Dalga Aşınım Ve Birikim Şekilleri Hakkında Bilgi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

kıyı tipleri - dalga aşınımları - türkiyedeki kıyı tipleri - dünyadaki kıyı tipleri - med cezir olayları - gel git olayları

Su taneciklerinin diğer bir su taneciğine geçmesiyle meydana gelen salınım hareketine denir

Dalgaların oluşmasında:

a)Rüzgarlar

b)Dünyanın dönmesi

c)Depremler

d)Deniz dibi çökmeleri

e)Volkanizma gibi faktörler etkilidir

Dalga Aşınım Şekilleri:

a)Falez: Dağların denize parale uzandığı yerde dikliklere dalgaların çarpması sonucu oluşan ve çarptığı yerleri oyma işlemi yaparak kazan ve bu kazma sonucunda üzerindeki ağırlığı taşıyamayan parça aşağı düşer

Sonuçta yine dik bir kıyı ortaya çıkar

Bunada Falez veya Yalıyar adı verilir

Türkiyede en fazla Karadeniz ve Akdenizde görülür

Çünkü buralarda dağlar denize parelel uznamaktadır

b)Kıyı Aşınım Düzlüğü: Dalga ve akıntılarla kıyıdan kopartılan parçaların ufalanması sonucunda oluşan düzlüklerdir

Dalga Birikim Şekilleri:

a)Kıyı Kordonları ve Okları: Dalga ve akıntılarla kıyılardan kopartılan malzemenin açıklara sürüklenerek biriktirilmesiyle oluşturulan bir ucu karaya bağlı olan yığınaklardır

Bazen dar bazen de geniştirler

Uzamalarıyla birlikte kordonları oluştururlar

b)Tombolo: Kıyı kordonları bazen açıktaki bir adayı karaya bağlar

Bu şekilde oluşan şekillere Tombolo denir

Bu şekilde ada yarımada olur

Türkiye’deki en güzel örnekler Marmara denizindeki Kapı dağ Yarımadası ve Sinop’un yerleşim yeridir

c)Deniz Kulağı(Lagün): Kıyı kordonları bazen bir adanın önünü kapatır

Bu sayede koy bir göl halini alır

Buna da deniz kulağı adı verilir

Türkiye’deki en güzel örnekler Büyük ve Küçük Çekmece ve Terkos(Durusu) gölleridir

d)Kıyı Taraçaları: Deniz gerilemesi veya kara yükselmesi sonucunda eski kumsallar yüksekte kalır

AKINTILAR

Deniz yüzeyindeki veya altındaki suların bir yerden başka bir yere taşınmaları olayıdır

Bu akıntılarda:

a)Yoğunluk farkının

b)Seviye farkının

c)Sürekli rüzgarların

d)Gel-Gitlerin etkileri vardır

Alt ve üst akıntıların sebebi;seviye ve yoğunluk farkıdır

Karadenizden Akdenize doğru bir alt akıntı (Seviye farkı),Akdenizden karadenize bir alt akıntı(Yoğunluk farkı) vardır

BAŞLICA KIYI TİPLERİ

1

Boyuna Kıyılar: Girinti ve çıkıntının az olduğu kıyılarda görülür

Denizlere dağlar paralel uzanır

Kıta sahanlığı dardır

Kıyılarda falezlere bolca rastlanır

Pasifik ve Kara denizle Akdeniz de görülür

2

Enine Kıyılar: Girinti ve çıkıntının fazlalığına bağlı olarak oluşan koy ve körfezler fazlaca yer tutar

Doğal limanlar fazladır

Dağlar denizlere dik uzanır

Ege kıyıları

3

Ria Kıyıları: Akarsu vadilerinin ağız kısmının sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır

Kuzey batı İspanya, Güneybatı İrlanda, İstanbul boğazı ve Fethiye Didim arası en güzel örneklerdir

4

Dalmaçya Kıyıları: Kıyıya paralel uzanan dağların çökmesiyle aradaki vadilerin sular altında kalmasıyla oluşur

Adriyatik denizi, Fethiye -Kaş arası

5

Liman Kıyıları: Yükseltisi fazla olmayan düzlüklerin çökmesiyle bir bölümünün deniz altında kalmasıyla akarsu ağızlarına deniz sularının sokulmasıyla ince uzun ırmak ağızlarında oluşan girinti ve çıkıntıya denir

Ukrayna kıyılarında, Büyük ve Küçük Çekmece gölleri

6

Fiyort Kıyılar: Buzullarla oluşturulmuş derin vadilerin buzulların çökmesiyle deniz altında kalması sonucunda oluşur

Türkiye'de yoktur

Norveç'in Sağne limanı dünyadaki en büyük ve en güzel örnektir

7

Skyer Kıyılar: Hörgüç kayaların ve Moren yığınlarının sular altında kalmasıyla oluşan çok sayıda girinti ve çıkıntıdan oluşan kıyılardır

Finlandiya kıyılarında görülür

8

Mercanlı Kıyılar: Sıcak denizlerde yaşayan mercanların ölmesi sonucunda kireçli kalıntıların üst üste birikmesiyle oluşan kıyılardır

Kıyıların biraz açığa yerleşmeleri neticesinde Mercan adaları oluşur

Avustralya’nın doğusunda görülür

9

Haliçli Kıyılar: Gel-Git sonucunda akarsu ağızlarında aşınmayla bir girintinin oluşmasıdır

Hamburg limanı en büyük haliçtir

NOT: Türkiye’de haliç yoktur

Sadece halice benzediği için halice haliç adı verilmiştir

Çünkü Türkiye’de Gel-Git yoktur

NOT: Türkiye’de Gel-Git’in olmamasının sebebi Türkiye’de açık denizin olmamasıdır

alıntı

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Dalga Aşınım Ve Birikim Şekilleri Hakkında Bilgi kıyı tipleri - dalga aşınımları - türkiyedeki kıyı tipleri - dünyadaki kıyı tipleri - med cezir olayları - gel git olayları Su taneciklerinin diğer bir su taneciğine geçmesiyle meydana gelen salınım hareketine denir Dalgaların oluşmasında: a)Rüzgarlar b)Dünyanın dönmesi c)Depremler d)Deniz dibi çökmeleri e)Volkanizma gibi faktörler etkilidir Dalga Aşınım Şekilleri: a)Falez: Dağların denize parale uzandığı yerde dikliklere dalgaların çarpması sonucu oluşan ve çarptığı yerleri oyma işlemi yaparak kazan ve bu kazma sonucunda üzerindeki ağırlığı taşıyamayan parça aşağı düşer Sonuçta yine dik bir kıyı ortaya çıkar Bunada Falez veya Yalıyar adı verilir Türkiyede en fazla Karadeniz ve Akdenizde görülür Çünkü buralarda dağlar denize parelel uznamaktadır b)Kıyı Aşınım Düzlüğü: Dalga ve akıntılarla kıyıdan kopartılan parçaların ufalanması sonucunda oluşan düzlüklerdir Dalga Birikim Şekilleri: a)Kıyı Kordonları ve Okları: Dalga ve akıntılarla kıyılardan kopartılan malzemenin açıklara sürüklenerek biriktirilmesiyle oluşturulan bir ucu karaya bağlı olan yığınaklardır Bazen dar bazen de geniştirler Uzamalarıyla birlikte kordonları oluştururlar b)Tombolo: Kıyı kordonları bazen açıktaki bir adayı karaya bağlar Bu şekilde oluşan şekillere Tombolo denir Bu şekilde ada yarımada olur Türkiye’deki en güzel örnekler Marmara denizindeki Kapı dağ Yarımadası ve Sinop’un yerleşim yeridir c)Deniz Kulağı(Lagün): Kıyı kordonları bazen bir adanın önünü kapatır Bu sayede koy bir göl halini alır Buna da deniz kulağı adı verilir Türkiye’deki en güzel örnekler Büyük ve Küçük Çekmece ve Terkos(Durusu) gölleridir d)Kıyı Taraçaları: Deniz gerilemesi veya kara yükselmesi sonucunda eski kumsallar yüksekte kalır AKINTILAR Deniz yüzeyindeki veya altındaki suların bir yerden başka bir yere taşınmaları olayıdır Bu akıntılarda: a)Yoğunluk farkının b)Seviye farkının c)Sürekli rüzgarların d)Gel-Gitlerin etkileri vardır Alt ve üst akıntıların sebebi;seviye ve yoğunluk farkıdır Karadenizden Akdenize doğru bir alt akıntı (Seviye farkı),Akdenizden karadenize bir alt akıntı(Yoğunluk farkı) vardır BAŞLICA KIYI TİPLERİ 1Boyuna Kıyılar: Girinti ve çıkıntının az olduğu kıyılarda görülür Denizlere dağlar paralel uzanır Kıta sahanlığı dardır Kıyılarda falezlere bolca rastlanır Pasifik ve Kara denizle Akdeniz de görülür 2Enine Kıyılar: Girinti ve çıkıntının fazlalığına bağlı olarak oluşan koy ve körfezler fazlaca yer tutar Doğal limanlar fazladır Dağlar denizlere dik uzanır Ege kıyıları 3Ria Kıyıları: Akarsu vadilerinin ağız kısmının sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır Kuzey batı İspanya, Güneybatı İrlanda, İstanbul boğazı ve Fethiye Didim arası en güzel örneklerdir 4Dalmaçya Kıyıları: Kıyıya paralel uzanan dağların çökmesiyle aradaki vadilerin sular altında kalmasıyla oluşur Adriyatik denizi, Fethiye -Kaş arası 5Liman Kıyıları: Yükseltisi fazla olmayan düzlüklerin çökmesiyle bir bölümünün deniz altında kalmasıyla akarsu ağızlarına deniz sularının sokulmasıyla ince uzun ırmak ağızlarında oluşan girinti ve çıkıntıya denir Ukrayna kıyılarında, Büyük ve Küçük Çekmece gölleri 6Fiyort Kıyılar: Buzullarla oluşturulmuş derin vadilerin buzulların çökmesiyle deniz altında kalması sonucunda oluşur Türkiye'de yoktur Norveç'in Sağne limanı dünyadaki en büyük ve en güzel örnektir 7Skyer Kıyılar: Hörgüç kayaların ve Moren yığınlarının sular altında kalmasıyla oluşan çok sayıda girinti ve çıkıntıdan oluşan kıyılardır Finlandiya kıyılarında görülür 8Mercanlı Kıyılar: Sıcak denizlerde yaşayan mercanların ölmesi sonucunda kireçli kalıntıların üst üste birikmesiyle oluşan kıyılardır Kıyıların biraz açığa yerleşmeleri neticesinde Mercan adaları oluşur Avustralya’nın doğusunda görülür 9Haliçli Kıyılar: Gel-Git sonucunda akarsu ağızlarında aşınmayla bir girintinin oluşmasıdır Hamburg limanı en büyük haliçtir NOT: Türkiye’de haliç yoktur Sadece halice benzediği için halice haliç adı verilmiştir Çünkü Türkiye’de Gel-Git yoktur NOT: Türkiye’de Gel-Git’in olmamasının sebebi Türkiye’de açık denizin olmamasıdır alıntı