|
Prof. Dr. Sinsi
|
Yahudi Kültürü - Yahudi Bayramları - Yahudi Yemekleri
Sözlükçük
Robert Schild
Yahudi dünyasının terimlerini kapsayacak ayrıntılı bir sözlüğün bu sitede yer alması, kuşkusuz ki olanak dışıdır Beri yandan, yazılarımıza göz gezdirip Yahudi kavramlarına yakın olmayan okurların, yazılarda geçen belli başlı terimlerin kısa bir tanıtımını aşağıda bulabileceklerdir
Agada : Pesah bayramı öngecesinde, tüm ailenin birlikte katıldığı akşam yemeği boyunca, İsrailoğulları'nın Mısır'dan çıkışlarının anlatıldığı uzun öykü
Akheda : Tanrı'nın, Hz İbrahim'in oğlu İshak'ı kurban etmesini emretmesi ile ilintili olan bu terim Yahudi felsefesinde, bireyin yakınlarını ve kendisini Tanrı'nın arzusu ışığında kurban etmesini simgeliyor
Aseret Yeme Teşuva: Roş Aşana ile Yom Kipur bayramları arasında olan, Tişri ayının ilk on "tövbe" günü Bu günler boyunca Avinu Malkenu duası, Sinagog'da günde ikişer kez okunur
Aşkenaz : İbranice olarak "Alman" anlamında olan bu sözcük, başta Batı, Orta ve Doğu Avrupa Yahudilerini tanımlar Aşkenazlar Ortaçağ Almancası, İbranice ve bazı Slav dillerinin bir karışımı olan ve İbranice harflerle yazılan Yidiş dilini konuş- maktaydılar ki, bu dil günümüzde kullanımını yitirmek üzeredir
Avinu Malkenu : Aşeret Yeme Teşuva günleri boyunca ikişer kez okunan, kendine has bir ezgisi olan, uzunluğu ve kıta sayısı (25 ile 53 arası) yöreden yöreye değişen "Babamız, Hükümdarımız" başlıklı, Tanrı'yı yücelten özel bir dua
Bar-mitzva : İbranice olarak "görevin oğlu" anlamına gelen bu sözcük, bir erkek çocuğunun 13 yaşını bir gün geçtiğinde, dini bir tören ile olgunluğunu kazanmasını tanımlar Bu günden başlamak üzere çocukluk bir anlamda bitmiştir ve bar-mitzva yapmış olan genç, artık tüm dini görevlerini yerine getirmekle yükümlüdür
Bat-mitzva : Bar-mitzva'nın kızlar için uygulanma biçimi - buradaki yaş sınırı ise,"12 yıl ve bir gün"dür
Bet Amikdaş : Kudüs'te kurulmuş Birinci ve İkinci Tapınak için kullanılan dini tanım
Converso : XV Yüyzıl içerisinde, İspanya'daki kıyımlar ve engizisyon mahkemelerine bir çeşit tepki olarak, kısmen gerçekten, kısmen ise salt göstermelik olarak dinlerini Hıristiyanlığa çeviren Yahudilerin tanımlanması
Diaspora : Önce Babil İmparatorluğu, daha sonra ise Romalılar tarafınca yaşamış oldukları eski İsrail topraklarından kovulmalarının ardından, Yahudilerin diğer ülkelerdeki yaşamının genel olarak tanımı
Halila : Yahudi dinine göre uygulanmakta olan İbrani "ay takvimi" ile dini bayramların gösterildiği bir çeşit cep takvimi
Hanuka : MÖ IIYüzyılda Matatyau Akohen ve beş oğlunun, Yunan asıllı Suriyelilerin Yahudi düşmanlığına başarı ile karşı koymalarını ve Beth Amikdaş'ı yeniden ele geçirmelerinin anısına kutlanan bayram İbrani Kislev ayının 25 günü başlayarak, 8 gün boyunca kutlanır
Hanukiya : Bet Amikdaş'ın kurtarılmasının ardından, mabetteki Menora'nın yakılabilmesi için gerekli yağdan ancak bir şişenin kalmasına karşın, kandilin sekiz gün boyunca sönmeden yanmasının anılması amacıyla, her Hanuka bayramında Yahudi ailelerinin evlerinde, her gün bir mumu yakılan sekiz mumlu kandil
Hasidik : Ortaçağ Almanyası ve XVIIIYüzyılda Ukranya'da ortaya çıkmış gizemli Yahudi akımlarından doğmuş, çilecilikten çok coşku ile özdeşleşen dini akımın özellikleri
Hazan : Sinagog'daki duaların ezgili olan bölümlerini okuyan din adamı
Kantor : Hazan sözcüğünün Yidiş dilindeki karşılığı
Kaşer : İbranice "kaşrut" ("uygun") sözcüğünden türetilmiş, tüketimi uygun görülen gıdalar ve hazırlanış biçimini kapsayan kuralların tümü
Kiduş : Şabat gecesi, ailenin topluca katıldığı akşam yemeğinden önce yapılan, Şabat'ın kutsanması için yapılan dua
Makabi : Matatyau Akohen'in oğullarından Jehuda'nın diğer adı olmakla birlikte, daha sonra bu aileye atfedilen ünvan
Menora : Bet Amikdaş'da da kullanıldığı bilinen, Yahudiliğin önemli simgelerinden olan yedi kollu şamdan
Mitzva : Dar anlamda "dini görev", genel olarak ise işlenen "sevap" olarak kullanılır
Moşe Rabenu : Musa Peygamber (İbranice)
Pesah : İsrailoğulları'nın asırlar önce Mısır'daki esaretlerinden kurtulup, Moşe Peygamber'in önderliğinde İsrail topraklarına göç etmelerinin anısına kutlanır Tahıl içeren yiyeceklerin yasaklanmış olan bu bayram boyunca, ekmek yerine Türkiye'de "hamursuz" olarak adlandırılan özel bir fırın ürünü tüketilir "Pesah haftası" İbrani takviminin Nisan ayının 15 gününde başlamak üzere, 8 gün sürer
Purim : MÖ VYüzyılda, Pers kralı Ahaşveroş'un eşi, Yahudi Ester'in ve kardeşi Mordehay'ın başkaldırışı sonucu, devlet adamı Haman'ın Yahudileri yok etme tasarısının önlenmesi anısına kutlanan tek (bazı yörelerde iki) günlük bayram İbrani takvimine göre Adar ayının 14 (ve 15) gününe rastlar
Roş Aşana : Yahudi yılının ilk günü, Tişri ayının birinci gününde kutlanır
Schul : Yidiş dilinde Sinagog'a verilen ad
Sefarad : Bu terim geniş anlamda, İspanya ve Portekiz kökenli Yahudiler için kullanılır
Selihot : Tanrı tarafından bağışlanmak amacıyla, oruç günlerinde ve özellilke Elul ayı boyunca söylenen özel dualar
Sinagog : Türkçe'de "Havra" olarak da bilinen, Yahudilerin dini ibadethanesi
Şabat : İbranice olan bu sözcüğün anlamı "dinlenmek"tir Evrenin Tanrı tarafından yaratılışının 6 gününün ardından, Tanrı'nın dinlenmesi anısına, Yahudi dünyasında, her tür sanat ve yaratmanın yasak olduğu, özellikle İsrail'de resmi tatil sayılan Cumartesi günü
Şamaş : Sinagog görevlisi
Şana Tova : İbranice olarak, "iyi yıllar" anlamını taşır Roş Aşana günü söylenir
Şofar : Koç boynuzundan yapılmış bir borazan çeşidi olup, başta Roş-Aşana ve Kipur bayramlarında olmak üzere dini törenlerde kullanılır
Talmud : İbranice olarak "öğrenim" anlamını taşıyan bu sözcük, Tevrat sonrası Yahudi dünyasının tüm kural, yasa ve geleneklerinin yer aldığı, çeşitli bölümlerden oluşan, değişik düşünürlerce yüzyıllar boyunca kaleme alınmış bir yapıtı tanımlar
Teşuva : İbranice "Tanrı'ya ve O'nun yoluna dönüş" anlamını taşır ve bireyin, yanılgılarının bilincine varıp, bunları kabullenmesini eylemidir
Tevah : İbranice anlamı "yükseltilmiş yer"; Sinagog'da duaların okunduğu platform
Yeşiva : Dini bilgilerin aktarıldığı okul
Yom Kipur : Tanrı'nın, Yahudilerin günahlarını bağışlaması için iki güneş batışı arasında aralıksız oruç tutup dua ederek geçirdikleri gün Roş Aşana'nın ardından, Tişri ayının 10 gününde kutlanır
İbrani takvimi hakkında birkaç not: Ay'ın hareketleri üzerine kurulmuş olan bu takvim, gün sayısı 29 ile 30 arasında değişen 12 aydan oluşur Ancak, özellikle bayramların tüm yılı dönmemesi ve arzulanmayan mevsimlere düşmemeleri için, bazı yıllarda 13 ay uygulanmakta Yıl, miladi Eylül veya Ekim ayına rastlayan Tişri ayı ile başlar, ardından sırasıyla Heşvan, Kislev, Tevet, Şevat, Adar, (gerektiğinde "ilave ay" olan Veadar), Nisan, İyar, Sivan, Tamuz, Av ve Ellul ayları gelir İçinde bulunduğumuz (ve 30 Eylül 2000 =
1 Tişri'de başlamış olan) 5761 yılında, Veadar ayı eklenmiyor
|