Mayalara Ne Oldu?

Mayalar tapinaklarini yaparken

Takvimi ve dis dolgusunu bilen insanlar
Bu çöküsten çikarilacak ders nedir? Birçok uzman, çevreci mesajlar veriyor; Culbert;
"Nüfus patlamasi, ekolojik dengeyi bozdu ve milyonlarca insan öldü" diyor National Geographic dergisi yazari George Stuart ;bu fikre katiliyor ve bu bilgilerin günümüz dünyasinin sorunlarini yeterince çözemese bile önemli uyarilarda bulundugunu düsünüyor Ona göre en önemli mesaj, yagmur ormanlarini kesmemek ama digerleri bundan pek emin degil Hiyeroglif uzmani Stephen Houston de, Mayalardan daha pek çok ders alinacagi düsüncesinde; "Çok farkli bir toplumdular ve onlari bir arada tutan çok baska bir seydi"

Arkeologlar, Mayalarin gerçekten farkli bir toplum oldugunu, onlarin günlük yasamlanndan çikariyorlar Mezarlarda bulunanlar, gömütler, alelade evlerin mimarisi ve bulunan duvar resimleri; ortalama bir Maya gününün nasil geçtigini bizlere gösteriyor 57 kisiden olusan tipik bir Maya ailesi kahvaltida sicak çukulata, yeterince zengin degillerse haslanmis misir ve seker kamisi yiyorlardi ve "atole"denilen bir içki içiyorlardi Genelde evler tek odali ve çamur sivaliydi Büyük olasilikla gün içinde misir, bezelye, tavsan ve hindi diger yiyecekleri arasindaydi
Hasat mevsimi erkekler tarlalarda çalisirken, kadinlar evde yemek pisiriyorlardi Günün sonunda tüm aile evde toplaniyor ve evin reisi küçük bir dini ayinle atalara dua ediyordu Zamanlarini sadece tarimla geçirmiyorlar, piramitler ve tapinaklar insa ediyorlardi Genelde dügün törenlerine kutlamalara, astrolojik ve takvimsel çalismalara katiliyorlardi Böyle zamanlarda kral kurbanlar kesiyor ve top oyunlari düzenliyordu Kaybedenler piramide asiliyor ya da kurban ediliyordu Çiftçiler bu günler için yemek hazirlayip, standlar açiyorlardi Mayalar'in gelismis bir estetik anlayisi vardi Yale Üniversitesi antropologu Michael Coe "Mayalar" adli kitabinda; "Aileler çocuklarinin burunlanna onlarin gücünü artirici süsler takarlardi" diye yaziyor Mayalar ayni zamanda bebeklerin iskeletlerine sekil vermek amaciyla onlari sararlar ve koni seklinde bir sapka takarlardi Belki de günümüzün besik ve kundak aliskanligi onlardan miras kalmistir Bazi arastirmacilar, bu sekildeki kafataslarinin bu aliskanligin sonucu oldugunu ileri sürüyorlar Mayalar dislerini bazen "T" seklinde bazen de delerek doldururlardi (anestezi yapip yapmadiklari kesin degil) Dislerini çogunlukla degerli taslarla en çok da yesimle kaplarlardi Coe'ya göre; genç erkekler evlenene kadar kendilerini siyaha boyuyorlar daha sonra ise degisik dövmelerle süsleniyorlardi Bu bilgiler sadece bulunan nesnelerden degil geride biraktiklari hiyerogliflerden de ögrenildi

GECMiSi YASIYORLAR

Meksika daki tur rehberleri bir öykü anlatirlarBir turist, korku içinde piramitlere bakar ve rehbere dönüp; "Bu binalarin hepsi çok güzel, fakat tüm insanlar nereye gitti?" der Rehber kafasini alayci bir sekilde sallayarak cevap verir; "Su anda bir Maya île konusuyorsun, bizler hala buradayiz hiç bir zaman burayi terk etmedik" Yasanan karmasa, Maya bilmecesinin kalbindedir Bilim adamlari binlerce yil Öncesindeki Maya imparatorlugu'nu arastirirlarken bugün Guatemala çevresinde 1200000,Belize çevresinde ise, 5000000 Maya insani yasiyor Etnik olarak, onlar dünyanin en gelismis imparatorlugunu Orta Amerika'da kurmus insanlarin soyundan geliyorlar Maya kalintilarini gezmeye gelen birçok turist Amerika'da eski Mayalarin torunlarinin yasadigini ögrenseler soka girerlerdi Yüzyillardir olagelen kültür etkilenmesinden sonra Orta Amerika'da yasayan Mayalarin torunlari yeni kültür yaratarak yasamlarini sürdürüyortar Orta Amerika'da yasayan Mayalarin torunlari simdi sadece gelen ziyaretçiler ?çin atalarinin kiyafetlerini giyiyorlar 1992'de Orta Amerika'nin yerlileri olan Maya halkina karsi Meksika devleti tarafindan zulmedildi, yapilanlar, insan haklarina aykiriydi1990'daki toprak kavgasinda 11 kisi,1988'de de Maya halkindan 100 kisi yakalanmis ve iskence edilmisti
30 saat boyunca hiç bir tibbi müdahale olmadan aç birakildilar ve Mayalar, 140000 Guetamalaliyi öldürecek gerilla savasina basladilar Hükümet onlarin köylerini yakti16yy'da ispanyol istilasi sirasinda birçok yerli, dini inançlarindan uzaklastirildi Kabartmalar yikildi, dini inançlarina ait olan hersey misyonerler tarafindan harap edildiYeni koloniler kurmak için köle gibi çalistirildilar400 yil ispanyollar tarafindan ezildikten sonra Meksikalilar tarafindan isgale ugradilar ve hala öyleler Bugün Meksika Hükümeti, insan haklari adina Mayalara esit sans taniyacaklarini açiklamasina ragmen; Mayalar hala sosyo ekonomik siranin en altindalar Chipas'ta 9 tane yerli dili musuluyor ve Meksikalilar azinliklara ragmen iktidari ellerinde tutuyorlar Ne yazik ki, yerli nüfusu ülke potansiyelinin çok üzerinde Ayrica yerlilerin % 70'i su sikintisi çekiyor Bu kötü kosullarda Birçok Maya insani modern ,yasam sartlarini reddederek eski aliskanliklarini sürdürüyor Daglarda yasayan Mayalar, 4000 yil önceki atalari gibi yasiyorlar
"Birden beyin kanallarim açildi"Maya yazitlari, çesitli ilgi alanlari olusturdu Güney Alabama Üniversitesi sanat ögretmeni Linda Schele eski yazitlar konusunda birdenbire ortaya çikan ilginç bir örnektir 1970 yilinda Meksika ziyaretinde, Palenk konferansinda Schele; 7 Yüzyil baslarindan 8 Yüzyil sonlarina kadar yasayan yasa yapicilarin kanunlarini 25 saat süren bir konusmada açikladi ve bunlar dogruydu Bu nasil olmustu? Çünkü Schele bir amatördü; Profesyoneller kabartmalarin açiklamasinin bir çesit içgüdüye ve sezgiye bagli oldugunu söylüyorlar Verilen yazi sistemine uyularak çözülmüs olabilecegin'i de ekliyorlar Linda Schele; "Aydinlanma dakikalari kariyeriniin dönüm noktasiydi Birden beyin kanallarini açildi ve hersey yerli yerine oturdu" diye anlatiyor Bu olaydan sonra, bir çesit dil çözüm devrinii basladi Bölge genç tarihi yazit uzmanlari ile doldu 34 yasindaki Stephen Houston ile 28 yasindaki David Stuart'da bunlara dahildi Kariyerlerine çok küçük yaslarda baslamislardi Maya arkeologu George Stuart'in oglu ilk Maya gezintisini 3 yasindayken yapmisti ve 1984'de 18 yasindayken çözdügü bir Maya grafigiyle, Maç Arthur Dernegi tarafindan en genç yazi çözücüsü ve dahi ilan edildi Stuart'in sonraki projesi simdiye kadar çözülmüs tüm Maya yazitlarini inceleyen bir katalog yapmak Neredeyse yüzyillik bir çalisma bu ve genç Stuart; "Bu çalisma benden sonra da aranan bir kaynak olacak" diyor
Bir uygarligin umutsuzlugu
Örneklerde görüldügü gibi kabartmalarda propaganda da var Düsünün, Körfez Savasi'ni anlamak için Saddam'in konusmalannin duvarlara yazildigini Arlen Chase;
Mayalar'in politik ve sosyal yasamlarini çözmek için bu yazitlari okumanin yeterli oldugunu, arkeolojinin bunu saglamak için gerekli oldugunu ifade ediyor Houston ise, yazitlarin propaganda ile dolu oldugunu, yine de bir toplumu anlamak için yararli oldugunu söylüyor

Maya yazitlarini desifre etme üzerindeki tartismalar sürüyor, hiçbir zaman nihai çözüm bulunmayacak Çünkü yeni bulgular farkli bakis açilari getiriyor Chase'in arastirmalarina dayanarak söylenebilir ki, Mayalar orta sinif bir toplumdu Mezar kazilari, yasam tarzlarinin, bilimsel yönleri kadar gelismedigini gösteriyor Kimyasal toprak arastirmalari, iskelet incelemeleri bize onlarin hastaliklarini, tarini yöntemlerini hatta iklim kosullarini gösteriyor Birçok arastirmaci ve bilim adami Mayalar'in yok olus gizeminin pesinde David Freidel, Mayalar'in tarihte esine az rastlanan bir umutsuzluga düsmüs olduklari görüsünde; ona göre, geçmise bakildiginda Mayalar'in ulastigi bilimsel ve toplumsal düzeyin nedeni, hayalgücü ve reel eylemin disindadir çünkü onlar yasami anlamli kilmak istiyorlardi Mayalar'in birden yokolus nedeni veya nedenleri hala bilinmiyor, dev bir uygarlik nasil ve neden kayboldu? Uxmal'da yansi yenmis yemek tabaklari hala durmaktadir;
kimden ya da neden kaçtilar ve en önemlisi su anda onlarin kalintilari nerede?