Antika - Antika Osmanlı Tarihindeki Turk Haritaları - Osmanli -Türk Haritaları

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

Cornelli (1650-1718) tarafından yapılan asya Haritası (A

Ekşinozlugil Koleksiyonu)

Son yıllarda eski harita koleksiyonuna herkesin merak sardığı görülmektedir

Eski haritalarda bir kent veya arazi parçasını manzara ve ölçeksiz şekli ile görmekteyiz

Bu haritalar tarihi değerleri ile birlikte haritacılığın süslemeli birer belgesi durumundadır

Ancak bir ölçüme dayanmadıkları için araziyi aslı gibi göstermezler ve yanlışlıklarla doludurlar

Eski haritalar küçük boyda olduklarından fazla bilgi de vermezler

Ekserisi asırlarca önce basılmış kitap sayfalarında yer almışlardır

Şimdi ise kesilip boyanıp meraklılara cam arkasında sunulmaktadır

Orijinallerine rastlamak pek mümkün değildir

19

yüzyıldan itibaren haritalar ya pafta ya da atlas halinde basılmışlardır

Bir ölçek içerisinde küçültülerek yapılan haritalar arazi üzerinde bulunan her şeyi gösteremezler

Ölçek küçüldükçe daha büyük araziyi içine alırken birçok şeyi göstermek imkanından da mahrum kalınmaktadır

Ölçek büyüdükçe daha küçük bir araziyi içine alırken daha çok şeyi gösterme imkanı doğmaktadır

Küçük ölçekliler coğrafya haritaları olup büyük boydadırlar

Çok büyük ölçekli haritalar plan halinde olup kentin her şeyini gösterir

Son asrın harita ve planları bu nedenle birçok paftadan meydana gelmiş olup yurt savunması ve kalkınması ile imar durumu için kullanılmaktadır

Bizans döneminde Trakya haritası

Anadolu
Mısır ve Tunus haritaları

İlk çağ haritaları az bilgiyi içeren küçük boyda basit haritalardır

Orta çağ haritalarında ise efsanelerin ve dinin etkisinde kalınmıştır

Hatta bir sanat eseri gibi hazırlanmışlardır

14

yüzyılda denizcilerin kullandığı ve rüzgarların yönlerini gösteren "Portolan" adlı haritalar yapılmıştır

Bu haritalarda orta çağın icabı olarak cennet melek Adem Havva rüzgar gülü rozet gibi öğeler bulunurdu

İlk çağ haritacılığının M

Ö

4000 yıllarında Babil kentinde başladığı (burada bulunan bir kadastro haritası nedeniyle) kabul edilmiştir

Çin'de (M

Ö

3000) Mısır'da (M

Ö

1300) Yunan'lılarda (M

Ö

550) haritalara rastlanmıştır

Türk asıllı Biruni'nin 11

yüzyılda yaptığı Denizler Haritası'ndan başka Kaşgarlı Mahmut'un 1072-1074 yılları arasında yazdığı Divan-ı Lugat-it Türk adlı eserinde yer alan daire biçimindeki dünya haritası Türklerin yaptığı ilk haritadır

Ortaçağ'ın sonuna doğru haritacılık gelişmiştir

Rüzgarları da gösteren Portolan adlı haritaların yapımına başlanmıştır

Yeniçağ ile birlikte silindirik projeksiyonlu haritalara geçilmiştir

Bu dönem yaklaşırken Piri Reis'in 1513 yılında hazırladığı Kitab-ı Bahriye'sinde yer alan iki yüz on beş harita önemli eserlerdendir

16

yüzyılda Minester 17

yüzyıl başında Coronelli J

Bleau ve aynı yüzyılın başında J

B

Homann ve Katip Çelebi haritacılık tarihinin önemli isimlerindendir

16

yüzyıldan itibaren coğrafi keşifler yüzünden haritalarda doğruluk arandığı için Merkator adlı projeksiyon sistemi kullanılmaya başlanmıştır

Bu izdüşüm sistemini Lambert Eckert Bonne ve sonunda Gauss-Kruger gibi sistemler takip etmiştir

Dünya bir koni veya silindir biçiminde kabul edilerek çizimler yapılmıştır

18

yüzyıldan itibaren Nirengi ağına dayanan doğru haritaların yapımı haritaların kullanma alanını genişletmiştir

20

yüzyıl başından itibaren ise harita yapımında modern optik ölçme aletlerinin ve hava fotoğraflarının kullanılması ile hassas ve münhanili haritalar elde edilmiştir

Türkiye haritaları 20

yüzyılın ilk yarısında Bonne ikinci yarısında Gauss- Kruger izdüşüm sistemine göre nirengiye ve hava fotoğraflarına dayanarak münhanili ve renkli olarak yapılmışlardır

Haritaların eski tarihlere doğru gidildikçe bir süs durumunda olduğu bugün ise teknik bir araç haline gelmiş olduğu kabul edilebilir

Haritalar bugün geniş ve derin çekmeceler veya zarflar içerisinde korunduğu gibi camlatılıp çerçeveli olarak duvara da asılabilmektedir

Mamboruy

Beladi Selase 1327 (1911)

Küçük Asya

Koleksiyon için yöre konu yapan basan tarih coğrafya veya yüzyıllar önde tutularak bir ayrım gözetilebilir

Osmanlı Avrupa Türk Anadolu İstanbul haritaları gibi veya ele geçen tarih ve coğrafya haritaları ile atlaslarının koleksiyonu da düşünülebilir

İstanbul'da Askeri Müze Atatürk Kitaplığı İstanbul Üniversitesi İstanbul Arkeoloji Müzesi Topkapı Sarayı Türk ve İslam Eserleri Müzesi Harp Akademisi Alman Arkeolojisi Süleymaniye Kütüphanesi ile Ankara'da Milli Kütüphane Türk Tarih Kurumu ve Harita Genel Komutanlığı Müzesi'nde zengin harita koleksiyonları bulunmaktadır

Özel koleksiyonlara gelince sayın Cahid Kayra Orhan Türkkan Muhtar Katırcıoğlu İsmail İşmen ve Atilla Ekşinozlugil gibi bir çok isim sayabiliriz

Bizans döneminde Trakya haritası

AnadoluMısır ve Tunus haritaları

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Antika - Antika Osmanlı Tarihindeki Turk Haritaları - Osmanli -Türk Haritaları Cornelli (1650-1718) tarafından yapılan asya Haritası (A Ekşinozlugil Koleksiyonu) Son yıllarda eski harita koleksiyonuna herkesin merak sardığı görülmektedir Eski haritalarda bir kent veya arazi parçasını manzara ve ölçeksiz şekli ile görmekteyizBu haritalar tarihi değerleri ile birlikte haritacılığın süslemeli birer belgesi durumundadır Ancak bir ölçüme dayanmadıkları için araziyi aslı gibi göstermezler ve yanlışlıklarla doludurlar Eski haritalar küçük boyda olduklarından fazla bilgi de vermezler Ekserisi asırlarca önce basılmış kitap sayfalarında yer almışlardır Şimdi ise kesilip boyanıp meraklılara cam arkasında sunulmaktadır Orijinallerine rastlamak pek mümkün değildir 19 yüzyıldan itibaren haritalar ya pafta ya da atlas halinde basılmışlardır Bir ölçek içerisinde küçültülerek yapılan haritalar arazi üzerinde bulunan her şeyi gösteremezler Ölçek küçüldükçe daha büyük araziyi içine alırken birçok şeyi göstermek imkanından da mahrum kalınmaktadır Ölçek büyüdükçe daha küçük bir araziyi içine alırken daha çok şeyi gösterme imkanı doğmaktadır Küçük ölçekliler coğrafya haritaları olup büyük boydadırlar Çok büyük ölçekli haritalar plan halinde olup kentin her şeyini gösterir Son asrın harita ve planları bu nedenle birçok paftadan meydana gelmiş olup yurt savunması ve kalkınması ile imar durumu için kullanılmaktadır Bizans döneminde Trakya haritası Anadolu Mısır ve Tunus haritaları İlk çağ haritaları az bilgiyi içeren küçük boyda basit haritalardır Orta çağ haritalarında ise efsanelerin ve dinin etkisinde kalınmıştır Hatta bir sanat eseri gibi hazırlanmışlardır 14 yüzyılda denizcilerin kullandığı ve rüzgarların yönlerini gösteren "Portolan" adlı haritalar yapılmıştır Bu haritalarda orta çağın icabı olarak cennet melek Adem Havva rüzgar gülü rozet gibi öğeler bulunurdu İlk çağ haritacılığının MÖ4000 yıllarında Babil kentinde başladığı (burada bulunan bir kadastro haritası nedeniyle) kabul edilmiştir Çin'de (MÖ 3000) Mısır'da (MÖ 1300) Yunan'lılarda (MÖ550) haritalara rastlanmıştır Türk asıllı Biruni'nin 11 yüzyılda yaptığı Denizler Haritası'ndan başka Kaşgarlı Mahmut'un 1072-1074 yılları arasında yazdığı Divan-ı Lugat-it Türk adlı eserinde yer alan daire biçimindeki dünya haritası Türklerin yaptığı ilk haritadır Ortaçağ'ın sonuna doğru haritacılık gelişmiştir Rüzgarları da gösteren Portolan adlı haritaların yapımına başlanmıştır Yeniçağ ile birlikte silindirik projeksiyonlu haritalara geçilmiştir Bu dönem yaklaşırken Piri Reis'in 1513 yılında hazırladığı Kitab-ı Bahriye'sinde yer alan iki yüz on beş harita önemli eserlerdendir 16 yüzyılda Minester 17 yüzyıl başında Coronelli JBleau ve aynı yüzyılın başında J B Homann ve Katip Çelebi haritacılık tarihinin önemli isimlerindendir 16 yüzyıldan itibaren coğrafi keşifler yüzünden haritalarda doğruluk arandığı için Merkator adlı projeksiyon sistemi kullanılmaya başlanmıştır Bu izdüşüm sistemini Lambert Eckert Bonne ve sonunda Gauss-Kruger gibi sistemler takip etmiştir Dünya bir koni veya silindir biçiminde kabul edilerek çizimler yapılmıştır 18 yüzyıldan itibaren Nirengi ağına dayanan doğru haritaların yapımı haritaların kullanma alanını genişletmiştir 20 yüzyıl başından itibaren ise harita yapımında modern optik ölçme aletlerinin ve hava fotoğraflarının kullanılması ile hassas ve münhanili haritalar elde edilmiştir Türkiye haritaları 20 yüzyılın ilk yarısında Bonne ikinci yarısında Gauss- Kruger izdüşüm sistemine göre nirengiye ve hava fotoğraflarına dayanarak münhanili ve renkli olarak yapılmışlardır Haritaların eski tarihlere doğru gidildikçe bir süs durumunda olduğu bugün ise teknik bir araç haline gelmiş olduğu kabul edilebilir Haritalar bugün geniş ve derin çekmeceler veya zarflar içerisinde korunduğu gibi camlatılıp çerçeveli olarak duvara da asılabilmektedir Mamboruy Beladi Selase 1327 (1911) Küçük Asya Koleksiyon için yöre konu yapan basan tarih coğrafya veya yüzyıllar önde tutularak bir ayrım gözetilebilir Osmanlı Avrupa Türk Anadolu İstanbul haritaları gibi veya ele geçen tarih ve coğrafya haritaları ile atlaslarının koleksiyonu da düşünülebilir İstanbul'da Askeri Müze Atatürk Kitaplığı İstanbul Üniversitesi İstanbul Arkeoloji Müzesi Topkapı Sarayı Türk ve İslam Eserleri Müzesi Harp Akademisi Alman Arkeolojisi Süleymaniye Kütüphanesi ile Ankara'da Milli Kütüphane Türk Tarih Kurumu ve Harita Genel Komutanlığı Müzesi'nde zengin harita koleksiyonları bulunmaktadır Özel koleksiyonlara gelince sayın Cahid Kayra Orhan Türkkan Muhtar Katırcıoğlu İsmail İşmen ve Atilla Ekşinozlugil gibi bir çok isim sayabiliriz Bizans döneminde Trakya haritası AnadoluMısır ve Tunus haritaları