Coğrafi Koordinatlar Hakkında Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-19-2012

Ekvator - Enlemin Etkileri

Paraleller: Ekvator'a paralel olarak 1° aralıklarla geçtiği varsayılan dairelerdir

Ekvator Nedir: Kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya'nın en şişkin yerinden geçtiği kabul edilen çizgidir

Ekvator Dünya'yı iki eşit yarımküreye ayırır

Paralellerin Özellikleri

En büyük paralel Ekvator'dur

Paralel dairelerinin boyları, Dünya'nın şekli nedeniyle Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe kısalır ve kutup noktalarında uzunluk sıfır olur

Yani nokta halini alırlar

Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111 km

dir

90 tanesi Kuzey, 90 tanesi Güney Yanmküre'de olmak üzere toplam 180 paralel vardır

Enlem Nedir: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir

Örneğin; istanbul 41° 00' 16" Kuzey enlemindedir denildiği zaman, istanbul'un Ekvator'a olan uzaklığı açı cinsinden ifade edilmiş olur

Enlemler Dünya'nın şekline bağlı olarak Alçak, Orta ve Yüksek enlemler diye üçe ayrılır

Enlemler

Enlem ve Özel İsmi

0° Paraleli - Ekvator
23° 27' Kuzey Enlemi - Yengeç Dönencesi
23" 27' Güney Enlemi - Oğlak Dönencesi
66°33' Kuzey Enlemi - Kuzey Kutup Dairesi
66° 33' Güney Enlemi - Güney Kutup Dairesi
90° Kuzey Paraleli - Kuzey Kutup Noktası
90° Güney Paraleli - Güney Kutup Noktası

Dönenceler ve kutup dairelerini belirleyen temel etmen Dünya'nın eksen eğikliğinin derecesidir

Eksen eğikliği değişirse dönence ve kutup dairelerinin yerlerinde de değişme olur

Eksen eğikliği 23° 27' dır ve bu açı yılın hiçbir gününde değişmez

Ekvator'un Özellikleri

Kutuplara eşit uzaklıktadır

Dünya'yı Kuzey ve Güney Yarımküre olarak iki eşit parçaya ayırır

Paralellerin en uzunu ve başlangıcıdır

0° ile ifade edilir

Güneş ışınlarını yılda iki kez (21 Mart-23 Eylül) dik açıyla alır

Çizgisel hızın en fazla olduğu paraleldir

Yıl boyunca gece - gündüz süresi hiç değişmez (12 saat gece - 12 saat gündüz)

Dönencelerin Özellikleri

Dönencelerin yerlerini eksen eğikliği belirler

Güneş ışınlarının en son dik düştüğü yerlerdir

Dönenceler üzerindeki her nokta güneş ışınlarını yılda bir kez dik alır

Ekvator'a 23° 27, kutuplara 66" 33' uzaklıkta bulunurlar

Kutup Dairelerinin Özellikleri:
Kutup dairelerinin yerini eksen eğikliği belirler

Ekvator'a 66° 33', kutuplara 23° 27' uzaklıkta bulunurlar

Kutup dairelerinden sonra sürekli gündüz ve geceler başlar

Kutup Noktalarının Özellikleri

Yerlerini Dünya'nın şekli belirler

Çizgisel hız sıfırdır

Ekvator'a 90° uzaklıkta bulunurlar

Meridyenlerin birleştiği yerdir

Altı ay gece, altı ay gündüz yaşanır

Meridyenler: Bir kutuptan diğerine uzanan, Ekvator'u birer derece aralıklarla dik kesen çizgilerdir

Meridyenlerin Özellikleri

Başlangıç Meridyeni İngiltere'nin Greenvvich Gözlemevi'nden geçer

180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere 360 tanedir

Tüm meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir

Bir meridyeni tamamlayan diğer meridyene anti-meridyen denir

Başlangıç Meridyeni'nin antimerid-yeni 180° meridyenidir

İki meridyen arasındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru giderek azalır ve kutup noktalarında birleşir

Ardışık meridyenler arasındaki kuşuçuşu uzunluk Ekvator'da 111 km

dir

Boylam: Dünya üzerinde herhangi bir noktanın Başlangıç Meridyeni'ne (Greenvvich) olan uzaklığının derece, dakika, saniye cinsinden (açı) değerine boylam denir

Örneğin; İstanbul'un Başlangıç Meridyeni'ne uzaklığı 28° 58' 59" dir

Enlemin Etkileri Nelerdir

Güneş ışınlarının düşme açısı Ekvator'dan kutuplara gidildikçe daralır

Buna bağlı olarak kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri azalır, gölge boyları uzar

Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı olarak farklı iklim kuşaklarının oluşmasını sağlar

Enlem en çok sıcaklık, dolayısıyla da iklim üzerinde belirleyicidir

İklim de aşağıdakiler üzerinde belirleyici rol oynar (Özel konum koşullarının da etkisiyle):

Ortalama sıcaklık değerleri
Yağış miktarı ve şekli
Basınç ve rüzgâr koşulları
Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğu
Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı
Tarımın ve ormanın yükselti sınırı
Akarsu rejimleri
Doğal bitki örtüsü
Görülen toprak tipleri
Yetiştirilen tarım ürünlerinin çeşidi
Hayvan türleri
Nüfus dağılışı
Yerleşme tarzı ve mesken tipleri
Yürütülen ekonomik etkinlik türü
Sosyal yaşantı (giyim - kuşam şekli)

Aydınlanma alanı kutuplara doğru gidildikçe genişler

Güneş'in öğle vakti ulaştığı yükseklik ve güneşlenme süresi enleme göre değişir

Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı enleme göre değişir

Gece ile gündüz süreleri arasındaki fark, Ekvator'dan uzaklaştıkça artar

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe; Azalanlar:

Güneş ışınlarının düşme açısı
Güneş'in ufuk düzlemi üzerindeki yükseltisi
Ortalama sıcaklık değerleri
Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı
Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluk oranı
Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı
Atmosferin kalınlığı

Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe Artanlar:

Gece - gündüz süreleri arasındaki fark
Güneş'in doğuş ve batış süresinin uzunluğu
Kar yağışlarının miktarı
Cisimlerin gölge boyu uzunlukları
Yerçekimi kuvveti
Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı

Bir yerin yerel saatini belirler

Bir yerin bulunduğu saat dilimini belirler

Yerel Saat nedir: Bir yerin Güneş'e göre konumuyla belirlenen saatidir

Dünya ekseni çevresinde dönerken bütün meridyenler teker teker Güneş'in karşısından geçer

Bir noktanın üzerinde bulunduğu meridyen tam Güneş'in karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 12

00 dir, öğle vaktidir, güneş ışınları en büyük açıyla düşer ve gölge boyu en kısadır

Ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır (Nedeni: Dünya'nın dönüş hızı)

Bu nedenle, her meridyenin yerel saati farklıdır

Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara gidildikçe azalmasına rağmen, ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır ve değişmez (Nedeni: çizgisel hızın kutuplara doğru azalması)
Dünya'nın dönüş yönü batıdan doğuya doğru olduğu için, doğudaki bir nokta Güneş'i daha önce görür

Bu nedenle doğudaki bir merkezin yerel saati daha ileridir

Saat Dilimleri: Yerküre ekseni çevresindeki hareketini 24 saatte tamamlar

Bu sürede 360 meridyen sırayla Güneş'in karşısından geçer

Buna göre Dünya, 360 : 24 = 15° lik 24 saat dilimine ayrılmıştır

Başlangıç Meridyeni'nin 7° 30' doğusu ile 7° 30' batısı arasında kalan dilim başlangıç saat dilimidir

Saat dilimleri Başlangıç Meridyeni'nden doğuya doğru numaralanmıştır

Her saat diliminin ortasından geçen meridyenin yerel saati, o saat diliminin ortak saati olarak kabul edilir

Ulusal Saat

Ülkenin sınırları içinde, farklı bölgelerdeki zaman birliğini sağlamak üzere bir yerin yerel saati o ülkeninin ortak saat ayarı olarak kullanılır

Buna ulusal saat denir

Bir ülkede ulusal saat uygulamasına gidildiğinde ülke sınırları içerisinde yerel saat farkları dikkate alınmaz

Türkiye 26° - 45° Doğu meridyenleri arasında bulunduğu için; doğu ucu ile batı ucu arasında 76 dakikalık zaman farkı vardır ve 2

saat dilimi ile 3

saat dilimi içerisinde yer alır

Ülkemizde gün ışığından daha çok yararlanmak (enerji tasarrufu yapmak) üzere yaz ve kış saati uygulamasına geçilir

Kış saati uygulamasında 30° Doğu Meridyeni'nin geçtiği İzmit'in yerel saati ortak saat olarak kullanılır

Yaz mevsiminde ileri saat uygulamasına geçilir

Bu dönemde 45° Doğu Meridyeni'nin yerel saati ulusal saat olarak uygulanır

İleri saat uygulamasında saatler 1 saat ileriye alınır

Yaz saati uygulaması 21 Mart - 23 Eylül, kış saati uygulaması ise 23 Eylül-21 Mart tarihleri arasında yapılır

Tarih Değiştirme Çizgisi

180° Meridyeni, Tarih Değiştirme Çizgisi olarak kabul edilmiştir

Bu çizginin doğusu ile batısı arasında 1 günlük fark vardır (24 saat)

alıntı

08-19-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Coğrafi Koordinatlar Hakkında Bilgi Ekvator - Enlemin Etkileri Paraleller: Ekvator'a paralel olarak 1° aralıklarla geçtiği varsayılan dairelerdir Ekvator Nedir: Kutup noktalarına eşit uzaklıkta olan ve Dünya'nın en şişkin yerinden geçtiği kabul edilen çizgidir Ekvator Dünya'yı iki eşit yarımküreye ayırır Paralellerin Özellikleri En büyük paralel Ekvator'dur Paralel dairelerinin boyları, Dünya'nın şekli nedeniyle Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe kısalır ve kutup noktalarında uzunluk sıfır olur Yani nokta halini alırlar Aralarındaki uzaklık birbirine eşit ve 111 km dir 90 tanesi Kuzey, 90 tanesi Güney Yanmküre'de olmak üzere toplam 180 paralel vardır Enlem Nedir: Dünya üzerindeki herhangi bir noktanın Ekvator'a olan uzaklığının açı cinsinden değerine enlem denir Örneğin; istanbul 41° 00' 16" Kuzey enlemindedir denildiği zaman, istanbul'un Ekvator'a olan uzaklığı açı cinsinden ifade edilmiş olur Enlemler Dünya'nın şekline bağlı olarak Alçak, Orta ve Yüksek enlemler diye üçe ayrılır Enlemler Enlem ve Özel İsmi 0° Paraleli - Ekvator 23° 27' Kuzey Enlemi - Yengeç Dönencesi 23" 27' Güney Enlemi - Oğlak Dönencesi 66°33' Kuzey Enlemi - Kuzey Kutup Dairesi 66° 33' Güney Enlemi - Güney Kutup Dairesi 90° Kuzey Paraleli - Kuzey Kutup Noktası 90° Güney Paraleli - Güney Kutup Noktası Dönenceler ve kutup dairelerini belirleyen temel etmen Dünya'nın eksen eğikliğinin derecesidir Eksen eğikliği değişirse dönence ve kutup dairelerinin yerlerinde de değişme olur Eksen eğikliği 23° 27' dır ve bu açı yılın hiçbir gününde değişmez Ekvator'un Özellikleri Kutuplara eşit uzaklıktadır Dünya'yı Kuzey ve Güney Yarımküre olarak iki eşit parçaya ayırır Paralellerin en uzunu ve başlangıcıdır 0° ile ifade edilir Güneş ışınlarını yılda iki kez (21 Mart-23 Eylül) dik açıyla alır Çizgisel hızın en fazla olduğu paraleldir Yıl boyunca gece - gündüz süresi hiç değişmez (12 saat gece - 12 saat gündüz) Dönencelerin Özellikleri Dönencelerin yerlerini eksen eğikliği belirler Güneş ışınlarının en son dik düştüğü yerlerdir Dönenceler üzerindeki her nokta güneş ışınlarını yılda bir kez dik alır Ekvator'a 23° 27, kutuplara 66" 33' uzaklıkta bulunurlar Kutup Dairelerinin Özellikleri: Kutup dairelerinin yerini eksen eğikliği belirler Ekvator'a 66° 33', kutuplara 23° 27' uzaklıkta bulunurlar Kutup dairelerinden sonra sürekli gündüz ve geceler başlar Kutup Noktalarının Özellikleri Yerlerini Dünya'nın şekli belirler Çizgisel hız sıfırdır Ekvator'a 90° uzaklıkta bulunurlar Meridyenlerin birleştiği yerdir Altı ay gece, altı ay gündüz yaşanır Meridyenler: Bir kutuptan diğerine uzanan, Ekvator'u birer derece aralıklarla dik kesen çizgilerdir Meridyenlerin Özellikleri Başlangıç Meridyeni İngiltere'nin Greenvvich Gözlemevi'nden geçer 180 tane doğuda, 180 tane batıda olmak üzere 360 tanedir Tüm meridyenlerin uzunlukları birbirine eşittir Bir meridyeni tamamlayan diğer meridyene anti-meridyen denir Başlangıç Meridyeni'nin antimerid-yeni 180° meridyenidir İki meridyen arasındaki uzaklık Ekvator'dan kutuplara doğru giderek azalır ve kutup noktalarında birleşir Ardışık meridyenler arasındaki kuşuçuşu uzunluk Ekvator'da 111 km dir Boylam: Dünya üzerinde herhangi bir noktanın Başlangıç Meridyeni'ne (Greenvvich) olan uzaklığının derece, dakika, saniye cinsinden (açı) değerine boylam denir Örneğin; İstanbul'un Başlangıç Meridyeni'ne uzaklığı 28° 58' 59" dir Enlemin Etkileri Nelerdir Güneş ışınlarının düşme açısı Ekvator'dan kutuplara gidildikçe daralır Buna bağlı olarak kutuplara doğru gidildikçe sıcaklık değerleri azalır, gölge boyları uzar Güneş ışınlarının düşme açısına bağlı olarak farklı iklim kuşaklarının oluşmasını sağlar Enlem en çok sıcaklık, dolayısıyla da iklim üzerinde belirleyicidir İklim de aşağıdakiler üzerinde belirleyici rol oynar (Özel konum koşullarının da etkisiyle): Ortalama sıcaklık değerleri Yağış miktarı ve şekli Basınç ve rüzgâr koşulları Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluğu Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı Tarımın ve ormanın yükselti sınırı Akarsu rejimleri Doğal bitki örtüsü Görülen toprak tipleri Yetiştirilen tarım ürünlerinin çeşidi Hayvan türleri Nüfus dağılışı Yerleşme tarzı ve mesken tipleri Yürütülen ekonomik etkinlik türü Sosyal yaşantı (giyim - kuşam şekli) Aydınlanma alanı kutuplara doğru gidildikçe genişler Güneş'in öğle vakti ulaştığı yükseklik ve güneşlenme süresi enleme göre değişir Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı enleme göre değişir Gece ile gündüz süreleri arasındaki fark, Ekvator'dan uzaklaştıkça artar Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe; Azalanlar: Güneş ışınlarının düşme açısı Güneş'in ufuk düzlemi üzerindeki yükseltisi Ortalama sıcaklık değerleri Kalıcı kar ve buzulların yükselti sınırı Deniz suyunun sıcaklığı ve tuzluluk oranı Dünya'nın ekseni çevresindeki çizgisel dönüş hızı Atmosferin kalınlığı Ekvator'dan kutuplara doğru gidildikçe Artanlar: Gece - gündüz süreleri arasındaki fark Güneş'in doğuş ve batış süresinin uzunluğu Kar yağışlarının miktarı Cisimlerin gölge boyu uzunlukları Yerçekimi kuvveti Güneş ışınlarının atmosferde tutulma oranı Bir yerin yerel saatini belirler Bir yerin bulunduğu saat dilimini belirler Yerel Saat nedir: Bir yerin Güneş'e göre konumuyla belirlenen saatidir Dünya ekseni çevresinde dönerken bütün meridyenler teker teker Güneş'in karşısından geçer Bir noktanın üzerinde bulunduğu meridyen tam Güneş'in karşısına geldiği anda o noktada yerel saat 1200 dir, öğle vaktidir, güneş ışınları en büyük açıyla düşer ve gölge boyu en kısadır Ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır (Nedeni: Dünya'nın dönüş hızı) Bu nedenle, her meridyenin yerel saati farklıdır Meridyenler arasındaki uzaklık kutuplara gidildikçe azalmasına rağmen, ardışık iki meridyen arasındaki zaman farkı 4 dakikadır ve değişmez (Nedeni: çizgisel hızın kutuplara doğru azalması) Dünya'nın dönüş yönü batıdan doğuya doğru olduğu için, doğudaki bir nokta Güneş'i daha önce görür Bu nedenle doğudaki bir merkezin yerel saati daha ileridir Saat Dilimleri: Yerküre ekseni çevresindeki hareketini 24 saatte tamamlar Bu sürede 360 meridyen sırayla Güneş'in karşısından geçer Buna göre Dünya, 360 : 24 = 15° lik 24 saat dilimine ayrılmıştır Başlangıç Meridyeni'nin 7° 30' doğusu ile 7° 30' batısı arasında kalan dilim başlangıç saat dilimidir Saat dilimleri Başlangıç Meridyeni'nden doğuya doğru numaralanmıştır Her saat diliminin ortasından geçen meridyenin yerel saati, o saat diliminin ortak saati olarak kabul edilir Ulusal Saat Ülkenin sınırları içinde, farklı bölgelerdeki zaman birliğini sağlamak üzere bir yerin yerel saati o ülkeninin ortak saat ayarı olarak kullanılır Buna ulusal saat denir Bir ülkede ulusal saat uygulamasına gidildiğinde ülke sınırları içerisinde yerel saat farkları dikkate alınmaz Türkiye 26° - 45° Doğu meridyenleri arasında bulunduğu için; doğu ucu ile batı ucu arasında 76 dakikalık zaman farkı vardır ve 2 saat dilimi ile 3 saat dilimi içerisinde yer alır Ülkemizde gün ışığından daha çok yararlanmak (enerji tasarrufu yapmak) üzere yaz ve kış saati uygulamasına geçilir Kış saati uygulamasında 30° Doğu Meridyeni'nin geçtiği İzmit'in yerel saati ortak saat olarak kullanılır Yaz mevsiminde ileri saat uygulamasına geçilir Bu dönemde 45° Doğu Meridyeni'nin yerel saati ulusal saat olarak uygulanır İleri saat uygulamasında saatler 1 saat ileriye alınır Yaz saati uygulaması 21 Mart - 23 Eylül, kış saati uygulaması ise 23 Eylül-21 Mart tarihleri arasında yapılır Tarih Değiştirme Çizgisi 180° Meridyeni, Tarih Değiştirme Çizgisi olarak kabul edilmiştir Bu çizginin doğusu ile batısı arasında 1 günlük fark vardır (24 saat) alıntı