|
Prof. Dr. Sinsi
|
Yahudi Kültürü - Yahudi Bayramları - Yahudi Yemekleri
Bayramlar
Tu-Bişvat
Tarımsal takvimin ilk günü olan Tu-Bişvat Bayramı'nda ağaç fidanlarının dikilmesi gelenek haline gelmiştir Museviler'in "Ağaç Bayramı" olarak kutladığı bu bayram (2001'de 8 Şubat), "Beraha las Frutas" olarak da bilinir Bu günde meyve yeme geleneği hâlâ sürmektedir
Purim
Musevilerin, bazı ülkelerde festival boyutları kazanan bu bayramından bir gün önce, özellikle Ester ismini taşıyanlar oruç tutar Mordehay'ın yeğeni Ester, Kral Ahaşveroş tarafından beğenilerek kraliçe ilan edilir Kralın veziri Aman, önünde diz çökmeyi reddeden Yahudi kavmini imha etmek için kralı ikna etmeye çalışır Kraliçe Ester, bu durumu önlemek için kavminin üç gün boyunca oruç tutmasını ister Kendisi de oruç tuttuktan sonra kralın huzuruna çıkarak Yahudilerin öldürülmesini engeller Böylece Adar ayının 14 günü bayram ilan edilir (2001'de 9 Mart)
Pesah
"Pesah" kelimesinin sözlük karşılığı "üzerinden geçmek, atlamak"tır İsrailoğulları'nın yüzyıllar önce Mısır'daki esaretten kurtulmaları anısına kutlanır Tanrı, İbraniler'e eziyet eden Mısır halkını cezalandırmak için her ailenin ilk çocuğuna felaket yağdırdığında Museviler'in evlerini atlamıştı Bu anıyı korumak için Musevi ailelerin ilk erkek evladı, Pesah Bayramı arefesinde oruç tutar (2001'de 8 Nisan) Bugün hâlâ süren Pesah Bayramı'nda "hamursuz" (Matsa) yeme geleneğinin kökü de bu olaya dayanır İsrailoğulları Mısır'dan çıkarken, hazırladıkları hamurların mayalanmasına vakit kalmamış, bu yüzden yolda "hamursuz" diye anılan mayasız bir ekmek yemek zorunda kalmışlardır
Lag Laomer
Lag Laomer'in Musevilerde kutsal bir gün olarak kabul edilmesi birçok tarihi olaya dayanır Bunların en önemlisi yaklaşık 19 asır önce, zamanın en önemli bilginlerinden Rabi Akiva'nın yetiştirdiği değerli öğrencilerin çoğunun hayatına mal olan ve "Omer" dönemi başında ortaya çıkan bir salgının, bu dönemin 33 gününde aniden son bulmasıdır Bu tarihi olay anısına, "Omer" döneminin ilk 32 gününde düğün vs hiçbir kutlama yapılmaz 33 gün olan Lag Laomer'de ise neşelenmek, evlenmek caizdir (2001'de 11 Mayıs)
Şavuot
"Turfandalar Günü" ya da "Hasat Bayramı" olarak da kabul edilen Şavuot, ilk tahılın toplanmasıyla başlayıp 7 hafta sonra buğday hasadı ile sona eren 50 günlük dönemin sonunda kutlanır (2001'de 28 Mayıs) Musevilerin bu bayramının önemli özelliği Hz Musa'ya "10 Emir"in bu günde verilmiş olmasıdır
Tişa Be-Av
Birinci Beth Amikdaş'ın Babilliler, İkinci Beth Amikdaş'ın ise Romalılar tarafından yıkıldığı gün olan Av ayının 9'u (2001'de 29 Temmuz), Museviler'in matem günü olarak kabul edilir ve iki günbatımı arasında oruç tutulur
Roş Aşana
Musevilerde yeniyıl bayramı olarak kutlanan Roş Aşana (2001de 18 Eylül), Tanrı'nın huzurunda bütün günahlardan arınılan gündür Bu günde dost ve akrabaların yeni yılları kutlanır Dargınlıklar biter Biraraya gelen aileler, aile reisinin söylediği "Kiduş" ile yeni yıla girerler
Yom Kipur
Dini bayramlar arasında özel yeri olan Yom Kipur'da (Büyük Oruç Günü), Museviler iki gün batımı arasında aralıksız oruç tutup dua eder (2001'de 27 Eylül) Oruca başlanan gece "Kal Nidre" (Adaklar) okunur, yerine getirilmeyen vaatlerden ötürü Tanrı'dan af dilenilir
Sukot
Museviler tarafından, İsrailoğulları'nın yüzyıllar önce çölü geçerken çardaklarda yatıp kalkmalarının anısına kutlanır (2001'de 2 Ekim) "Hasat Bayramı" olarak da bilinen Sukot'un en önemli simgeleri, Suka (çardak) ile Lulav adı verilen ve çeşitli bitkilerden oluşan bir demettir Lulav'ın bayram günü sabah duasında elde tutulması Sukot'un bir özelliğidir
Hanuka
Asırlar önce Matatyau Ahaşmonay ve beş oğlu, Kudüs şehrinde eski Yunanlılar tarafından kapatılan Kutsal Mabed'in (Beth Amikdas) yeniden açılmasını sağlarlar Bu arada mabeddeki kandilin (Menora) yakılması için sadece bir günlük yağ bulunabilir Ancak bir mucize gerçekleşir ve kandil sekiz gün boyunca hiç sönmeden yanar Museviler'in, Kislev ayının 25 günü (2001'de 10 Aralık) başlayan Hanuka (Işık) Bayramı, bu olaya dayanır Sekiz gün boyunca her gün mum sayısı birer tane artırılarak yakılan Hanukiya (dokuz kollu şamdan), bayramın önemli bir simgesidir
YAHUDİ YEMEKLERİ
Salata de pişkado (Balık Salatası)
Gürcü Usulü
Malzeme
1 kg mezgit veya kırlangıç balığı
1 adet havuç
1 adet kereviz
1 adet patates
1 adet yeşil biber
1 adet domates
1 adet soğan
2 demet taze soğan
1 demet maydanoz
½ bardak limon suyu
1 kahve fincanı ayçiçeği yağı
Yapılışı
Balıklar, havuç, kereviz, pataes, soğan, yağ ve tuzla haşlanır Soğuduktan sonra kılçıkları ayıklanır ve küçük küçük doğranır Üzerine kıyılmış taze soğan, maydanoz, domates, biber ve limon suyu katılıp servis edilir
Almodrote de kalavasa (Kabak Böreği)-8 Kişilik
Malzeme
2 kg kabak
4 dilim ıslatılmış bayat ekmek içi
2 yumurta
15 kahve fincanı ayçiçeği yağı
100 gr beyaz peynir
1 su bardağı rendelenmiş kaşar
Tuz
Dereotu
Yapılışı
Kabaklar soyulup rendelenir, elle iyice sıkılır İçine ekmek içi, yumurtalar, yağ, peynirler, ince kıyılmış dereotu, tuz ilave edilip iyice karıştırılır Dibi yağlanmış ve unlanmış tepsiye bu malzeme yerleştirilip üzerine rendelenmiş kaşar serpilir ve fırında pişirilir
Espinaka kon avas (Kuru fasulyeli ıspanak)-8 Kişilik
Malzeme
15 kg ıspanak
1 su bardağı kuru fasulye
1 kahve fincanı ayçiçeği yağı
2 kepçe et suyu
1 çorba kaşığı salça
Bir tutam tuz
Yapılışı
Ispanaklar yıkanıp çok ince doğranır, haşlanır ve süzülür Kuru fasulyeler bir gece önceden suda bekletilip haşlanır Bir tencerede yağ ile salça biraz kavrulur, içine kuru fasulyeler ve ıspanak karıştırılarak konur, et suyu ve tuz ilave edilir Su ile örtülerek orta ateşte pişirilir
Ojas de parra kon avas (kuru fasulyeli asma yaprak)
İzmir Usulü
Malzeme
250 gr asma yaprağı
250 gr kıyma
½ kahve fincanı pirinç
2 su bardağı kuru fasulye
1,5 kahve fincanı ayçiçeği yağı
Tuz, karabiber
½ demet maydanoz
1 limon suyu
Yapılışı
Yapraklar tuzlu suda biraz haşlanır Kıyma, pirinç, karabiber, tuz ince kıyılmış maydanoz, yarım limon suyu ile yoğrulur Süzülen yapraklar bu kıyma harcı ile doldurulur Bir tencerede kuru fasulyeler haşlanır Bir tepsiye biraz ayçiçeği yağı koyulup üstüne yaprak dolmaları dizilir Üstünü kaplayacak kadar kaynar su ilave edilerek ateşte biraz pişirildikten sonra üzerlerine kuru fasulyeler koyulur ve hafif ateşte pişirilir
Sinagoglar
Ahrida Sinagogu
1400'lü yıllarda Makedonya'nın Ohri kasabasından gelen Yahudiler İstanbul Balat'ta bir Sinagog inşa ettiler Teva'sını da (dua okuma kürsüsü) bir rivayete göre Nuh'un Gemisi'ni, bir başka rivayete göre de Sefarad'ları (İspanya'dan göç eden Yahudilere verilen ad) İspanya'dan Osmanlı topraklarına getiren kadırgaları simgelemek için gemi pruvası şeklinde yaptılar 550 yıldır aralıksız hizmet veren bu sinagog tarih boyunca hem dini hem de sosyal açıdan pek çok önemli olaya mekan oldu
17yyda kendisini Mesih ilan eden Sabetay Sevi'nin İstanbul'a geldiğinde vaaz verdiği iddia edilen Ahrida Sinagogu'nda, Osmanlı-Rus savaşına (93 seferi) katılan Osmanlı Ordusu'nun zaferi için 18 Mayıs 1877'de düzenlenen ve Sadrazam İbrahim Edhem Paşa ile üst düzey görevlilerin de katıldığı bir dua töreni yapıldı 2 Dünya Savaşı'nda da, seferberlik döneminde bir süvari müfrezesi Ahrida Sinagog'unda barındı
Yıllar boyunca sayısız Bar-Mitzva (13 yaşına gelen Musevi erkek çocuğun ibadet topluluğuna kabulü ve ergenlik töreni) töreninin yapıldığı Sinagog'taki düğünler bütün Balatlılar'ın unutamayacakları anlara sahne olurdu Gelinin denizdeki balıklar gibi doğurgan olması için, sinagog içindeki görkemli düğün töreninden sonra kapı dışına serilen bir halı üzerine, içinde levrek balığı olan bir tepsi konur, gelin bunun üzerinden atlayarak dışarı çıkardı İsrail'e karsı olan ve hatta yahudilere karşı olan bir terorist grubun, Karaköy'deki Neve Şalom'a düzenlediği kanlı baskından sonra, İstanbul'daki bütün sinagoglarda olduğu gibi Ahrida Sinagogu da sadece hafta içi ve randevu alınarak geziliyor Bütün sinagoglarda her Cumartesi sabahı ayin var Çünkü her Cumartesi Museviler için Şabat yani en kutsal gün Cumartesi günleri Museviler çalışmıyor, günü ibadetle geçiriyor, akşam da bütün aile toplanıp dua ediyor ve birlikte yemek yiyor Ahrida Sinagogu'nu gezmek için 22 Aralık'ı seçerseniz, Hanuka (Işık) Bayramı kutlamalarını da görürsünüz Hanuka Bayramı, Kislev ayının 25 gününden başlayarak (bu yıl 22 Aralık) sekiz gün boyunca kutlanır Hanuka Bayramı'nda yakılan Hanukiya'daki (dokuz kollu şamdan) ilk mum Şamaş adını taşıyor Dualar eşliğinde yakılan Şamaş'ın yanısıra sekiz gün boyunca her gün bir mum yakılır ve Hanukiya ışıl ışıl olur Birinci mum Tanrı'nın "ışık olsun" deyişini anımsatır, 2 mum Tora'yı (Kutsal kitap) simgeler, 3 mum "Adalet", 4 mum "Merhamet", 5 mum "Kutsallık", 6 mum "Sevgi", 7 mum "Sabır", 8 mum da "Cesaret" ışığıdır
|