|
Prof. Dr. Sinsi
|
Van'da Eğitim - Van İlinde Eğitim Olanakları
EĞİTİM
Tarihi çok eskilere dayanan Van, çeşitli uygarlıklara adeta beşiklik etmiştir Tarih boyunca bir çok savaşlara sahne olmuş, bu nedenle de bazı kavim ve milletlerin hükümranlığına girmiştir Medler, Persler ve Romalılar'ın yöreye hakim olduklarını tarihi kaynaklardan öğrenmekteyiz Van, ilk defa Hz Ömer zamanında sahabe'den Hz İlyaz kumandasında bir ordu ile fethedilir 1021 yılında Bizanslılar'ın yönetimine girmiş, 1065'te de bölge Sultan Alpaslan tarafından fethedilmiştir
Sonradan Van Bölgesinin Zengi'lerin, Eyyubi'lerin, Artuklular'ın, İlhanlılar'ın, Celayirliler'in, Akkoyunlular'ın, Safeviler'in ve 1387'de de Timurlular'ın eline geçtiğini görüyoruz
Bölge, giderek güçlenen Osmanlılar'la Safeviler arasında zaman zaman el değiştirir Nihayet, 1548'de kesin olarak Osmanlı hakimiyetine girer
İnsanlık tarihiyle birlikte var olan eğitim, toplum ve devletler hayatında hayati bir fonksiyona sahip bir unsurdur Van'da eğitim çok eskilere dayanır Bu nedenle Van'da eğitimi Cumhuriyet öncesi ve sonrası ele almakta yarar var diye düşünmekteyiz
CUMHURİYET ÖNCESİ
Van'da Eğitim-Öğretimi üç devreye ayırabiliriz
1 Başlangıçtan XVII yüzyıl sonlarına kadar olan devre:
Bu devre tamamen Doğu etkisindedir Bir çeşit Osmanlı skolastiği niteliğindedir Öğretim, tümü ile Medresenin tekelinde gibidir
2 İlk Batılılaşma hareketleri devresi:
Yaklaşık olarak 1770-1840 yılları arasındaki süredir
3 Tanzimat ve sonrası:
1839'dan 1923'e kadar yüz yıla yakın bir zamanı kapsayan bu devre, Türkiye'nin kültür ve eğitimle birlikte hemen her alanda batılılaşmaya yöneldiği bir dönemdir
Cumhuriyet öncesi Van'da Eğitim Öğretim Faaliyetlerinin tesbiti için yaptığımız araştırmada elimize geçen bir kaç kaynak eserin, Van'da Cumhuriyet Öncesi Eğitim-Öğretim faaliyeteleri konusunda verdiği bilgiler, günümüzle mukayese açısından önemlidir Bu eserleri kronolojik olarak şöyle sıralamak mümkündür:
* 15 ve 16 yüzyıllarda Van-Orhan Kılıç
* Osmanlı Devletinin ilk istatistiki Yıllığı (1897)-Prof Dr Tevfik Güran
* Van Salnamesi Van Belediyesi Yayınları
* Van Kütüğü Yüzüncü Yıl Ünv 1993
1548-1648 YILLARI ARASI VAN'DA EĞİTİM
Osmanlı döneminde eğitim ve öğretimin, medrese ve sıbyan mekteplerinde yürütüldüğü bilinmektedir Van şehrindeki başlıca medreseler şunlardır:
Ulu Cami Medresesi
Ulu Cami'nin avlusunda bir de medresesi mevcuttu Evliya Çelebi, Ulu Cami ile ilgili sözlerini tamamlarken " Taşra Haremi etrafı kan-ı ulema ve Süleha-i Darü'l - Tedrislerdir" diyerek caminin avlusundaki medresenin varlığına dikkat çekmenin yanı sıra, Van şehrindeki medreseleri sayarken de ilk olarak Ulu Cami Medresesi'ni zikretmiştir (Evliya ÇELEBİ, Seyahatname 3-4, VI, 256/b)
Bicaniye Medresesi
Ulu Cami Medresesi'nden sonra Van'daki en eski medresedir Elimizdeki bir Rus kaydından, bu medresenin Akkoyunlu beylerinden Bican Süleyman tarafından yaptırıldığı anlaşılmaktadır
Van'ın Osmanlılar tarafından fethinden sonra Van beylerbeyi İskender Paşa'nın, merkeze bir mektup göndererek, Bican Süleyman Bey tarafından yaptırılan bu medresenin harap olduğunu ve bu sebeple tamiri için para istediği bilinmektedir Bu medresenin, şehrin hangi mahallesinde olduğu hususunda herhangi bir bilgiye sahip olmadığımız gibi, daha sonraki yıllarda da konuyu açıklığa kavuşturacak bir kayda rastlanmamaştır Bu nedele sadece Akkoyunlular'ın bölgeye hakim oldukları 1 yüzyılın 2 çeyreğinde yapıldığını ve 1550 yılına kadar varlığını sürdürdüğünü söylemekle yetineceğiz
Hacı İzzeddin Şir Medresesi
Hacı İzzeddin Şir Medresesi, muhtemelen Melik İzzeddin Şir'in Van'daki hakimiyeti sırasında yapılmış olabilir 1387 yılında Timur'a bağlılık kaydıyla, buranın yönetimini ele alan bu beyin, 1452 yılında Karakoyunlu İskender Bey tarafından öldürülmesine kadar uzun süre Van'da kaldığı bilinmektedir (Orhan KILIÇ, 15 ve 16 yüzyıllarda Van, s 225) Melik İzzeddin Şir'den sonra ki beylerin, Melik Eset ve IIZahit İzzeddin olması, bunlar zamanında yapılmadığına da delalet etmektedir
Hacı İzzeddin Şir Medresesi'nin incelediğimiz dönemden önce yıkılmış olması, Van şehrinin fiziki yapısı ile alakasını ortadan kaldırmaktadır Ancak 16 yüzyılın başlarına kadar vaziyette olduğu anlaşılmıştır
İskender Paşa Medresesi
15 Ağustos 1548'de Van'ın Osmanlılar tarafından fethedilmesinden sonra, Anadolu Defterdarı Çerkez İskender Paşa tarafından yaptırılmıştır (Vakfiye Defteri No: 581, s170, sıra no: 185, 22 Ekim 1565 tarihli İskender Paşa Medresesi Vakfiyesi)
Van'ın Osmanlılar tarafından fethinden sonra yapılan ilk medrese olması bakımından ayrı bir özellik arz etmektedir
Evliya Çelebi, İskender Paşa Medresesi'nden bahsetmektedir Bu sebeple medresenin 1648 yılında Van'da meydana gelen zelzele neticesinde yıkılmış olabileceği akla gelmektedir
1571 tarihli evkaf tahrir defterinde, İskender Paşa Medresesi'nin varlığı tesbit edilmektedir Defterdeki bilgilere göre bu medrese vakfının yıllık geliri 83989 akçe idi (Kuyud-i Kadime 202, v50/a)
Hüsrev Paşa Medresesi
Orta Kapı Mahallesi'ndeki Hüsrev Paşa Cami Külliyesi içindedir Evliya Çelebi'ye göre, medrese odaları caminin avlusunda bulunmakta idi (Evliya Çelebi, Seyahatname 3-4, v 256/b) Hüsrev Paşa Medresesi, camisi ile birlikte Van beylerbeylerinden Hüsrev Paşa tarafından yaptırılmıştır 1571 yılında günlük 50 akçe olan bir müderrisi, 2 muidi ve 11 talebesi olduğu anlaşılmaktadır (Kuyud-i Kadime 202,v50/b)
Tebriz Kapı Medresesi
Tebriz Kapısı, Camii'nin bünyesindeki medresedir Bu medresenin varlığına sadece Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesinde rastlamaktayız (Evliya Çelebi, Seyahatname 5-4, v256/b)
Horhor Medresesi
Evliya Çelebi tarafından sadece ismi anılmaktadır Adından yola çıkarak Horhor Bahçeleri civarında olduğunu söyleyebiliriz
Abbas Ağa Medresesi
Bu medreseden de sadece Evliya Çelebi bahsetmektedir (Evliya Çelebi, Seyahatname 5-4, v256/b) Evliya Çelebi'nin Van'daki camileri anlatırken, İskele Kapısı Camii'nin Abbas Ağa adında bir hayırsever tarafından yaptırıldığını ifade etmesi, bu medresenin de İskele Kapısı Cami bünyesinde olduğunu ve bu zat tarafından yaptırıldığına delalet etmektedir
Sıbyan Mektepleri
Osmanlı döneminde çocuklara yönelik eğitim, sıbyan mekteplerinde verilirdi Bu mektepler çoğunlukla bir caminin bünyesinde bulunmasına rağmen, müstakil mekteplere de rastlanmaktadır Evliya Çelebi, Van'da 20 adet sıbyan mektebinin varlığına işaret etmektedir Bu mekteplerden üç tanesi yukarı kalede, diğerleri ise şehrin içinde idi
Hüsrev Paşa Muallimhanesi
1571 yılındaki kayıtlara göre, Hüsrev Paşa Medresesi veya Camii'nin bir bölümünde küçük yaştaki çocuklara da eğitim veriliyordu Bir muallim ve bir halife-i mektebe görev yapıyordu
Kaya Çelebi-zade Koçi Bey Muallimhanesi
Aynı adla anılan caminin içerisinde bulunuyordu 1571 yılından sonra bir medrese havasına büründüğü anlaşılmaktadır Evliya Çelebi'nin Seyahatnamesi'nde, Kaya Çelebi Medresesi ifadesini kullanması 17 yüzyılın ortalarında tedris hizmeti verdiğini göstermektedir
1897 YILI OSMANLI DEVLET EĞİTİM İSTATİSTİĞİ
"Osmanlı Devletinin İlk İstatistik Yıllığı (1897)" adlı eserin verdiği istatistiki bilgilere göre eğitim konusu üç bölümde incelenmiştir
Eğitim
Askeri eğitim
Diğer eğitim faaliyetleri
Adı geçen bu kitaptan konu gereğince "Van vilayeti" adı ile adlandırılan istatikleri ele alıyoruz
Eğitim:
Van'da bulunan lise, ortaokul ve ilkokulların toplam adedi ve bu okullarda okuyan öğrencilerin cins ve miktarları
Okul Adedi : 135
Öğrenci Adedi : 2292
Müslüman Erk:2116, Kadın: 176
Gayr-ı Müslim Erk: - Kadın: -
Liseler ve bu okullarda okuyan öğrencilerin cins ve miktarları:
Okul Adedi : 10
Öğrenci Adedi : 338
Müslüman Erk: 313 Kadın : 25
İlkokullar ve bu okullarda okuyan öğrencilerin cins ve miktarları:
Okul Adedi : 125
Öğrenci Adedi : 1954
Müslüman Erk: 1803 Kadın : 151
Askeri Eğitim :
Osmanlı Devleti'nde 1897 senesi itibarı ile mevcut bulunan askeri idadi ve rüşdiyye mektepleri ile talebesinin miktarı:
Toplam Talebe Adedi : 139
Okul Adedi : 1
1897 senesi itibarı ile şehadetname alanlar ve değişik sebeplerle çıkarılanlar:
Mekatib-i Rüşdiye (Ortaokul)
Toplam : 47
Şehadetname Alanlar : 16
Değişik Sebeplerle Çıkarılanlar: 31
Bu okullarda görev alan müstahdem, memurun ve muallimin ve hademenin miktarı:
Toplam : 20
Muallim : 10
Memur : 4
Hademe ve diğerleri : 6
Diğer Eğitim Faaliyetleri (Gayr-I Müslim Okulları):
Van Vilayeti dahilinde verilen istatistiklere göre lise bulunmamaktadır
Ortaokullar:
Okul Adedi : 8
Öğrenci Adedi Erk : 1585 Kadın: 735
Muallim Adedi Erk : 58 Kadın : 18
İlkokullar:
Okul Adedi : 12
Öğrenci Adedi Erk :285 Kadın : 159
Muallim Adedi Erk : 1 Kadın : 14
Van Dahilinde Medrese ve Öğretim Yerleri:
Van Kazası : 10 Medrese 1 Kütüphane
Erçek Nahiyesi : 2 Medrese
Havasor (Gürpınar Nahiyesi : 2 Medrese
Timar Nahiyesi : 3 Medrese
Gevaş Kazası : 3 Medrese
Müküs (Bahçesaray) Kazası : 5 Medrese
CUMHURİYET SONRASI
OKUL ÖNCESi EĞİTİM
Eğitim sistemimizin ilk basamağını teşkil eden Okul öncesi eğitimi, ülkemizin geleceği bakımından önem taşımaktadır
Mecburi ilköğretim çağına gelmemiş 0-6 yaş çocuklarının eğitimini kapsayan okul öncesi eğitiminin, çocuğun yeteneklerinin gelişiminde çok önemli payı olduğu bilinen bir gerçektir
Bu bakımdan gelişmiş ülkeler, 0-6 yaş grubu çocuklarına ülke çapında okul öncesi eğitim imkanı sağlamışlardır
İLKÖĞRETİM
İlimizin ilköğretim durumu, bölgemizin, diğer illerinin genel durumundan pek farklı değildir Buna rağmen, gerek coğrafi, gerek tarihi, gerekse sosyo ekonomik konumu itibariyle daha iyi olduğunu söyleyebiliriz
Son yıllarda çok göç alan ilimizde, özellikle, fiziki kapasite açısından büyük farklılıklar göze çarpmaktadır Bu amaçla, önemli sayılabilecek oranda okul yapımı planlanmış ve ihaleleri gerçekleştirilmiştir
Özellikle ilköğretimde, okul çağına gelmiş çocuklarımızın Erkden yararlanmaları için mevcut YİBO'lara kapasite artırım çalışmaları başlatılmış olup kapasitelerin maksimum düzeyde kullanımı için tedbirler alınmıştır
Bunun dışında ilköğretimde, 12 merkezde, 68 merkezi okula, 361 köy okulundan Toplam 13542 Öğrencinin Taşımalı ilköğretim Uygulaması kapsamında eğitim imkanlarına kavuşturulmaları ve eğitime devam imkanları sağlanmıştır
2003-2004 öğretim yılı istatistiki bilgileri baz alındığında, ilköğretim Yibo'lar da dahil öğrenci sayısı 186830, öğretmen sayısı ise 5701'dir
Bu istatistiki bilgiler Van'da İlköğretimin gelişmişlikteki seviyesini göstermede bir trend'dir
ORTAÖĞRETİM
Van'da ortaöğretim, ilköğretime paralel olarak bir gelişmişlik arz etmektedir
İllköğretimin akabinde başlayan Ortaöğretime ilgi ve alaka bir hayli artmış bulunmaktadır
Van'da ilk lise (1949-1950) yılları arasında açılan Atatürk Lisesidir Müstakil düz lise olarak hizmet veren bu lisemiz bünyesinde yatılı pansiyon bulundurmakla birlikte 2500 civarında öğrenciye hizmet vermekte, eğitim - öğretimi sürdürmektedir
Akabinde Cumhuriyetle birlikte Van'da bu liselerin sayısı hayli artmış, bunlara paralel olarak mesleki ve teknik liselerde açılmıştır
İlimiz genelinde 2003 verilerine göre bu kurumlardan mezun öğrencilerimizinden sınava giren 10447 öğrenciden 1070 tanesi ÖSS sınavında başarılı olmuştur
Merkez ilçe dahil bütün ilçelerde lise bulunan Van Merkezdeki liseleri şöyle sıralamak mümkündür
Atatürk Lisesi, Kazım Karabekir Lisesi, Cumhuriyet Lisesi, MAkif Ersoy Lisesi Vangölü Anadolu Lisesi, Kız Meslek Lisesi, Ticaret Meslek Lisesi, Endüstri Meslek Lisesi, İmam-Hatip Lisesi, Özel Serhat Lisesi, Özel Serhat Fen Lisesi, Mili Eğitim Vakfı Lisesi, Şehit Koray Akoğuz Lisesi, Şehit İbrahim Karaoğlanoğlu Lisesi, Türkiye Yardım Sevenler Lisesi, Haydar Bey Lisesi, Van Anadolu Öğretmen Lisesi, Anadolu Güzel Sanatlar Lisesi, Van Fen Lisesi, Açıköğretim Lisesi
YAYGIN EĞİTiM
Çıraklık Eğitim Merkezleri:
İmparatorluk ve Cumhuriyet dönemlerinde, kendisinden çok şeyler beklenen bir anlayış içinde uygulanan çıraklık eğitimine, Cumhuriyet döneminde hız verilmiştir
Van'da bu eğitim, küçümsenmeyecek düzeyde söz sahibidir
Halen bir çok sahada ve dalda faaliyetleri olan yaygın eğitimi, Çıraklık Eğitim Araçları merkezleri ve Halk Eğitim merkezleri bünyesinde yapılan faaliyetlerle görmekteyiz
Van'da toplam iki adet çıraklık eğitimi merkezi faaliyet göstermektedir Bu merkezlerin toplam derslik sayıları 18, toplam öğrenci sayısı 1422, ögretmen sayısı ise 18'dir
Halk Eğitimi Merkezi
Sürekli değişim ve gelişmişlik arz eden ülkemizde, değişme ve gelişme karşısında insanımız ve toplumumuza
devamlı eğitim desteği vermede ve sağlamada Halk Eğitim Merkezlerinin çok önemli yer vardır
Van ilinde 12 Halk Eğitim Merkezi faaliyet göstermektedir
ORTAÖĞRETİM ÖĞRENCİ YURTLARI
Van'da toplam 16 adet ortaöğretim öğrenci yurdu vardır Bu yurtların kontenjan toplamı 1401'dir Çoğu Merkez ilçe'de bulunan bu yurtlarda, bulundukları yerde öğrenim imkanı bulamayan dar gelirli çocuklar bulunmaktadır
ÖZEL ÖĞRETİM
Van'da Milli Eğitimin gözetim ve denetiminde, özel okullar dahil olmak üzere 28 adet özel öğretim kurumu bulunmaktadır
Bunların 9 adedi özel dershane, 8 adedi özel okul, 6 adedi özel motorlu taşıt sürücüleri kursu, 5 adedi de özel kurs statüsündedir
REHBERLİK ARAŞTIRMA MERKEZİ FAALİYETLERİ
İl genelindeki okul öncesi ve okul çağındaki (4-18 yaş grubu) özel eğitime muhtaç bireylerin belirlenmesi amacıyla tesbit çalışmaları yapılmıştır
Merkeze giriş yapan 311 vak'a inceleme bolümü tarafından bireysel incelemeye (LEİTER) alınmıştır Bu incelemeler sonucunda vak'alar kendi özelliklerine uygun olan proğramlara yerleştirilmişlerdir
|