Bitlis Hakkında Bilgi

Bitlis Türbe ve Kümbetleri


IVŞeref Han Türbesi (Merkez)

Şerefiye yapı topluluğunun bir bölümünü oluşturan Şeref Han Türbesi, avlunun doğusunda, Şerefiye Camisi’nin giriş kapısına bitişiktir Giriş kapısı üzerindeki kitabesinden öğrenildiğine göre Emir Şeref oğlu Emir Şemseddin tarafından IVŞeref Han için 1533’de yaptırılmıştır
Kesme taştan yapılan türbenin alt bölümü kare planlı olup, köşelerin kesilmesiyle sekizgen bir görünüm kazanmıştır Beden duvarlarına mermer şebekeli,silmeli dikdörtgen pencereler açılmıştırAlt sıra pencerelerin üzerine daha küçük ölçüde ikinci bir pencere sırası yerleştirilmiştir

Türbe girişi avlunun batı yönündedir Sivri kemerli büyük bir niş görünümündeki giriş iki sıra halinde bir bordürle çevrilmiştir Bunlardan dıştaki bordür 25 cm genişliğinde geçme örgüler ve bunların arasındaki dilimli sekizgenler ve yıldızlarla bezenmiştir Kapı kenarlarını süsleyen ikinci bordür halat motifleri şeklindedir Yay kemerli türbe kapısı üzerinde de dörtgen bir çerçeve içerisine alınmış kitabe bulunmaktadır Ayrıca türbenin doğusuna oyma bir bordürle çevrili hacet penceresi açılmıştır

Türbenin cami duvarları ile birleştiği kısımlarda taştan üçgen dolgulara yer verilmiştir İç kısımda kıble yönü büyük bir niş şeklindedir Pandantifli bir kubbenin örttüğü türbe tipik Selçuklu türbelerinin bir benzeridir Alt kısımda mumyalık, üst kısımda da sanduka bulunmaktadır Türbe içerisinde altı sanduka bulunmakta olup bunlardan sağ kenardaki IVŞeref Han’a aittir

Veli Şemseddin Han Türbesi (Merkez)

Bitlis İhlasiye Medresesi yanında bulunan Veli Şemseddin Han Türbesi’nin kitabesi günümüze gelememiştir Mimari üslubundan bu türbenin XV-XVII Yüzyılda yapıldığı sanılmaktadır

Türbe iki bölümden meydana gelmiştirYapının birinci bölümü bir medrese eyvanına benzemektedir Burası daha çok bir dergaha benzemektedir Günümüzde her iki bölüme de sandukalar yerleştirilmiştir Yol seviyesinden daha yüksekte olan bu bölüm, eyvanlı türbeleri andırmaktadır

Kesme taştan yapılmış, doğu duvarına da küçük bir niş açılmıştır Buradaki bir merdiven ile aşağıya inilerek ikinci kısma geçilmektedir Sivri kemerli bir kapıdan içerisine girilen ikinci bölüm kare planlı olup dört kenarına dört eyvan yerleştirilmiş ve böylece haçvari bir plana dönüşmüştür Böylece türbenin Selçuklu geleneğini sürdürdüğü de açıkça görülmektedir Kuzey ve güney eyvanlardaki küçük nişlerin dergahın çile hücreleri olduğu da iddia edilmişse de bu durum yeterince kanıtlanamamaktadır Üst örtü eyvan kemerlerinden başlayarak üst üste bindirilmiş kademeler halindedir


IIŞeref Han Türbesi (Merkez)

IIŞeref Han Türbesi, Gökmedrese’nin karşısındadır Kitabesi olmamakla beraber IIŞeref Han’a ait olduğu sanılmaktadır Bu durumda 1421 tarihinde yapıldığı sanılmaktadır

Kümbet şeklinde bir türbe olup büyük bir kısmı toprağa gömülmüştür Türbenin alt kısımları kare planlı olup üzeri sekizgen planlıdır ve piramidal bir külahla üzeri örtülmüştür Kuzey kesimindeki kapısına üç basamaklı bir merdiven ile inilir Türbenin biri giriş kapısı diğer ikisi de doğu ve batı duvarlarında ki üç pencere ile aydınlanmaktadır Türbenin içerisi kare planlıdır ve üzerini l50 m yüksekliğinde hafifçe daralan bir kubbe örtmektedir

Türbe içerisindeki mezarlar toprağa gömülüdür Ayrıca mumyalık kısmı bulunmamaktadır


Üç Bazılar Türbesi (Merkez)

Gökmeydan yapı topluluğu içerisinde olan Üç Bazlar Türbesi’nin IIŞeref Han’ın kızlarına ait olduğu söylenmektedir XIVyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Türbe uzunca bir dikdörtgen planı olup ortasındaki bir kemere ikiye ayrılmıştır Ayrıca türbenin etrafında dört sivri kemerli bir açıklık bulunmaktadırBöylece bu türbe açık türbeler gurubu içerisinde düşünülebilir Türbenin üzeri kuzey güney yönünde uzanan sivri beşik tonozludur Orta kısımda ise tonoz kesme taştan bir kemerle takviye edilmiştir Türbenin bütün kesme taştan yapılmıştır


Ziyaeddin Han Türbesi (Merkez)

Bitlis, Gökmeyden yakınındaki bu türbenin Şerefhanlar sülalesinden Ziyaeddin Han’a ait olduğu sanılmaktadır Bu bakımdan XIV-XVyüzyıla tarihlendirilmektedir Türbe yıkılmış, günümüze yalnızca mumyalık kısmı gelebilmiştir Türbenin kümbet şeklinde yapıldığı sanılmaktadır

Türbenin alt kısmı kare planlı olup kalıntılarından üzerinin sekizgen planlı olduğu anlaşılmaktadır Üzeri de büyük olasılıkla primi dal bir külahla örtülüdür Kuzeydeki girişten üç basamaklı bir merdiven ile inilen türbenin içerisi oldukça basıktır Mumyalık kısmının duvarları taş çıkıntılarla yukarıya doğru hafif bir kavisle devam ederek köşelerde birleşmektedir


Şeyh Hacı İbrahim Türbesi (Merkez)

Bitlis, İnönü Mahallesi, Kürün Sokak’taki,Girit Mezarlığı’nda bulunan Şeyh Hacı İbrahim Türbesi’nin kitabesi bulunmamakla beraber, içerisindeki mezar taşında 1781 tarihinin bulunuşu, türbenin XVIIIyüzyılın sonlarında yapılmış olacağına işaret etmektedir

Kare planlı kaidesinin üzerinde kare planlı bir türbedir Toprak zemin altında kalmış olmasına rağmen, ayakta kalabilmiş duvarlarından yapı şekli hakkında bilgi vermektedir Kare planlı mekan kemerlerle genişletilmiş, üzeri de pandantifli tonoz bir kubbe ile örtülmüştür

Türbenin içerisine güney cephesindeki bir kapıdan girilmektedir Giriş kapısı üzerinde kitabe yeri bulunuyorsa da kitabesi günümüze gelememiştir



Şeyh Tarihi Gürgi Türbesi (Merkez)

Bitlis’in doğusunda, Zeydan Mahallesinde bir tepenin yamacında bulunan Şeyh Tarihi Gürgi Türbesi ,avlu duvarındaki kitabesinden öğrenildiğine göre, Abdal Han tarafından, Şeyh Tarihi Gürgi için 1664’de yapılmıştır

Türbe basit bir yapıdır, küçük bir avlu içerisindedir İçeriden silindirik, dışarıdan on iki kenarlıdır Üzeri içten kubbe, dıştan piramidal bir külahla örtülmüştür Girişi doğu cephesindedir Güneydeki bir pencere ile içerisi aydınlatılmaktadırTürbe içerisinde hiçbir bezeme bulunmamaktadır

Türbeye Şeyh Tarihi Gürgi’nin yanına Hüsamettin Bitlisi de gömülmüştür


Aynelbürüt Türbesi (Merkez)

Bitlis’in doğusundaki yamaçta, İnönü Mahallesi Havuzbaşı’nda bulunmaktadırYanındaki camiye de halk arasında Soğukpınar Camisi denilmektedir Türbe, Molla Abdurrahman’a
aittir

Meyilli bir arazide yapılmış olan caminin doğusundaki Molla Abdurrahman’ın mezarı bulunmaktadır


Memi Dede Türbesi (Merkez)

Bilecik, Zeydan Mahallesi, Alemdar Sokaktaki Memi Dede Dergahının yanında bulunan Memi Dede Türbesi, Mehmet oğlu Ahmet Yunus tarafından, dergah ile birlikte 1572’de yaptırılmıştır

Dergahın yanından Bitlis Deresi geçtiğinden ötürü dergah ile birlikte türbenin de düzgün bir planı bulunmamaktadır Memi Dede dergahının yarısı mescit diğer yarısı da türbedir Türbe kesme taştan, kare kaideli, içten silindirik,dıştan on iki kenarlı bir yapıdır Mescit’e bitişik olan türbenin buraya sonradan eklendiği sanılmaktadır Türbe de mescit gibi tonoz örtülüdür Altında mumyalık kısmı olduğu sanılmaktadır


Küfrevi Türbesi (Merkez)

Bitlis’in doğusundaki Bitlis Deresi’nin yakınındaki Küfrevi Türbesi Şeyh Muhammet Küfrevi dergahı ile birlikte XVIIIyüzyılda yapılmıştır

Dergahın girişindeki revak kısmında türbe bulunmaktadır Buradaki revakların üzeri küçük kubbelerle örtülüdür Türbe barok üsluptaki türbenin sekizgen planı bulunmaktadır Üzeri pandantifli bir kubbe ile örtülmüştür Aynı zamanda bir ziyaretgah olarak düşünüldüğünden ötürü her kenarına dikdörtgen pencereler açılmıştır Bu pencerelerin üzerinde ve saçak altında bir profil çepeçevre türbe kenarlarını dolaşmaktadır


Nuh Baba Türbesi (Merkez)

Bitlis, Hersa Mahallesi’nde, Karakulak semtinde bulunan Nuh Baba Türbesi, kitabesine göre 1700 yılında yapılmıştır Türbenin bitişiğinde Nuhiye Medresesinin kalıntıları bulunmaktadır

Kareye yakın dikdörtgen planlı türbe sarı Bitlis taşından yapılmıştırGüney yönünde girişi olan türbe içeriden, kuzey güney yönünde büyük nişlerle genişletilmiştir Girişi güney yönündedir Türbenin üzerinde kasnaksız bir kubbe yer almaktadır Buradaki kubbeye duvarlardan geçiş küçük pandantiflerin yardımı ile olmaktadırKubbenin üzerinde bir boşluktan sonra piramidal külah oturtulmuştur Beden duvarları üzerindeki sade ve dar bir silme başlıca süslümü elemanıdır Ancak duvarlar sade olmasına karşılık pencere ve kapı silmeleri üzerinde örgü motifleri bulunmaktadır


Sait Şeref Han Türbesi (Merkez)

Bitlis’in güney doğusunda, Hersa Mahallesi’nde bulunan Sait Şeref Han Türbesi içerisindeki mezar taşındaki 1723 tarihinden ötürü XVIIIyüzyılın ilk yarısında yapıldığı anlaşılmaktadır

Türbe sarı Bitlis taşından yapılmıştır Kesme taştan duvarları olan türbe kare planlıdır ve üzeri piramidal bir külahla örtülmüştür Kuzey yönünden içerisine girilen türbenin üç kenarında pencereler bulunmaktadır İç mekandan kubbeye geçiş tromplarla sağlanmıştır Beden duvarları üzerindeki dar silmeler, çatının taş kaplamalar ve saçak silmeleri başlıca bezeme elemanlarıdır


Şeyh-Ül Garip Türbesi (Merkez)

Bilecik, Zeydan Mahallesi, Alemdar Sokak’ta bulunan Şeyh-ül Garip Türbesi, Hadım Ağası Mehmet Ağa tarafından 1632’de onarılmıştır Bu durumda türbenin daha eski tarihte yaptırılmış olduğu sanılmaktadır

Düzgün kesme taştan yapılmış olan türbe iki katlıdır Birinci katta Şeyh Garip’in türbesi, ikinci katta da Sultaniye Camisi bulunmaktadır Birinci katta türbenin yanı sıra dikdörtgen bölümlerden birisinde mihrap nişinin bulunuşu türbeyi ziyaret gelenlerin namaz kılmasına ayrılmıştır


Feyzullah Ensari Türbesi (Merkez)

Bitlis, Alemdar Camisi yanındaki Feyzullah Ensari Türbesi’ni Maksut Paşa 1783 yılında yaptırmıştır Türbe de gömülü olan Feyzullah Ensari’nin Eyüp el Ensari’nin kardeşi olduğu söylenmektedir

Türbenin üst kısmında Alemdar Camisi bulunmaktadır Bu yapı çeşitli mezarları kapsayan, dikdörtgen basit bir türbedir Alemdar Camisi yapılmadan önce bu türbenin bulunduğu, daha sonra türbeyi içerisine alarak, alt katta türbenin, üst katta da caminin yapıldığı sanılmaktadır


Hacı Hasan Hoca Türbesi (Merkez)

Bitlis, Kurubulak Mahallesi’nde Hacı Hasan Hoca Sirvani Dergahı’nın bir bölümünü oluşturan Türbeyi, Şerefhan ailesinden Cevahir Hatun yaptırmıştır

Oldukça meyilli bir arazide bulunan dergahın güney batısında Hacı Hasan Hoca Şirvani’nin türbesi bulunmaktadır Dergahın hücrelerin yanında bulunan türbe diğerleri gibi kesme taştan olup üzeri piramidal konik bir çatı ile örtülüdürTürbenin içerisini güney ve batı kenarlarındaki pencereler aydınlatılan türbe diğerlerinden daha büyük ve gösterişli konumdadır


Çıplak Baba (Şeyh Baba) Türbesi (Merkez)

Bitlis, Gazi Bey Mahallesi’nde bulunan Çıplak Baba Türbesi’nin ne zaman yapıldığı bilinmemektedir Ancak içerisinde bulunan, l834 tarihli bir mezar taşına dayanılarak XIX
yüzyılın ilk yarısında yapıldığı sanılmaktadır

Türbenin bulunduğu alan meyilli bir arazide oluşundan ötürü batı cephesi daha yüksekte kalmıştır Doğu yönü ise arkasındaki kayalıklardan ötürü 4 m uzaklıkta meyilli bırakılmıştır

Türbe kare planlı, kesme taştan iki katlı olarak yapılmıştır Birinci kat toprağın kazılması ile meydana getirilmiştir Güney cephesine birbirlerine bitişik beşik tonozlu eyvan şeklinde üç hücre eklenmiştir Bu hücrelerden türbeye bitişik olanının tonozu türbenin yan duvarı üzerinde bir çıkıntı yapmaktadır Türbeye kuzeydeki bir bölümden girilmektedir Bunu sağlayan koridor aynı zamanda türbenin yanında bulunan dershane ve diğer bölümlere açılmaktadır Büyük olasılıkla da bu yapı topluluğu bir dergahtır

Kesme taştan türbenin altlı üstlü iki sıra penceresi bulunmaktadır Üzeri pandantifli,bakı bir kubbe ile örtülüdür

Türbe içerisinde Şeyh Baba’dan başka beş sanduka daha bulunuyorsa da bunların kimlere ait oldukları bilinmemektedir

Dede Maksut Türbesi (Ahlat)

Ahlat, İki Kubbeli Mahallesinde, Emir Ali Kümbeti karşısında bulunan Dede Maksut Türbesi’nin 1538’den önceki tarihlerde yaptırıldığı sanılmaktadır

Türbe küçük bir yapı olup 646 X 573 m ölçüsünde, kesme taştan yapılmıştır Türbenin duvarları 280 m yüksekliğinde olup basit bir silme ile sonuçlanmaktadır Kuzey doğu köşesindeki taş lentolu kapısı üzerinde kitabe yeri bulunmakla beraber kitabesi yeterince okunamamıştırTürbenin içerisi güney kenarının ortasındaki mazgal penceresinden ışık almaktadır Üzeri sivri beşik tonozla örtülmüştür

Türbe içerisindeki üç mezardan biri Dede Maksut’a ait olup diğerlerinin ailesine ait olduğu sanılmaktadır Vakıflar Genel Müdürlüğü l970 yılında türbeyi onarmıştır


Mirza Muhammet Türbesi (Ahlat)

Ahlat, İki Kubbeli Mahallesi ile Tahtı Süleyman Mahalleleri arsında bulunan Mirza Muhammet Türbesi, XVI-XVIIyüzyılda Mirza Muhammet için yaptırılmıştır
Türbenin zemini yanından geçen yol nedeniyle aşağıda kalmıştır Mumyalığı olmayan kare planlı türbe, 620 X 620 m ölçüsündedir Kuzey kenarının ortasında niş içerisinde giriş kapısı bulunmaktadır Kapı mukarnaslı bezeme ile daralmakta ve üzerini iki rozet süslemektedir Ayrıca türbenin dört cephesi üzerindeki pencerelerin silmeleri üzerinde de birer rozet bulunmaktadır

Kare kaide üzerinde, köşe pahları ile sekizgene dönüştürülen türbenin üzeri piramidal bir külahla örtülüdür İçeriden dört kenardaki sivri kemerlerle takviye edilen beden duvarlarından taş pandantiflerle kubbeye geçilmektedir


Kalender Baba Kümbeti

Kalender Baba Kümbeti, Bitlis-Tatvan yolu üzerinde, Rahva’dan Muş’ a giderken Norsen’deki Selçuklu Mezarlığında bulunmaktadır Ancak buradaki kümbetler yıkılmış, günümüze yalnızca Kalender Baba kümbeti harap halde gelebilmiştir Kitabesi günümüze gelmediğinden kime ait olduğu bilinmemektedirYöre halkının Kalender Baba ismini yakıştırdığı bu kümbetin neden bu ismi aldığı bilinmemektedir

Yapı üslubundan ve kapı lentosu üzerindeki l290 tarihinden, XIIIyüzyıla ait olduğu sanılmaktadır Bu kümbet de diğer Selçuklu kümbetlerinde olduğu gibi iki katlı yapılmıştır Ahlat taşından yapılmış olan kümbetin al katı,cenazelik bölümü 796X 796 m ölçüsünde kare planlıdır Ölünün gömüldüğü kısım zeminden l20 m aşağıda toprak içerisindedir Mumyalığın doğusunda birkaç basamakla inilen bir kapısı ve bunun karşısında da bir havalandırma penceresi bulunmaktadır İç kısımda mihrap bulunmamaktadır Zemin katın 373 m yüksekliğinde silindirik on iki kenarlı gövdeye köşelerdeki üçgen yüzeylerden geçilmektedir Bunun üzerinde iki sıra zincir ve bir sıra balık pulunu andıran motiflerden oluşan bir kuşak bütün gövdeyi çepeçevre dolaşmaktadır Türbeye kuzey yönündeki bir kapıdan girilmektedir Türbenin gövdesi silindirik olup üzeri konik çatı ile örtülüdür
Türbenin ikinci katına iki taraftan on bir basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır Buradaki taş söveli bir kapıdan içeriye girilmektedirKapının üzerinde mermer bir kitabe bulunmaktadır Bu kitabenin çevresini mukarnaslar, geometrik şekiller süslemektedir

Bu kümbet, ProfDrOrhan CTuncer tarafından incelenmiş,yayınlanmış ve O’nun çizdiği projeye göre Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından da onarılmıştır


Akçayuva Köyü Kümbeti (Merkez)

Bitlis Akçayuva köyünün güneyindeki bir yamaçta bulunan bu kümbetin kitabesi bulunamadığından kime ait olduğu bilinmemektedir Yapı üslubundan XIV-XVyüzyıla ait olduğu sanılmaktadır

Kümbetin altında 635 X 635 m ölçüsünde kare bir kaide,üzerinde kenarları l 63 m olan on iki kenarlı gövdesi oturtulmuştur İçeriden silindirik bir planı olan kümbetin bütün kesme taştan yapılmıştır Duvarlarda iki ayrı renk taşın kullanılmış oluşu kümbetin iki ayrı dönemde yapıldığı izlenimini vermektedir Ancak iç yapıdaki mimari parçalar kümbetin aynı dönemde yapıldığına işaret etmektedir

Kümbetin mumyalık kısmı yıkılmıştır Kare planlı alt gövde düzgün kesme taşlardan yapılmıştır Buradan üçgen yüzeylerin yardımıyla on iki kenarlı üst gövdeye geçilmektedir Alt katlarda moloz taşlar, üstlerde ise kesme blok taşlar kullanılmıştırYer yer profilli kuşaklarla sınırlanmış olan kümbetin her yüzeyinde saçak altına kadar iki taş sırası, kuşaklar birbirini izlemektedir

Kümbetin doğusundaki açıklığın üst silmeleri üzerinde bir insan başı ve iki rozet görülmektedir


Usta Şakirt Künbeti (Ahlat)

Ahlat Kümbetlerinin en büyüklerinden olan bu kümbetin XIIIyüzyılın kinci yarısında yapıldığı sanılmaktadır Bu kümbetin bulunduğu yerde, yaklaşık 100 m uzaklıkta Usta Şakirt’in yapmış olduğu ve aynı isimle tanınan ikinci bir kümbet daha bulunmaktadır Ancak her iki kümbetin de kimin tarafından ve kimin için yapıldığı bilinmemektedir Büyük olasılıkla Olcayto Hüdabende adına Ahlat’ı yöneten Sadi Aka İbni Coğan Aka adına yapılmıştır Söylentiye göre bugün bulunmayan, ancak izleri görülen ikinci kümbeti Ahlatlı bir usta yapmış, karşısına da çırağı (Şakirt) bir başka kümbet yapmıştır Ne var ki, çırağın yapmış olduğu kümbet yapı ve işçilik bakımından ustasının yapmış olduğu kümbetten daha güzel olmuşturUstanın yapmış olduğu kümbet yıkılmış, çırağın (Şakirt) yapmış olduğu kümbetle ismini sürdürmüştür Ancak bu konuda çalışmaları olan Abdürrahim Şerif 1921 yılında taşlar arasında ustanın yapmış olduğu kümbetin kitabesini bulmuş ve Ahlat Kitabeleri isimli eserinde yayınlamıştır

Kümbetin alt kısmı dıştan 900 X 900 m ölçüsünde kare planlı olup mumyalık denilen bölüme doğudaki,zeminden biraz aşağıda bulunan bir kapıdan girilmektedir Mumyalığın üzeri tonoz örtülü olup doğuda ve batıda iki mazgal pencere bulunmaktadır İkinci katın duvarları üçgen pahlarla on iki kenarlı hale getirilmiş, ve üç sıra halinde zencerek motifinden oluşan bir kuşakla çevrelenmiştir Bunun üzerindeki ikinci kuşak balık kılçığı şeklinde olup üzerindeki silindirik gövde düzgün panolarla birbirinden ayrılmış ve her panonun ortasına birbirini izleyen nişler yerleştirilmiştir Kuzeydeki büyük nişin içerisine giriş kapısı açılmış,buraya dokuz basamaklı bir merdivenle çıkılmaktadır Kapı nişinin etrafı yivli iki sütunçe, üzerinde de mukarnaslar yer almaktadır Ayrıca etrafı da geometrik geçmelerden oluşan iki bordür ile çevrelenmiştir Giriş kapısının dışında diğer nişlerde de mukarnaslı, etrafı bordürle dört niş daha yer almakta olup bunların arasındaki panolarda üçü üçgen, kenarları dar bir bordür ile çevrili ince uzun nişler bulunmaktadır Bu nişlere açılmış olan pencerelerin üstleri de geometrik geçmelerle, rozetlerle süslenmiştir

Üst kısımda panoları sınırlayan zencerek motifli kuşağın izleyen ve kümbeti bütünüyle saran geometrik geçmeli ikinci bir kuşağın üzerine beyaz taşa Aya tel kürsü yazılı bir diğer kuşak işlenmiştir Bu kuşaktan sonra üç kademe halinde dışa doğru genişleyen saçak kısmı mukarnaslarla zengin bur görünüme ulaşmıştır Bu saçaktan sonra da kümbetin üzerini örten konik külah bulunmaktadır

Kümbetin içerisi oldukça sade ve tamamen kesme taştan yapılmıştır Buradaki silindirik birinci katın çapı 340 mdirİçeride kıble yönündeki mihrabın etrafı içeride ince dışarıda daha geniş zencerek motifli bir bordür çevirmektedir İçeride kubbe ile örtülen kümbetin konik üst örtüsü ile kubbe arasında bir boşluk bulunmaktadır


Şeyh Necmeddin Türbesi (Havai Baba Türbesi) (Ahlat)

Ahlat, Ergezen Mahallesinde Erzen Hatun mezarlığında Erzen Hatun Kümbeti yanındaki Şeyh Necmeddin Kümbeti, portal kitabesinden öğrenildiğine göre Üzeri kare biçimde yükselen piramidal külahla örtülüdür Bu bakımdan da benzerleri arasında tek örnektir Diğer kümbetler hep silindirik biçimde, konik külahlıdırlar Şeyh Necmeddin tarafından 1222 ‘de yaptırılmıştır Giriş kapısı üzeride iki kitabe bulunmakta olup bunlardan birisi vakfiye,diğeri de kümbetin yapım kitabesidir

Bu kümbet dört köşe oluşu ile diğer kümbetlerden ayrılıktadır Kümbetin 517 X 518 m ölçüsünde küçük kare bir kaidesi vardırAlt kattaki mumyalığın kuzey cephesinden yedi basamaklı bir merdivenle aşağıya inilmekte,buradaki yay kemerli bir kapıdan mumyalığa girilmektedir Üzeri sivri beşik tonozla örülü mumyalığın batı ve doğu kenarında iki mazgal penceresi bulunmaktandır

Üst kat kare planlı olup kesme taştan yapılmıştır Doğu cephesindeki iki taraflı dört basamaklı bir merdiven ile çıkılan giriş kapısı kümbetin en gösterişli ve en süslü bölümüdür Giriş kordon şeklinde yuvarlak hatlı dikdörtgen çerçeveler içerisine alınmıştırDar ve uzun olan buradaki kapının iki köşesine sütuncukların bulunduğu uzun kenarlı sivri kemerli kapı nişi yerleştirilmiştir Giriş kapısının üzerinde kündetin vakfiyesi yerleştirilmiş, bunu mukarnaslar tamamlamıştır Bunun üzerine de kümbetin diğer kitabesi konulmuştur

Kümbetin beden duvarları sivri kemerlerle bölünmüş ve rozetlerle bezenmiştir İç kısım son derece sade olup kıble duvarı ortasına dikdörtgen mihrap nişi bulunmaktadır Türbenin batı ve kuzey yüzlerindeki pencereler Bursa kemerli nişler içerisine açılmıştır Kümbet bir süre mescit olarak kullanılmıştırVakıflar Genel Müdürlüğü kümbeti l966-1967 yıllarında restore etmiştir


Hasan Padişah Kümbeti (Ahlat)



Ahlat, Tahtı Süleyman Mahallesinde bulunan Hasan Padişah Kümbeti, Emir Hüsameddin Hasan Aka Bin Mahmud adına 1275 tarihinde yaptırılmıştır Halk arasında yaygın bir söylentiye göre bu kümbetin Akkoyunlu hükümdarı Uzun Hasan’a ait olduğu iddiası vardır Ancak kümbetin kitabesindeki l274 tarihi Uzun Hasan’ın ölüm tarihinden 200 yıl önce yapılmış olduğunu göstermektedirKümbet, Ahlat hükümdarı Hasan Aka’ya aittir Kümbetin mumyalık kısmındaki Hasan Aka ile veziri Hasan Ali Aka’nın mumyaları yangın sonucu yanmışlardır

Kümbet, 895 X 895 m ölçüsünde kare kaide üzerine oturtulmuştur Doğu kenarındaki dokuz basamaklı bir merdivenle inilen,sivri kemerli küçük bir kapıdan mumyalık kısmına girilmektedir Kesme taştan ayna tonoz örtülü mumyalığın doğu,batı ve güney kenarlarını ortasında dar mazgal pencereler bulunmaktadır Batıdaki pencerenin etrafı zencerek motifi ile,güneydeki ise dikdörtgen ve z harfi şeklindeki motiflerle süslenmiştir
Kaideden köşe pahları ile on iki kenarlı gövdeye geçilmektedir Kündetin gövdesi dikey hatlı,kabartma zencerek motifli kuşaklarla sekiz bölümü ayrılmıştır Bölümlerin ortasına birer niş açılmıştırAyrıca köşelerdeki nişler dikine yuvarlak kavisli üçgen bezemelerle süslenmiştir

Kümbetin gövdesi sekiz bölüme ayıran plasterlerin kenar profilleri üst kuşağın altından ortası düğümlü kemerler şeklinde süslemeler meydana getirmektedir Kümbetin kapı ve pencere nişlerin etrafı diğer bölümlere göre daha bezeli olup bu bezemeler ters U şeklinde nişlerin etrafını sarmaktadır Gövdenin üzerindeki düz ve boyalı bir kuşak halinde bırakılmış olan kitabe şeridinde Ayet el Kürsi yazsının olduğu biliniyorsa da bu kuşak restorasyon sırasında harap olmuştur Kitabe kuşağından sonra bir sıra tezyinatsız taştan friz,iki sıra mukarnaslı saçak frizi yer almaktadır Kümbetin üzeri diğerleri gibi konik bir külahla örtülüdür

Kümbet l966 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restore edilmiştir


Emir Bayındır Kümbeti (Ahlat)

Bu kümbet Ahlat kümbetleri arasında en ilgi çekici olanıdırKümbetin yanında , Bayındır İbnRüstem’in yaptırdığı 1477 tarihli Emir Bayındır Camisi bulunmaktadır

Parmaklı Kümbet de denilen bu kümbetin 637 X 647 m ölçüsünde kaidesi bulunmaktadır Kuzey doğu köşesindeki iki basamaklı merdiven,ardından dayanak duvarlı, üzeri açık bir koridor ve doğusundaki yedi basamaklı merdiven ile mumyalık kısmına inilmektedir Üzeri sivri beşik tonozlu mumyalığın doğu,batı ve güney kenarlarının ortasına mazgal pencereler açılmıştırBu kaidenin üzerine zemin hizasından başlayarak köşe pahları yapılmış ve 270 m yüksekliğindeki on iki kemerli gövde oturtulmuştur İki sıralı zencerek motifli kuşak ve bunun üzerine kabartma balık kılçığı şeklinde bezemeli ikinci bir kuşak ile kaide sınırlandırılmıştır Bu kaide üzerinde 128 cm yüksekliğe kadar kapalı olan beden duvarları görkemli bir görünüş kazanmıştır

Kuzey yönünde, iki taraftan beşer basamaklı bir merdiven ile çıkılan giriş kapısı Ahlat kümbetleri arasında en çok bezenmiş oluşu ile dikkati çekmektedir Girişin iki yanına burmalı iki sütun yerleştirilmiştir Bu bölüm zengin mukarnaslarla bezenmiştir Girişin iki yanında kapalı olan duvarların her iki kısmında yarım ve tam sütunlar sıralanmıştır Böylece yarısı açık olan kümbetin beden duvarları üzerinde sekiz tam sütun, iki yarım sütun yerleştirilmiştir Yukarıya doğru daralan boğumlu kaideler üzerine oturan bu sütunların üzerinde geniş ve mukarnaslı sütun başlıkları bulunmaktadır Sütun başlıklarını birleştiren kemerler üzerinde giriş cephesindeki bezeme bordürleri kadar kabartma kornişler arasına iki fırız yerleştirilmiştir Bunların alt kuşağında baklava,üsttekilere de Ayet el Kürsi yazılı bir kitabe bulunmaktadır Baklavalı kuşak kapı kenarındaki bordür ile kesilmesine karşılık kitabe kuşağı bütün gövdeyi çepeçevre dolaşmaktadır Saçağın altında genişleyen mukarnaslı friz üst sırası külahla örtülmüştür

Kümbetin ikinci katına küçük bir mihrap konulmuştur Büyük olasılıkla buradan ibadet amaçlı yararlanılmıştır


Emir Ali Kümbeti (Ahlat)

Ahlat, İki Kubbe Mahallesinde bulunan Emir Ali Kümbeti, Emir Ali adına l306’da yapılmıştır Ahlat kümbetleri arasında değişik planı ile dikkati çeken Emir Ali Kümbeti daha çok eyvanlı kümbetler arasında yer almaktadır Kümbet 605 X 535 m ölçüsünde dikdörtgen planlıdır Burada diğer kümbetlerde olduğu gibi mumyalık kısmı bulunmamaktadır Zemin ile anı düzeyde olup kesme taştan yapılmıştır Beden duvarlarından, köşelerdeki üçgen pahlarla dört köşeden sekizgen kasnağa geçilmektedir Bu kasnağın güney cephesinin üç kenarında yanları dişli, ortası 25 cm genişliğinde bir fırız bulunmaktadır Güney cephesinde yan kenarlar boyunca uzanan avlu duvarları üç kademe halindedir Doğu kenarına kapı açılmış olup buradaki kapı kemeri üç dilimlidir Büyük bir sivri kemerle avluya açılan eyvanın kemerleri içeride kirpi dışarıda düz bir kuşakla çevrilirdir Kenarlardaki köşe dolgularına her iki yanda mermer üzerine kufi yazıyı andıracak motiflerle süslü iki pano işlenmiştir Eyvan kemeri ortasına kitabe yerleştirilmiş ise de bu kitabe okunamamıştır

Kümbetin sekiz kenarlı kasnağı üzerine alçak sundurma şeklindedir ve kümbetin üzerini örten sekiz kenarlı piramidal bir taş külahla üzeri örtülmektedir Kümbetin içerisinde dört köşede büyük sivri kemerler ve dört kenarın ortasında dikdörtgen nişler bulunmaktadır Sivri kemerlerden de kubbe kasnağına geçilmektedir Ayrıca 50 cm genişliğinde örgü motifli bir kuşak kenarları çepeçevre e dolaşmaktadır Köşelerdeki üçgen yüzeyler de geometrik motiflerle bezenmiştir

Bu kümbeti Vakıflar Genel Müdürlüğü l976 yılında onarmıştır


Şirin Hatun Buğatay Aka Kümbeti (Çifte Kümbet) (Ahlat)


Çifte kümbet ismiyle tanına yan yana iki kümbetten doğu uçta bulunan bu kümbet planı düzeni ve yapı üslubundan diğer kümbetin hemen hemen eşidir Ancak dış bezemeleri ve iç süslemesi yönünden daha zengindir Kümbetin 784 X 784 m ölçüsünde kare planlı bir mumyalık kısmı vardır ve burası zeminden daha aşağıda kaldığından,doğu köşesindeki merdivenle inilmektedir Sivri kemerli bir kapı ile de içerisine irilmektedir Sivri beşik tonoz örtülü mumyalık tavanı kesme taştandırGüney kenarında 260 m genişliğinde sivri kemerli bir büyük bir niş mekanı daha da genişletmektedir Burada biri güneyde diğeri de batı ve doğu da olmak üzere mazgal pencereler bulunmaktadır

Zemindeki köşe pahları kare plandan gövde altında on iki kenarlı bir düzene getirmektedir Burada zencerek motifli bir kuşak ve balık pulu motifleri görülmektedir Kümbetin gövdesi kenar profilinden biraz daha içeride başlayarak silindir şeklini almıştır Etekten başlayan dikey hatlarla saçak altında birleşen kuşak,geometrik örgü motifleri gövdeyi dört bölüme ayırmıştır Bu bölümlerin ortalarına büyük dikdörtgen nişli kapı ve pencereler açılmıştır Bunların çevresini de U şeklinde örgülü bordürler çevrelemiştir İki sıra halinde dışa doğru genişleyen kümbetin saçağı konik külahtan aşağıya doğru sarkmıştır

Kümbetin ikinci katı 580 m çapında silindirik olup üzeri kesme taştan kubbe ile örtülmüştür
Kubbe içerisinde Boğatay Aka (1281) ve aynı tarihte ölen Şirin Hatun gömülüdür


Hüseyin Timur Esen Tekin Kümbeti (Çifte Kümbet) (Ahlat)

Ahlat İki Kubbe Mahallesinde Boğatay Aka Kümbeti ile beraber Çifte kümbetler diye isimlendirilen bu kümbet Hüseyin Timur adına XIIIyüzyılda yapılmıştır
Bu kümbette diğerleri gibi iki katlıdır Alt kısımda 672 X 672 m ölçüsünde kare planlı bir kaide bulunmakta olup burası aynı zamanda mumyalık bölümüdür Kuzey doğu köşesinden altı basamaklı bir merdiven ile inilen mumyalığın üzeri ayna tonozla örtülmüştürGüney kenarında sivri kemerli bir niş bulunmakta olup kemerin içerisi zencerek motifleri ile bezenmiştir Ayrıca doğu,batı ve kuzey kenarlarında kemerlerin ortasında üç mazgal penceresi yerleştirilmiştir

Kümbetin kaidesinden gövdeye köşelerdeki pahlarla geçilmektedir Gövde ile kaide arasındaki etek frizi bütün çevreyi dolaşan zencerek motiflidirSilindirik gövde 30 cm genişliğinde dikey geometrik geçmelerle bezenmiştir Bu bezemeler bütün gövdeyi bir kuşak gibi sarmaktadır Gövde üzerinde meydana gelen dört bölümün her birinde kabartma profiller ile dikdörtgen çerçeveli panolar bulunmaktadır Bu panoların her birinin ortasında üzeri mukarnas dekorlu büyük pencere nişleri açılmıştırBu nişlerin etrafı U şeklinde saran kenar bordürleri geometrik desenlerden farklı olarak işlenmişlerdirBöylece zengin cephe görünümü ortaya çıkmıştır

Gövdeyi ayıran ve dikey plasterlerle birleşen örgülü kuşağın üzerinde kitabe kuşağı yer almakta ise de bu kitabenin büyük bir kısmı tahrip olmuştur Ayrıca saçak altında zencerek motifli bir kuşak bütün gövdeyi sarmaktadırÜst örtüyü oluşturan konik saçak yuvarlak fitilli dikey hatlarla bölümlere ayrılmıştır

Giriş kapısın üst silmesinde türbenin yapım kitabesi bulunmaktadır İç kısımdaki duvarların üzerinde Bursa kemeri şeklinde düzenlenmış nişlerle gövde panolara ayrılmıştırGüney cephesine mihrap yerleştirilmiştir İçerisini örten kubbe kesme taştan yapılmıştır

Kümbetin cenazeliğindeki kitabeden öğrenildiğine göre Hüseyin Timur (1281),Hüsamettin Aka’nın kızı Esentekin Hatun (1279) gömülü bulunmaktadır Bu kümbet de Vakıflar Genel Müdürlüğünce l969 da onarılmıştır


Hasan Padişah Kümbeti Yanındaki Kümbet (Ahlat)

Ahlat, Tahtı Süleyman Mahallesinde, Hasan Padişah Kümbeti’nin 25 m kuzeyinde bulunan bu kümbetin kimin için yapıldığı kesinlik kazanamamıştır Söylentiye göre de Hasan Padişah’ın karısı için yaptırılmıştırYapı üslubundan XIIIyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır
Günümüze oldukça harap ve yarıyı yakın bölümü toprak altında kalan kümbetin 630 X 630 m ölçüsünde mumyalık kısmına doğu cephesindeki dokuz basamaklı bir merdivenden inilmektedir Kesme taştan ayna tonozlu bu mekanın doğu, batı ve güney kenarlarında mazgal pencereler bulunmaktadır Bunlar kaide kısmında pencere görünümünde dışarı açılmakta olup dış yüzü zengin bir bezeme ile süslenmiştir

Kümbet kaidesinin köşeleri ikişer üçgen pahlarla daralarak üst kısma geçilmektedirBuradaki zencerek motifi cepheye hareket kazandırmıştır Kümbetin içerisi 455 m genişliğinde silindir şeklindedirBu kümbetin gövdesinde de Alimoğlu Kümbetinde olduğu gibi dikey plasterlerle gövde bölümlere ayrılmıştır Ancak kümbetin üst kısmı günümüze gelememiştirBu nedenle bu bölümlerin bezemesi hakkında yeterli bir bilgimiz bulunmamaktadır


Alim Oğlu Kümbeti (Ahlat)

Ahlat, Tahtı Süleyman Mahallesinde bulunan bu kümbet XIIIyüzyılda yapılmıştır Kümbetin kaidesi 833 X 833 m ölçüsünde kare planlıdır Ancak kümbetin üst kısmı tamamlanamadan yarım bırakılmıştır Yarıya yakın kısmı toprak içerisine gömülmüş olan kümbetin altındaki, ayna tonozlu mumyalık kısmına doğudaki yuvarlak bir kapıdan girilmektedir Kaidenin köşelerindeki ikişer üçgen pahla dört köşeden,on iki kenara geçilmekte ve sonra da birbirine geçmiş kırık hatlardan oluşan zencerek motifi tüm gövdeyi kuşatmaktadır Bunun üzerinde balık kılçığı motifli ince profilli ikinci bir kuşak bulunmaktadır

Gövde dikey hatlı, ince kabartmalı hatlarla dikine bölümlere ayrılmıştır Kümbetin 420 mye varan duvarları tamamlanamamıştırYıkılmış olabileceği de düşünülmektedir Pencere üzerinde kümbetin en zengin motifleri yer almaktadır Burada geometrik bezemeler, mukarnas dolguları görülmektedir Ancak pencerelerin yanı sıra kapı üstü silmeleri bezemesiz bırakılmıştırYalnızca güney penceresinin zencerek motifi ile bezenmiş oluşu burasının mihrap olarak kullanılacağı izlenimini vermektedir


Kitabesiz Kümbet (Keşiş Kümbeti) (Ahlat)

Bu kümbetin ne zaman ve kimin için yapıldığı bilinmemektedir Yapı üslubundan XIII-XIVyüzyıllarda yapıldığı sanılmaktadır

Kümbetin alt kısmı 620 X 620 cm ölçüsünde kare planlıdır Mumyalık kısmına kuzey doğu köşedeki sivri kemerli bir kapıdan girilmektedir Burada güney, doğu ve batı kenarlarında birer mazgal penceresi bulunmaktadır Kaidenin dört köşesinde,üçgen pahlarla on iki kenarlı gövdeye geçilmektedir Burada da zencerek motifli bir kuşak bulunmaktadır Gövdenin on iki kenarı üzerinde üst kısımları Bursa kemeri şeklinde,kırık hatlı kemerli nişler gövdeyi süslemektedir Oldukça sade bir işçilik gösteren gövdenin dört cephesinde kapı ve pencere nişleri açılmıştır Bunların üzerleri zengin mukarnaslarla bezenmiştir

Gövde üzerindeki külahın altı 40 cm genişliğinde birbiri içerisine geçmiş zencerek motifli bir silme ile hareketli bir görünüm kazanmıştır Piramidal çatının üzeri dikey hatlı yuvarlak fitillerle ahşap kaplamayı andırmaktadır

İçeriden kubbe ile örtülüdür İç mekan oldukça sade, kesme taştandır Pencereler dışarıda olduğu gibi içeride de dikdörtgen nişler halinde, yay kemerlidir


Anonim Kümbet (Ahlat)

Ahlat İki Kubbeli Mahallesindeki bu kümbetin, yazıtı olmadığından kime ait olduğu bilinmemektedir Yapı üslubundan XVIIyüzyılda yapıldığı sanılmaktadır Şirin Hatun Türbesi olarak da halk arasında tanınmıştır

Ahlat kümbetlerinden farklı bir görünümü olan bu kümbet bazı noktalardan Emir Ali Kümbetine benzemektedir Büyük olasılıkla burada Emir Ali Kümbetinin değişik bir şekli uygulanmıştır

Kümbet 694 X 694 m ölçüsünde kare kaide üzerine tek katlı olarak yapılmıştır Kümbet mimarisinden çok türbe mimarisine yakınlık gösteren bu yapı kesme taştan,sade bir işçilik göstermektedir Zeminden itibaren 280 m yüksekliğindeki beden duvarları hafif dışarı taşkın profilli üçgen pahlarla sekizgen kasnağa geçmektedir Profilli bir kuşak kasnağı dolaşmakta ve dar bir silme ile sonuçlanmaktadır Bu kasnağın üzerinde sekizgen kenarlı piramidal üst örtü bulunmaktadır

Kümbetin doğu cephesinin ortasında bulunan üç basamaklı bir merdiven ile çıkılan kapının üzerinde yalnızca rozet bulunmaktadır İçerisi üç pencere ile aydınlatılmaktadır Bunlardan iki pencerenin arasına küçük bir niş halinde mihrap yerleştirilmiştir

Bu kümbet Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından l971 yılında onarılmıştır


Erzen Hatun Kümbeti (Ahlat)

Ahlat kümbetlerinin en zengin bezemesi olan kümbetlerinden Erzen Hatun Kümbeti, Emir Ali’nin kızı Erzen Hatun adına Ameli Kasım İbni Sinan Ali tarafından yaptırılmıştır Bu kümbet Gevaş Halime Hatun kümbetinin benzeridir

Kümbet iki kısımdan meydana gelmiştir Alt katta, 655 X 658 m ölçüsünde, kareye yakın planda mumyalık bulunmaktadır Buraya kuzey doğu köşesindeki beş basamaklı bir merdiven ile inilmektedir Yuvarlık kemerli kapısı olan mumyalık 92 cm kalınlığında kesme taştan yapılmıştır Üzeri tonoz örtülü olan mumyalığın , doğu,batı ve güney yönlerinde, havalandırma amaçlı üç penceresi bulunmaktadır Bu pencerelerden güneydekinin üst kısmında, içerisi rozetlerle süslü sivri kemerli alınlığı vardır

Kümbetin dört köşeli kaidesi ikişer adet pahla onikigen şekle geçilmekte ve bunun bitiminde gövdenin etrafını saran örgülü kemer kornişi başlamaktadır Buradaki kabartma örgü motifi Hüseyin Timur ve Şirin Hatun kümbetine benzemektedirBunun üzerinde kırık hatlardan meydana gelmiş ikinci bir kuşak bulunmaktadır

Kümbetin on iki kenarlı ve gövdenin her kenarı üzerinde üstleri Bursa kemeri formunda kemerli nişler,bunların içerisinde de yine nişler bulunmaktadır Kuzey yönündeki yerdi basamaklı bir merdiven ile kümbetin içerisine girilmektedir

Kümbetin üzeri hiç boş yer bırakılmamacasına zengin motifli taş işçiliği örnekleri ile bezenmiştir Ahlat kümbetlerinde böylesine çeşitli bir motif zenginliği görülmemektedir
Dört yöndeki kapı ve pencerelerin bulunduğu kenarlar diğerlerine göre çok daha fazla işlenmiştir Buradaki nişlerin etrafında ters U şeklinde geometrik geçmeli bordürler yer almaktadır Kuzey cephesinde,girişin bulunduğu niş diğerlerinden daha fazla bezemelidir

Kümbeten iç kısmı kıble duvarına dikey üç neften meydana gelmiştir Neftlerden her birisi kuzey güney yönünde sivri beşik tonozlarla örtülmüştür Nemleri birbirinden ayıran payeler üzerindeki kemerler duvarlardaki çıkıntılara bağlanmıştır Orta kısımdaki haçvari payeler kemerlerin yardımıyla üst örtüyü taşımaktadır İbadet mekanını oluşturan mekan 1290 X 1251 m ölçüsünde, dikdörtgen plan şeklindedir Ancak arazi durumundan ötürü neftler arasında ölçü yönünden uyumsuzluklar gözlemlenmektedir

Mihrap kademeli şekilde olup üzerinde kufi yazı ile işlenmiş bir bordür bulunmaktadır Bu taş bordürün eski bir yapıdan alınarak buraya konulduğu sanılmaktadır

Kümbetin üzerini örten piramidal külah üzerinde kabartma,her taşa ayrı ayrı işlenmiş çeşitli rozetler bulunmaktadırBundan ötürü de kümbetin Karakoyunluların ilk döneminde yapıldığın bir kanıtıdır

Kümbetin batı kenarında 35 m genişliğindeki sivri bir kemerin meydana getirdiği bir açıklık ile üçüncü bölüme geçilmektedir Mihrap duvarına dik,iki neft halinde bulunan bu bölümler 338 ve 366 m genişliğindedir Buradaki iki neft ortadaki haçvari bir paye ve duvar çıkıntılarını birleştiren sivri kemerli iki açıklıkla birbirinden ayrılmıştır