Altay Dilleri Ortak Özellikleri

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-20-2012

Ortak özellikleri

1 Bu gruptaki dillerin hepsi yapı yönüyle eklemeli dildir

2 Ön ekler (artikeller) yoktur

3 Kelime türetme ve çekim son eklerle yapılırken köklerde değişme olmaz

Eklerdeki zenginlik ve çeşitlilik dikkat çekicidir

4 Söz diziminde yardımcı unsurlar (tamlayanlar, belirtenler) önce, asıl unsurlar (tamlananlar, belirtilenler) sonra gelir: insanlık hali, sözün doğrusu

Mustafa, türkü söylerken kendinden geçiyordu

Sıfatlar isimlerden önce kullanılır

yeşil ördek, anlayışlı öğrenci, kahraman ordu

Sayı bildiren kelimelerden sonra çokluk eki kullanılmaz:, beş kardeş, üç kafadar, bin konut

Cümleler, cümleyi oluşturan unsurların ilgisi bakımından, gelişmekte olan düşüncelerin akla geliş sırasına göre değil, tamamlanmış bir düşüncenin düzenli bir hiyerarşisi şeklinde kurulur

5 Bu dillerde gramatik cinsiyet yoktur

Bu sebeple cümlelerde cinsiyet farkından kaynaklanan değişiklik yapılmaz: Müdür - müdire, memur - memure, Halit - Halide; he - she gibi

6 Soru eki vardır

7 Aynı şekilden kaynaklandığı saptanan ortak ekler vardır

Türkçe ile Moğolca arasında bu ortaklık daha belirgindir

8 Altay dilleri ses özeliklerine göre karşılaştırıldığı zaman birtakım ortaklıklar görülmektedir

Bunlardan en belirgin olanı, ünlü uyumudur

Kelime başında l, r ve Ã± ünsüzlerinin bulunmaması diğer bir ortaklıktır

Altay dil ailesinin kolları şöyledir:

Türk dilleri

Türkiye Türkçesi

Azerice

Özbekçe

Türkmence

Kazakça

Kırgızca

Uygurca

Kazan Tatarcası

Kırım Tatarcası

Başkurtça

Karaçay-Balkarca

Gagauzca

Halaçça

Yakutça

ÇuvaşçaMoğol dilleri

Buryatça

Kalmıkça

Moğolca

Tungus Dilleri

Kuzey Tunguz Dilleri

Güneybatı Tunguz Dilleri

Güneydoğu Tunguz DilleriJaponca (tartışmalı)

Korece (tartışmalı)

Türk Dilleri ve Moğol Dillerinin Ayrılışı Tezi

Çok desteklenen tezlerden birisi Türkçe'nin Moğol dilleriyle yakından ilişkisi olduğudur

İki dildeki sözcüklerin ve gramerin birbirine yakınlığı bu iki dilin Altay Dil Ailesine birlikte alınmasını sağlamıştır

Tarihsel açıdan da Türk ve Moğolların birbirlerine yakınlığı göz önüne alındığında iki dilin birbirine benzer olması kaçınılmazdır

Fakat, Altay Dil Ailesinin tanınmasına karşı çıkan dilbilimcileri de, savunanlar kadar çoktur

Bu dil bilimciler Türkçe ve Moğolca'nın benzerliğinin tarih boyunca birlikte yaşama ve birbirini etkileme sonucu olduğunu savunmaktadılar

Türkiye Türkçesi

Kazakça

Kırgızca

Moğolca

y

j

c

c

ışık yışık

jarık

carık

cula

yakışmak

jarasuv

caro

coqı-

yalamak

jalav

jalbarınuv

calbaru

calbarı-

yaymak

jayuv

cayu

cada-

yarım

jartı

carım

cağurma

yasak

-

-

casag

yazmak

jazuv

cazu

cıru-

Türkiye Türkçesi

Kazakça

Kırgızca

Moğolca

y

j

c

c

yeğen

jiyen

ece-

cige

yele

jal

cal

calağa

yığmak

jıyuv

cıyu

coğu-

yıl

jıl

cıl

cıl

yoğurmak

-

curu

cığura-

yol

jol

col

col

yolmak

juluv

culü

culğa-

yular

-

-

cıluğa

yürek

jürek

cürök

cirüke

yürümek

jürüv

cürü

corı-

yüzmek

jüzüv

süzü

cisü

Eksi işaretli hücreler dilde başka kökenli bir kelime kullanıldığı anlamındadır

q harfi kelleden çıkan bir k olarak seslendirilinir

Türkiye Türkçesi b'leri genellikle v'ye dönüştürür

r ve l sesleri birbirlerine çok yakınlardır, dünyanın bütün dil ailelerinde l -&gt; r değişimi ve tersi olmuştur

Moğolcadaki n sesleri Türkçede karşılığı c'dir ve yukardaki tabloda "yazmak" örneğinde de gördüğümüz gibi r seslerinin de z'dir , örnek:

Türkiye Türkçesi

Kazakça

Kırgızca

Moğolca

yaş

jas

caş

nasu

yılışık

jağınğan

casaker

nılçağay

yosun

-

-

nogugan *nogusun

yumruk ( *yum-duruk )

jumırık

-

nıdurğa

yüz

jüz

cüz

nigur

az

az

az

aray

kazmak

kazuv

kazu

qaru-

kuzu

kozı

kozu

qurağa

sızmak

sızdav

sızılıp

sırı-

öz

öz

öz

ör

Bu r -&gt; z değişimi Türkçenin içinde de bir çok sözcükde gerçekleşmiştir

Örneğin "göz" kelimesi "görmek"ten türemiştir

Tabii ki bundan ötürü Türkçe ve Moğolca arasında bin yıllardır büyük ses değişimine uğramamış kelimeler de mevcuttur

Türkçe ve Moğolca arasındaki ortak sözcükler

Moğolca ve Türkçe arası göze çarpan gramer benzerlikler yoğundur, bu sadece cümle kuruluşunun benzerliğinle bitmiyor, bir çok Türkçeden tanıdık ekler de kullanılır

Örnekler:

Türkiye Türkçesi

Moğolca

davar

mal

davar-ın

mal-iin

davar-da

mal-d

davar-ı

mal-iig

Türkçe ve Moğolca arası zamir benzerlikleri:

Türkiye Türkçesi

Kazakça

Kırgızca

Uygurca

Moğolca

ben

men

men

men

bi

biz

biz

şi-bege

biz

bid

Büküm halde:

Türkiye Türkçesi

Moğolca

ben-i

namaig

Kaynak : Wikipedia

08-20-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Altay Dilleri Ortak Özellikleri Ortak özellikleri 1 Bu gruptaki dillerin hepsi yapı yönüyle eklemeli dildir 2 Ön ekler (artikeller) yoktur 3 Kelime türetme ve çekim son eklerle yapılırken köklerde değişme olmaz Eklerdeki zenginlik ve çeşitlilik dikkat çekicidir 4 Söz diziminde yardımcı unsurlar (tamlayanlar, belirtenler) önce, asıl unsurlar (tamlananlar, belirtilenler) sonra gelir: insanlık hali, sözün doğrusu Mustafa, türkü söylerken kendinden geçiyordu Sıfatlar isimlerden önce kullanılır yeşil ördek, anlayışlı öğrenci, kahraman ordu Sayı bildiren kelimelerden sonra çokluk eki kullanılmaz:, beş kardeş, üç kafadar, bin konut Cümleler, cümleyi oluşturan unsurların ilgisi bakımından, gelişmekte olan düşüncelerin akla geliş sırasına göre değil, tamamlanmış bir düşüncenin düzenli bir hiyerarşisi şeklinde kurulur 5 Bu dillerde gramatik cinsiyet yoktur Bu sebeple cümlelerde cinsiyet farkından kaynaklanan değişiklik yapılmaz: Müdür - müdire, memur - memure, Halit - Halide; he - she gibi 6 Soru eki vardır 7 Aynı şekilden kaynaklandığı saptanan ortak ekler vardır Türkçe ile Moğolca arasında bu ortaklık daha belirgindir 8 Altay dilleri ses özeliklerine göre karşılaştırıldığı zaman birtakım ortaklıklar görülmektedir Bunlardan en belirgin olanı, ünlü uyumudur Kelime başında l, r ve Ã± ünsüzlerinin bulunmaması diğer bir ortaklıktırAltay dil ailesinin kolları şöyledir: Türk dilleri Türkiye Türkçesi Azerice Özbekçe Türkmence Kazakça Kırgızca Uygurca Kazan Tatarcası Kırım Tatarcası Başkurtça Karaçay-Balkarca Gagauzca Halaçça Yakutça ÇuvaşçaMoğol dilleri Buryatça Kalmıkça Moğolca Tungus Dilleri Kuzey Tunguz Dilleri Güneybatı Tunguz Dilleri Güneydoğu Tunguz DilleriJaponca (tartışmalı) Korece (tartışmalı) Türk Dilleri ve Moğol Dillerinin Ayrılışı Tezi Çok desteklenen tezlerden birisi Türkçe'nin Moğol dilleriyle yakından ilişkisi olduğudur İki dildeki sözcüklerin ve gramerin birbirine yakınlığı bu iki dilin Altay Dil Ailesine birlikte alınmasını sağlamıştır Tarihsel açıdan da Türk ve Moğolların birbirlerine yakınlığı göz önüne alındığında iki dilin birbirine benzer olması kaçınılmazdır Fakat, Altay Dil Ailesinin tanınmasına karşı çıkan dilbilimcileri de, savunanlar kadar çoktur Bu dil bilimciler Türkçe ve Moğolca'nın benzerliğinin tarih boyunca birlikte yaşama ve birbirini etkileme sonucu olduğunu savunmaktadılar Türkiye Türkçesi Kazakça Kırgızca Moğolca y j c c ışık yışık jarık carık cula yakışmak jarasuv caro coqı- yalamak jalav jalbarınuv calbaru calbarı- yaymak jayuv cayu cada- yarım jartı carım cağurma yasak - - casag yazmak jazuv cazu cıru- Türkiye Türkçesi Kazakça Kırgızca Moğolca y j c c yeğen jiyen ece- cige yele jal cal calağa yığmak jıyuv cıyu coğu- yıl jıl cıl cıl yoğurmak - curu cığura- yol jol col col yolmak juluv culü culğa- yular - - cıluğa yürek jürek cürök cirüke yürümek jürüv cürü corı- yüzmek jüzüv süzü cisü Eksi işaretli hücreler dilde başka kökenli bir kelime kullanıldığı anlamındadır q harfi kelleden çıkan bir k olarak seslendirilinir Türkiye Türkçesi b'leri genellikle v'ye dönüştürür r ve l sesleri birbirlerine çok yakınlardır, dünyanın bütün dil ailelerinde l -&gt; r değişimi ve tersi olmuştur Moğolcadaki n sesleri Türkçede karşılığı c'dir ve yukardaki tabloda "yazmak" örneğinde de gördüğümüz gibi r seslerinin de z'dir , örnek: Türkiye Türkçesi Kazakça Kırgızca Moğolca yaş jas caş nasu yılışık jağınğan casaker nılçağay yosun - - nogugan nogusun yumruk ( yum-duruk ) jumırık - nıdurğa yüz jüz cüz nigur az az az aray kazmak kazuv kazu qaru- kuzu kozı kozu qurağa sızmak sızdav sızılıp sırı- öz öz öz ör Bu r -&gt; z değişimi Türkçenin içinde de bir çok sözcükde gerçekleşmiştir Örneğin "göz" kelimesi "görmek"ten türemiştir Tabii ki bundan ötürü Türkçe ve Moğolca arasında bin yıllardır büyük ses değişimine uğramamış kelimeler de mevcuttur Türkçe ve Moğolca arasındaki ortak sözcükler Moğolca ve Türkçe arası göze çarpan gramer benzerlikler yoğundur, bu sadece cümle kuruluşunun benzerliğinle bitmiyor, bir çok Türkçeden tanıdık ekler de kullanılır Örnekler: Türkiye Türkçesi Moğolca davar mal davar-ın mal-iin davar-da mal-d davar-ı mal-iig Türkçe ve Moğolca arası zamir benzerlikleri: Türkiye Türkçesi Kazakça Kırgızca Uygurca Moğolca ben men men men bi biz biz şi-bege biz bid Büküm halde: Türkiye Türkçesi Moğolca ben-i namaig Kaynak : Wikipedia