Yürüyen Taşlar

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

320 kg

agirliginda bir kaya parçasi kendi kendine

200 metre “yürüyebilir” mi? Üstelik, hareket ettiginin

bir kaniti olarak da ardinda derince bir iz birakarak?

ABD’nin Kaliforniya ve Nevada eyaletlerinin

sinirinda yer alan Ölü Vadi düzlüklerinden biri,

dünyanin en gizemli doga olaylarindan birine ev sahipligi yapiyor

Racetrack Playa adi verilen eski bir göl yatagindaki kimi

kaya parçalari, görünürde “kendi kendine” hareket

ediyor

Yaklasik 2 km

genisliginde ve 5 km

uzunlugunda

olan ve denizden 200 metre yükseklikteki Racetrack Playa,

kuru, sert ve çatlamis bir zeminden olusuyor

Yöreye gelen turistlerin gözüne ilk çarpan sey, çevreye

rasgele yayilmis küçük kaya parçalari ve arkalarinda

biraktiklari gizemli izler

Ilk bakista hiç kimildamadan duruyormus gibi görünen

kaya parçalari, yaklasik yarim yüzyildir jeologlari ciddi

biçimde mesgul ediyor

Yürüyen kayalar ile ilk kez

1955’te ABD’li jeolog George M

Stanley ilgilendi

Stanley’in

varsayimina göre kayalarin hareket etmesinin nedeni buz

verüzgardi

Soguk havalarda bir grup kaya parçasinin çevresinde

buz tabakasi olusuyor

Rüzgar estikçe buz tabakasi çevreden

kopuyor, böylece tipki bir yelkenlinin su yüzeyinde süzülmesi

gibi, kayalar buz tabakasiyla birlikte kayiyorlardi

Bu yaklasim uzun yillar dogru olarak kabul edildi

Ancak bu teori özellikle küçük taslar için geçerliydi

Kimileri 320 kg

agirligindaki kayalarin

“yürümesi”ni açiklayamiyordu

1960’larda Racetrack Playa’nin ünü dünyaya yayildi

Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü Jeoloji Bölümü’nden

Dr

Robert P

Sharp 1969’da yöreye gelerek yedi yil

sürecek incelemelerine basladi

Dr

Sharp, 30 tas seçti ve bunlari isaretledi

En büyügü 450 kg

agirliginda olan taslarin her birine

bir ad verdi

Taslarin kapladigi zeminin belirli yerlerine

özel çiviler çakarak gelismeleri izlemeye basladi

Yedi yilin sonunda, 30 tastan 28’inin hareket ettigini

belirledi

Taslarin arkalarinda biraktiklari izlerin en

uzunu 201 metre ile, Dr

Sharp’in “Nancy” adini verdigi

250 kg

agirligindaki bir tasa aitti

Taslar kuzey–kuzeydogu

yönünde hareket ediyordu

Dr

Sharp, dogu ya da

güneydogu yönünde kimi sapmalar da gözlemlemisti

Izler ise, düzlügün kurumus ve çatlamis

sert zemini kadar serttiler

Demek ki, kayalar düzlügün kati ya da donmus oldugu

bir anda degil yumusak oldugu bir sirada hareket ediyorlardi

Dr

Sharp, kayalarin hareketinde, yagmurun da en

az rüzgarkadar önemli bir etken oldugu sonucuna varmisti

Amerikan Jeoloji Dernegi’nin yayin organi “Bulletin”da

yayimlanan makalesinde durumu söyle dile getirmisti:

“Olayin tüm gizemi, yagmur ve rüzgarin en uygun zamanda

birlikte oynadiklari oyundadir

”

“Yagmurla rüzgarin oyunu” teorisi de uzun yillar

kabul gördü

Ne var ki, 1990’larin basinda yapilan

yeni gözlemler kayalarin hiçbir biçimde rüzgar etkisiyle

hareket etmedigini ortaya koydu

Massachusetts

Amherst College’dan John Reid ve arkadaslarinin

Racetrack Playa’da 5 cm

yüksekliginde kar suyu

biriktiginde ve buzlanma oldugunda, bir insanin,

bu zeminde kaymadan yürümesinin oldukça zor oldugunu

ama iş kayalarin “yürümesi”ne gelince bununda olanaksiz

oldugu gözlemlediler

25 kg

agirligindaki bir kayayi

buz üzerinde bir milim bile kipirdatmak mümkün olmuyordu

Çünkü kayalar dolomit kökenli kireç tasindandi,

Yüzeyleri ise çok pürüzlüydü

Sürtünme katsayilari

0

8, bir ayakkabininki ise 0

1 idi

Bu da kayalarin buz

üzerinde rüzgarin etkisiyle kaymasi yaklasimini tümüyle

ortadan kaldiriyordu

Reid ve arkadaslarinin teorisi ise, kayalarin altinda biriken

buzlarin, birkaç santimetre derinligindeki suda “yüzmeleri”

yönünde

Bu yaklasim, meteorolojik verilerle de uyum

içerisinde

Reid, kayalari hareket halinde saptamak için

kışın orada aylarca yaşamak ve yeterli araç gereç için de

yaklasik 1 milyon dolarlik bir yatirim gerektigini belirtiyor

Ancak asiri soguk, rüzgar ve nem, yörede yaşami

olanaksiz kiliyor ve hiç kimse böyle bir işe kalkışamiyor

Bugüne dek hiç kimse bu kayalari “yürürken” görmedi

Son yillarda, şakaci turistlerin, kimi izlerin başina yeni kayalar

“koymasi” ya da yapay izler olusturmalari, “yürüyen kayalar”in

gizemini giderek daha da içinden çikilmaz bir duruma getiriyor

Kaynak: BilimTeknik-Geo (2003)

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Yürüyen Taşlar 320 kg agirliginda bir kaya parçasi kendi kendine 200 metre “yürüyebilir” mi? Üstelik, hareket ettiginin bir kaniti olarak da ardinda derince bir iz birakarak? ABD’nin Kaliforniya ve Nevada eyaletlerinin sinirinda yer alan Ölü Vadi düzlüklerinden biri, dünyanin en gizemli doga olaylarindan birine ev sahipligi yapiyor Racetrack Playa adi verilen eski bir göl yatagindaki kimi kaya parçalari, görünürde “kendi kendine” hareket ediyor Yaklasik 2 km genisliginde ve 5 km uzunlugunda olan ve denizden 200 metre yükseklikteki Racetrack Playa, kuru, sert ve çatlamis bir zeminden olusuyor Yöreye gelen turistlerin gözüne ilk çarpan sey, çevreye rasgele yayilmis küçük kaya parçalari ve arkalarinda biraktiklari gizemli izler Ilk bakista hiç kimildamadan duruyormus gibi görünen kaya parçalari, yaklasik yarim yüzyildir jeologlari ciddi biçimde mesgul ediyor Yürüyen kayalar ile ilk kez 1955’te ABD’li jeolog George M Stanley ilgilendi Stanley’in varsayimina göre kayalarin hareket etmesinin nedeni buz verüzgardi Soguk havalarda bir grup kaya parçasinin çevresinde buz tabakasi olusuyor Rüzgar estikçe buz tabakasi çevreden kopuyor, böylece tipki bir yelkenlinin su yüzeyinde süzülmesi gibi, kayalar buz tabakasiyla birlikte kayiyorlardi Bu yaklasim uzun yillar dogru olarak kabul edildi Ancak bu teori özellikle küçük taslar için geçerliydi Kimileri 320 kg agirligindaki kayalarin “yürümesi”ni açiklayamiyordu 1960’larda Racetrack Playa’nin ünü dünyaya yayildi Kaliforniya Teknoloji Enstitüsü Jeoloji Bölümü’nden Dr Robert P Sharp 1969’da yöreye gelerek yedi yil sürecek incelemelerine basladi Dr Sharp, 30 tas seçti ve bunlari isaretledi En büyügü 450 kg agirliginda olan taslarin her birine bir ad verdi Taslarin kapladigi zeminin belirli yerlerine özel çiviler çakarak gelismeleri izlemeye basladi Yedi yilin sonunda, 30 tastan 28’inin hareket ettigini belirledi Taslarin arkalarinda biraktiklari izlerin en uzunu 201 metre ile, Dr Sharp’in “Nancy” adini verdigi 250 kg agirligindaki bir tasa aittiTaslar kuzey–kuzeydogu yönünde hareket ediyordu Dr Sharp, dogu ya da güneydogu yönünde kimi sapmalar da gözlemlemisti Izler ise, düzlügün kurumus ve çatlamis sert zemini kadar serttiler Demek ki, kayalar düzlügün kati ya da donmus oldugu bir anda degil yumusak oldugu bir sirada hareket ediyorlardi Dr Sharp, kayalarin hareketinde, yagmurun da en az rüzgarkadar önemli bir etken oldugu sonucuna varmisti Amerikan Jeoloji Dernegi’nin yayin organi “Bulletin”da yayimlanan makalesinde durumu söyle dile getirmisti: “Olayin tüm gizemi, yagmur ve rüzgarin en uygun zamanda birlikte oynadiklari oyundadir” “Yagmurla rüzgarin oyunu” teorisi de uzun yillar kabul gördü Ne var ki, 1990’larin basinda yapilan yeni gözlemler kayalarin hiçbir biçimde rüzgar etkisiyle hareket etmedigini ortaya koydu Massachusetts Amherst College’dan John Reid ve arkadaslarinin Racetrack Playa’da 5 cm yüksekliginde kar suyu biriktiginde ve buzlanma oldugunda, bir insanin, bu zeminde kaymadan yürümesinin oldukça zor oldugunu ama iş kayalarin “yürümesi”ne gelince bununda olanaksiz oldugu gözlemlediler 25 kg agirligindaki bir kayayi buz üzerinde bir milim bile kipirdatmak mümkün olmuyordu Çünkü kayalar dolomit kökenli kireç tasindandi, Yüzeyleri ise çok pürüzlüydü Sürtünme katsayilari 08, bir ayakkabininki ise 01 idi Bu da kayalarin buz üzerinde rüzgarin etkisiyle kaymasi yaklasimini tümüyle ortadan kaldiriyordu Reid ve arkadaslarinin teorisi ise, kayalarin altinda biriken buzlarin, birkaç santimetre derinligindeki suda “yüzmeleri” yönünde Bu yaklasim, meteorolojik verilerle de uyum içerisinde Reid, kayalari hareket halinde saptamak için kışın orada aylarca yaşamak ve yeterli araç gereç için de yaklasik 1 milyon dolarlik bir yatirim gerektigini belirtiyor Ancak asiri soguk, rüzgar ve nem, yörede yaşami olanaksiz kiliyor ve hiç kimse böyle bir işe kalkışamiyor Bugüne dek hiç kimse bu kayalari “yürürken” görmedi Son yillarda, şakaci turistlerin, kimi izlerin başina yeni kayalar “koymasi” ya da yapay izler olusturmalari, “yürüyen kayalar”in gizemini giderek daha da içinden çikilmaz bir duruma getiriyor Kaynak: BilimTeknik-Geo (2003)