvvetleri Komutanı olarak görev yapmıştır Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Bey, Anzak Koyu çıkarmasını karşılamış, durdurmuş ve sonrasında sahilede sabitlemiştir Arıburnu Kuvvetleri Komutanı olarak bu bölgede ulaştığı hatlar, savaşın sonuna kadar pek değişmemiştir
Saat 11:00 dolaylarında Osmanlı karşı taarruzları sonucunda Conkbayırı, Kanlısırt, Kabatepe gibi, çıkarma sahiline hakim yükseltiler Osmanlı'nın kontrolüne geçmiştir Osmanlı 27 Alay'ının Kanlısırt taarruzu, Anzak ilerlemesini durdurmuştur ama cephenin en kritik kesimi Conkbayırı'dır Yarbay Mustafa Kemal Bey'in emriyle Osmanlı 57 Alayı'nın Conkbayırı üzerinden giriştiği taarruz, Arıburnu Cephesi'nin, son tahlilde Çanakkale Savaşı'nın kaderini belirlemiştir Ancak 57 Alay'ın Conkbayırı - Düztepe hattında giriştiği taarruz öylesine ani olmuştur ki, General Birdwood'un Anzak karargahı, Osmanlı taarruzlarıyla bu bölgedeki durumun tehlikeli hale gelmekte olduğunu ancak saat 10:30 dolaylarında öğrenebilmişlerdi Esasen Albay Sinclair Mac Lagan, çıkarma sahilinin kuzey kesimi (sol) olan bu bölgeyi güvenli buluyor, asıl tehlikeyi Kanlısırt dolaylarında görüyordu Ne var ki saat 10:30 dolaylarında bu bölgedeki birliklerin Osmanlı taarruzlarıyla geri atıldığı anlaşıldı Eldeki kuvvetler bu bölgeye kaydırılmaya çalışıldı ancak, neredeyse sahile çıkmış olan tüm asker zaten ateş hattına sürülmüş bulunmaktaydı Sahile asker çıkartılmasına hız vermek için, topçu bataryalarının sahile indirilmesi öğleden sonraki saatlerde Anzak Kolordu Komutanı General Birdwood tarafından verilen bir emirle durdurulmuştu General Birdwood, asker çıkartılmasına öncelik verilmesinin, mevzilerin tutulabilmesi için tek çıkar yol olduğu için bu emri vermiştir
Öte yandan gemilerin demir yerleri Osmanlı topçusunun ateşi altındaydı ve sahilde topçu bataryalarının çıkartılması için yeterli alan yoktu Bir tek batarya saat 09:00 öncesinde karaya çıkmış, ama saatlerce bu bataryaya uygun bir mevzi bulunamamıştır Tam da uygun bir yer bulunduğunda, çıkarma bölgesinin güney kesiminde (Kanlısırt'ın batı yamaçlarında) mevzi almaya çalışırken Conkbayırı yönünden (çıkarma alanının ters köşesinden) açılan Osmanlı topçu ateşiyle imha olmuştu
Kılıçbayır yönüne sevk edilen Avustralya birlikleri, bölgeye ulaşır ulaşmaz muharebeye sürülmektedir Çünkü Osmanlı'nın sırtlardan aşağı akıp cephe hattını kırmaları an meselesi olarak görünmektedir Bu şekilde parça parça muharebeye sokulan Avustralya birlikleri de sonuç elde edememekte, her takviye kıta ile sağlanan ileri hareket, şiddetli ateş karşısında geri çekilmek zorunda kalmaktadır Üstelik öğleden hemen sonra Conkbayırı yönünden ateşe başlayan bir Osmanlı top bataryası Kılıçbayır'ı ateş altına almıştı Sonuçta Kılıçbayır hattındaki Anzak birlikleri arasında komuta iyice zayıfladı En nihayet saat 16:00'dan hemen sonra Osmanlı'nın Kılıçbayır'ın her iki yanından giriştikleri taarruz saatlerdir ateş altındaki ve subaylarının çoğunu kaybetmiş Anzak birliklerini dağıtmıştır
Öğleden önceki taarruzlarda 57 Alay, bir taburunu ihtiyatta bırakarak iki taburla taarruz etmiştir Dolayısıyla öğleden önceki Osmanlı karşı taarruzları, 27 ve 57 Alayların ikişer taburu (dört tabur) ve bir Alay ile sürdürülmüştür
Öğleden sonraki taarruzlar
Öğleden hemen sonra Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Bey, 57 Alay'ı, ihtiyattaki taburu da taaruza sürerek takviye etmiştir Kısa süre sonra bölgeye ulaşan 72 Alay'dan bir tabur ek olarak ileri sürülmüştür iki taburla güçlendirmesi ardından Alay'ın ileri harekatı 27 Alay'la temas kurmuştur Saat 18:00 dolaylarında taarruz, Kılıçbayır sırtlarına ulaşmıştır Bu taarruzun sonucunda Kılıçbayır'ın iki yanından gelişen Osmanlı taarruzları karşısında Kılıçbayır ve hemen güneybatısındaki Bombatepe kesin olarak Osmanlı'nın eline geçmiştir Düztepe'nin ve Kılıçbayır'ın alınması, Osmanlı birliklerine Kılıçbayır üstünden Anzak sahiline geniş bir taarruz hattı açmıştı ama, Osmanlı'nın zaten ellerindeki az bir kuvvetle yaptıkları bu taarruzu sürdürecek kuvvetleri yoktur Anzak cephesindeki bu gedik, savaş boyunca kalmıştır
19 Tümen'e bağlı diğer iki alayın bölgeye intikali ardından Osmanlı Arıburnu Kuvvetleri, Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Bey emriyle saat 15:30 dolaylarında yeniden bu kez toplu olarak taarruza geçmişlerdir General Hamilton anılarında şöyle anlatır "Gebe dağlar Türk doğurmakta devam ediyor Bizim mevzilerimizin en yüksek ve en merkezi yerine birbirini kovalayan dalgalar halinde yükleniyorlar"
Arıburnu Cephesi'nde Atatürk ve ***** arkadaşları
Mustafa Kemal, 72 Alay'ı kuzey kesimde 57 Alay ile birlikte, 77 Alay'ı ise güney kesimde 27 Alay yanında taarruza sürmek kararındadır 72 Alay'ın diğer iki taburu 57 Alay yanında taarruza katılmıştır Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Bey, saat 14:00'de 77 Alay karargahına gelmiş ve Alay Komutanı Yarbay Saip Bey'e, 27 Alay'ın sol kanadını uzatarak taarruz etmesini emretmiş, sonra Conk Bayırı'na dönmüştü 77 Alay, bu emre karşın harekete geçmedi Saat 15:30'da 27 Alay Komutanı'nın gönderdiği bir atlı haberci, 27 Alay'ın sol kanadını takviye etmesini istemiştir Savaşın bu aşamasında 27 Alay, Kanlısırt üzerinden taarruzunu ileri götürebilmek için bu takviyeye şiddetle ihtiyaç duymakta idi Ancak Yarbay Saip bu isteği kabul etmeyerek bir buçuk saat önce almış olduğu emri uygulamaya girişti, Albayrak sırtı yönünde taarruz edecekti Yarbay Sait'in seçtiği ileri hareket hattı, donanma topçusunun ateşine bütünüyle açık bir hat olmuştu Gemi toplarının bu yöne çevrilmesiyle Alay, sola doğru savrularak dağıldı ve taarruz gücünü yitirdi Zaten ileri hareket sırasında Arap erattan bir kısmı sık çalılıklar arasına gizlenerek geride kalmışlardır
Kanlısırt'a süngü hücumu konumuna gelen ve bunun hazırlığı içinde olan 1 Tabur, saat 15:00'da sağ kanadından bir Anzak taarruzuna uğramıştır Tabur Komutanı, tüm bölüklere taarruz emri vermiş, Kanlısırt'a adını veren taarruzu başlatmıştır Taarruz, ağır kayıplara karşın Kanlısırt'ın denize açık batı sınırlarına kadar ilerlemiş, donanmanın ateşi karşısında burada durmuştur Kırmızısırt'a taarruz eden bölük buradaki Anzak birliğini sırtın en yüksek yerine kadar geri atmıştır Bu taarruz sırasında Anzak birliklerinin eline geçen üç dağ topu da Osmanlı tarafınca ele geçirilmiştir Topların imha edilmesine fırsat bulunamamıştı
Kırmızısırt - Kanlısırt hattı, 1 Avustralya Tümeni'nden 10 taburu tarafından savunulduğu halde yine de Kanlısırt'ın batı kenarı boyunca genişçe bir gedik oluşmuştur Tümen komutanının tekrar tekrar takviye istemesi sonrasında elde kalan tek tabur bu gediği kapatmaya saat 18:00 dolaylarında gönderildi Aynı sıralarda Kılıçbayır'ın iki yanından 57 Alay'ın taarruzu şiddetlenmiştir Anzak kolordusu, eldeki son birlik, Kanlısırt'a gönderildiği için burayı takviye edemedi
Anzak Kolordusu komutanlarından Albay M'Cay, saat 17:20'de, bir hayli sağlam eratın cephe hattından sahile çekilmekte olduğunu rapor etmiştir Saat 18:00 dolaylarında Anzak çıkarma sahiline 15000 personel atılmıştı Gün sonunda Osmanlı birlikleri Conk Bayırı - Düztepe - Kılıçbayırı - Kırmızısırt doğu yarısı - Kanlısırt - Albayraksırtı hattına kadar ilerlemişlerdir Anzak Kolordusu, ilk gün hedefi olan Kocaçimen Tepesi - Kocadere Köyü - Kanlısırt - Kabatepe hattının gerisinde kalmışlardır Öğleden sonraki muharebelerde, 27 Alay'ın iki, 57 Alay'ın üç ve 72 Alay'ın da bir taburu olmak üzere toplam altı tabur tarafından sürdürülmüştür
Gece taarruzları
Kurmay Yarbay Mustafa Kemal Bey, 25 Nisan gecesi taarruzları sürdürme kararındadır
Dosya:25 Nisan akşamıJPG
25 Nisan akşamı cephe hatları
57 Alay taarruzu gece karanlığında ve sık fundalıklarla kaplı arazide fazlaca ilerleyemedi Sadece 180 rakımlı tepenin işgaliyle yetinildi 27 Alay taarruzu da Kanlısırt'tan ileri geçememekle birlikte Kırmızısırt'ı almayı başarmıştır İki ağır makineli tüfek yerleştirilmiştir 77 Alay'ın geri kalan kısmıyla yapılan taarruz ilerletilememiştir Gerginleşen Arap eratın her hareket eden karaltıya, her sese ateş açmaya başladığı görüldü Alay'ın geride kalan kaçak eratı da bu harekete katılmıştır 27 Alay'ın sol yanı, kanat açığı ve gerilerden ***** sesleri gelmesi üzerine düşmanın gerilerine sarktığını sanıp taarruzu durdurdular Alay'ın dağılması üzerine Alay Komutanı Yarbay Saip, elinde kalan yarım bölük kadar askerle geri çekilmiş, 27 Alay 1 Tabur Komutanı'nı bularak kararsızlığa düşürmüştür Tabur komutanı Yüzbaşı İbrahim Bey, sol yanını örten alayın bozularak dağıldığını öğrenmiş, geriden gelen ateş seslerini duymuş, taburunun gerçekten tehlikede olduğunu düşünmüştür Yarbay Saip de bu arada geri çekilmesi gerektiği konusunda baskı yapmaktadır Tabur Komutanı, Alay Komutanı'yla bağlantı kuramamış, bunun üzerine durumunu tehlikede bularak geri çekilmiştir Sonuç olarak Kanlısırt'ı tümüyle ele geçirmiş olan Osmanlı kuvvetleri, sırtın üçte birlik bölümünden geri çekilmişlerdir Kırmızısırt'taki bölük ve iki ağır makineli tüfek de, bu durumda tehlikeli biçimde ileri düşmüş olduklarından geri çekilmek zorunda kalmıştır
Kaynak : Wikipedia
|