Malatya`Nın Genel Tarihi Ve Tarih Öncesinde Malatya

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-19-2012

HİTİTLER DÖNEMİ

Hititlerin Anadolu'da, M

Ö

2000 yıllarının başında varlıklarını gösterdikleri Aslantepe'den çıkarılan bazı seramik örneklerinden anlaşılmaktadır

[1]

M

Ö

1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamıştır

[2] Bu dönemde Malatya'nın, büyük bir ihtimalle, siyasi birliğe katıldığı sanılmaktadır

I

Hattusilis, Kuzey Suriye yolunu emniyet altına almış, yerine geçen oğlu I

Mursilis ise Anadolu birliğini Halep ve Babil seferlerinden sonra sağlamış

Malatya' nın bu krallar döneminde kuzey Suriye ile Anadolu arasında önemli yol kavşağında olması sebebiyle Hitit birliğine girdiği ve bir Hitit şehri olduğu kabul edilebilir

I

Mursilis, babası I

Hattusilis 'in gösterdiği, dış menfaatlerinin güneyde olduğu fikri üzerine hareket edip, Halep ve Bağdat'ı fethederek "Büyük Kral" unvanını aldığı Akad metinlerinde görülmektedir

Hitit Krallarından Ammunas ile Huzziyas'tan biri döneminde M

Ö

15

yüzyılda yer yer görülen isyanlar sonunda Hitit Birliğinin kuzey Suriye'deki egemenliği Mitanni Krallığının eline geçmiştir

Böylece, Malatya'da bu dönemde Mitanni eğemenliği altına girmiştir

Hitit Kralı Şuppiluliuma, M

Ö

1450 yıllarında Fırat Nehrini geçerek bölgede yer alan Mitanni eğemenliğine son verilmiştir

[3] Böylece Malatya'yı yeniden Hitit İmparatorluğuna kazandırmıştır

II

Mursilis, Muvatalli ve III

Hattusilis dönemlerinde Malatya, Hitit Merkezine bağlı kalmıştır

M

Ö

1116-1096 yılları arasında bir Asur vesikasına göre, Asur Kralı I

Tiglatplaser Malatya üzerine yürüyerek kral Allumu'yu yenmiştir

Şehir halkını rehin alarak vergiye bağlamıştır

M

Ö

1200-1000 yılları arasında kavimler göçü sebebiyle Anadolu'da karanlık bir devir hüküm sürmüştür

Hitit İmparatorluğu, bu dönem sonunda tamamen ortadan kalkmıştır

Hititler'in torunları, M

Ö

1000 yılından sonra varlıklarını şehir devletleri halinde sürdürmüşlerdir

Malatya, asıl önemini bu devirlerde almıştır

Hitit Devleti, bir takım küçük feodal krallıklardan teşekkül ediyordu

Bu derebeyliklerden birisi de Fırat Nehri'nin Malatya civarında yaptığı dirseğin içinde bulunduğu tahmin edilen Alşe Krallığı idi

[4]

Geç Hitit döneminde; Malatya ve çevresinde özellikle lspekçur, Darende, Gürün, Aslantepe'de Geç Hitit dönemine ait kitabeler ve siteller bulunmuştur

Heykeller ve siteller Geç Hitit devrinin Malatya'da ne kadar geniş çevreye yayıldığını göstermektedir

[5]

M

Ö

1000 yıllarında Malatya, Kargamış Krallığı'na bağlı olarak varlığını sürdürmüştür

Gürün yakınlarında bulunan bir kitabeye göre "Sasa" adlı bir kimse Malatya Kralı olarak bilinmektedir

Asur Kralı II

Adad Nirari (M

Ö

911-891) Kargamış'ı egemenliği altına alarak, Kargamış'ın Malatya üzerindeki hakimiyeti son bulmuştur

Asur Kralı III

Salmanassar (M

Ö

858-824) Hilakku üzerinden Tabal'a burada 24 Tabal kralının takdim ettikleri haracı kabul etmiş ve dönüşünde Malatya üzerine yürümüş, Malatya Kralı Lalli'yi yenerek ağır vergi bağlamıştır

(M

Ö

835) [6]

Geç Hitit şehir devletlerinden biri olan Malatya'nın tarihini Hitit Hiyeroglif kitabelerinden, Asur krallarının yıllıklarından ve Urartu kitabelerinden öğrenmekteyiz

Asur vesikalarında; Malatya adı Milid, Melid, Milidia, Meliddu şeklinde geçmektedir

Urartu kaynaklarında Melitea, Hitit Hiyeroglif Kitabesinde ise "Dana başı ve ayağı", ideogramları(düşünsel veya kavramsal yazı) ile temsil edilmiştir

[7]

Urartu krallarından lspuinis (M

Ö

824*816) ile oğlu Menuas (M

Ö

816-807) zamanlarına ait Palu kaya kitabelerinde Milid Kralı Sulumeli'yi mağlup ettikleri kaydı vardır

Fakat Malatya Kralı'nın bu yeni hakimiyete kolay kolay itaat etmediği anlaşılıyor

I

Argistis (M

Ö

789-766) "Tanrı Haldi'nin sayesinde Hatti memleketlerine karşı sefer ettiğini ve Tuwate'nin oğlunun memleketini Melitea (Malatya)'yı zaptettiğini anlatmaktadır

" Malatya kralları az sonra Urartu hakimiyetine karşı yeniden ayaklanmış, III

Sarduri (M

Ö

765-733) de Melitea Kralı Sahu oğlu Hilaruwata'yı mağlup ederek, şehrini yağma ettiği anlatılmaktadır

[8]

Urartu egemenliği, Asur kralı III

Tiglat Psaser'in tahta çakışına kadar devam etmiştir

Bu kral döneminde Malatya, M

Ö

733'de yeniden Asur Krallığına haraç veren beylikler arasına girmiştir

M

Ö

722 yılında Malatya Kralı Funzianu, Asur Kralı II

Sargon'a esir düşmüştür

Bu tarihte Asur Kralının Malatya'yı egemenliği altına aldığı, bir isyan sonunda M

Ö

713 yılında Malatya Kralı Tarhunaz'ı esir ettiği anlaşılmaktadır

Kralı halkı ile birlikte Asur'a, Basra'ya sürgün ettiği, Basra halkından bir kısmını da Malatya'ya getirerek yerleştirdiği bilinmektedir

Malatya'ya Asurlu bir kral atadığını ve emrine 150 savaş arabası, 1500 atlı, 20

000 yaya, 10

000 kalkan ve mızrak taşıyıcıları verdiğini II

Sargon'un kitabelerinden anlamaktayız

Buraya atanan kralın adı Mutallum'dur

Bu belgeye göre Malatya şehrinin o günkü nüfus ve büyüklüğü ile önemi gözler önüne serilmektedir

[9]

Asur Kralı Sanherib (M

Ö

705-681) döneminde Asur egemenliğinde olan Malatya, Asar Haddon (M

Ö

681-669) zamanında Asur egemenliğinden çekilmiştir

Bundan sonra bölgede Med ve Perslerin hakimiyeti görülür

08-19-2012	#2
Prof. Dr. Sinsi	Malatya`Nın Genel Tarihi Ve Tarih Öncesinde Malatya HİTİTLER DÖNEMİ Hititlerin Anadolu'da, MÖ 2000 yıllarının başında varlıklarını gösterdikleri Aslantepe'den çıkarılan bazı seramik örneklerinden anlaşılmaktadır [1] MÖ 1750 yıllarında Kuşsara Kralı Anitta, Anadolu'yu tek bir yönetim altında toplayarak siyasi birliği sağlamıştır[2] Bu dönemde Malatya'nın, büyük bir ihtimalle, siyasi birliğe katıldığı sanılmaktadır I Hattusilis, Kuzey Suriye yolunu emniyet altına almış, yerine geçen oğlu I Mursilis ise Anadolu birliğini Halep ve Babil seferlerinden sonra sağlamış Malatya' nın bu krallar döneminde kuzey Suriye ile Anadolu arasında önemli yol kavşağında olması sebebiyle Hitit birliğine girdiği ve bir Hitit şehri olduğu kabul edilebilir I Mursilis, babası I Hattusilis 'in gösterdiği, dış menfaatlerinin güneyde olduğu fikri üzerine hareket edip, Halep ve Bağdat'ı fethederek "Büyük Kral" unvanını aldığı Akad metinlerinde görülmektedir Hitit Krallarından Ammunas ile Huzziyas'tan biri döneminde MÖ 15 yüzyılda yer yer görülen isyanlar sonunda Hitit Birliğinin kuzey Suriye'deki egemenliği Mitanni Krallığının eline geçmiştir Böylece, Malatya'da bu dönemde Mitanni eğemenliği altına girmiştir Hitit Kralı Şuppiluliuma, MÖ 1450 yıllarında Fırat Nehrini geçerek bölgede yer alan Mitanni eğemenliğine son verilmiştir [3] Böylece Malatya'yı yeniden Hitit İmparatorluğuna kazandırmıştır II Mursilis, Muvatalli ve III Hattusilis dönemlerinde Malatya, Hitit Merkezine bağlı kalmıştır MÖ 1116-1096 yılları arasında bir Asur vesikasına göre, Asur Kralı I Tiglatplaser Malatya üzerine yürüyerek kral Allumu'yu yenmiştir Şehir halkını rehin alarak vergiye bağlamıştır MÖ 1200-1000 yılları arasında kavimler göçü sebebiyle Anadolu'da karanlık bir devir hüküm sürmüştür Hitit İmparatorluğu, bu dönem sonunda tamamen ortadan kalkmıştır Hititler'in torunları, MÖ 1000 yılından sonra varlıklarını şehir devletleri halinde sürdürmüşlerdir Malatya, asıl önemini bu devirlerde almıştır Hitit Devleti, bir takım küçük feodal krallıklardan teşekkül ediyordu Bu derebeyliklerden birisi de Fırat Nehri'nin Malatya civarında yaptığı dirseğin içinde bulunduğu tahmin edilen Alşe Krallığı idi[4] Geç Hitit döneminde; Malatya ve çevresinde özellikle lspekçur, Darende, Gürün, Aslantepe'de Geç Hitit dönemine ait kitabeler ve siteller bulunmuştur Heykeller ve siteller Geç Hitit devrinin Malatya'da ne kadar geniş çevreye yayıldığını göstermektedir [5] MÖ 1000 yıllarında Malatya, Kargamış Krallığı'na bağlı olarak varlığını sürdürmüştür Gürün yakınlarında bulunan bir kitabeye göre "Sasa" adlı bir kimse Malatya Kralı olarak bilinmektedir Asur Kralı II Adad Nirari (MÖ 911-891) Kargamış'ı egemenliği altına alarak, Kargamış'ın Malatya üzerindeki hakimiyeti son bulmuştur Asur Kralı III Salmanassar (MÖ 858-824) Hilakku üzerinden Tabal'a burada 24 Tabal kralının takdim ettikleri haracı kabul etmiş ve dönüşünde Malatya üzerine yürümüş, Malatya Kralı Lalli'yi yenerek ağır vergi bağlamıştır (MÖ835) [6] Geç Hitit şehir devletlerinden biri olan Malatya'nın tarihini Hitit Hiyeroglif kitabelerinden, Asur krallarının yıllıklarından ve Urartu kitabelerinden öğrenmekteyiz Asur vesikalarında; Malatya adı Milid, Melid, Milidia, Meliddu şeklinde geçmektedir Urartu kaynaklarında Melitea, Hitit Hiyeroglif Kitabesinde ise "Dana başı ve ayağı", ideogramları(düşünsel veya kavramsal yazı) ile temsil edilmiştir[7] Urartu krallarından lspuinis (MÖ 824*816) ile oğlu Menuas (MÖ 816-807) zamanlarına ait Palu kaya kitabelerinde Milid Kralı Sulumeli'yi mağlup ettikleri kaydı vardır Fakat Malatya Kralı'nın bu yeni hakimiyete kolay kolay itaat etmediği anlaşılıyor I Argistis (MÖ 789-766) "Tanrı Haldi'nin sayesinde Hatti memleketlerine karşı sefer ettiğini ve Tuwate'nin oğlunun memleketini Melitea (Malatya)'yı zaptettiğini anlatmaktadır" Malatya kralları az sonra Urartu hakimiyetine karşı yeniden ayaklanmış, III Sarduri (MÖ 765-733) de Melitea Kralı Sahu oğlu Hilaruwata'yı mağlup ederek, şehrini yağma ettiği anlatılmaktadır [8] Urartu egemenliği, Asur kralı III Tiglat Psaser'in tahta çakışına kadar devam etmiştir Bu kral döneminde Malatya, MÖ 733'de yeniden Asur Krallığına haraç veren beylikler arasına girmiştir MÖ 722 yılında Malatya Kralı Funzianu, Asur Kralı II Sargon'a esir düşmüştür Bu tarihte Asur Kralının Malatya'yı egemenliği altına aldığı, bir isyan sonunda MÖ 713 yılında Malatya Kralı Tarhunaz'ı esir ettiği anlaşılmaktadır Kralı halkı ile birlikte Asur'a, Basra'ya sürgün ettiği, Basra halkından bir kısmını da Malatya'ya getirerek yerleştirdiği bilinmektedir Malatya'ya Asurlu bir kral atadığını ve emrine 150 savaş arabası, 1500 atlı, 20000 yaya, 10000 kalkan ve mızrak taşıyıcıları verdiğini II Sargon'un kitabelerinden anlamaktayız Buraya atanan kralın adı Mutallum'dur Bu belgeye göre Malatya şehrinin o günkü nüfus ve büyüklüğü ile önemi gözler önüne serilmektedir[9] Asur Kralı Sanherib (MÖ 705-681) döneminde Asur egemenliğinde olan Malatya, Asar Haddon (MÖ 681-669) zamanında Asur egemenliğinden çekilmiştir Bundan sonra bölgede Med ve Perslerin hakimiyeti görülür