Etik, Gen-Etik Ve Kopyalanmışlık İşığında Bilimin Üzerine

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-17-2012

Genetik Alanın Özellikleri: Gen-Etik

Genetik alanının dinamik yapısından ve içeriğinin genişleme olanağından yukarıda söz edilmişti

Onu etik açısından "özellikli" bir konuma getiren nedir? Bu alan yeni olduğu kadar, söz konusu hızlı ilerleme nedeniyle, çok geniş ve multidisipliner çalışmaların yapıldığı bir nitelik taşımaktadır

Bugün pek çok hastalığın genetik temeli bulunmuştur

Bulunan nokta tedavi açısından, arzu edilenin çok gerisinde ise de, tanı aşamasında hem herediter, hem de çok etkenli hastalıklar için önemli adımlar atıldığı kabul edilmektedir

Tüm bu gelişmelere karşın, alanda, burada yalnızca birkaçına kısaca değineceğimiz, önemli etik sorunların yaşandığı da açıktır

Belki de tüm bunların en başında öjeni kavramının tartışılması gelecektir

Bilindiği gibi bu kavram "doğuştan iyi oluş" ve "kalıtımsal soyluluk" gibi bir anlam yüküne sahiptir

Antik çağ düşünürlerinden Eflatun'da bile izlerini bulabileceğimiz bir kavram olan öjeni, bugünkü asıl kavranış biçimini Nazi ideologlarından sayılan Francis Galton'a borçludur

Onun, 19

yüzyıl sonlarında olgunlaştırdığı, kötü genlerin ayıklanmasıyla toplumun daha nitelikli bireylerden oluşturulabileceğine ilişkin tezi, 1930'lu yıllarda başkalarına esin kaynağı olacak ve daha da kötüsü yaşama geçirilmeye çalışılacaktı

Bu aşamada sorgulanması gereken, genetik alanın ana felsefesinde, "kötü" olan genleri ayırma yoluyla "iyi" olana ulaşma kaygısının, bir başka deyişle öjeni düşüncesinin potansiyel olarak bulunup bulunmadığıdır

Genetik alanıyla ilgili bir başka temel sorun gizlilikle ilgilidir

Genetik bilgi, salt o kişiye ait olamayacak kadar önemli iken ve bu önemini geçiş yolunun özelliğinden alıyorken, hekim ya da karşısındaki ekip bunun sınırlarını nasıl belirleyebilecektir? Akraba ve yakınlar dışındaki kişi ve işveren, sigorta şirketleri gibi kurumların bu bilgiye ulaşma talepleri nasıl karşılanacaktır? Tarama testleri bir başka önemli sorun kümesidir

Alanın tedavi edicilik yönündeki olanakları kısıtlı bir durumdayken, ortadan kaldırılması mümkün olamayan hastalıkların tanısını koymaya çalışmak ne ölçüde akılcı karşılanabilir? İleri yaşlarında kendisinde bir hastalığın ortaya çıkacağı bilgisi, hangi insanın kolayca kaldırabileceği bir yüktür?

İsteğe bağlı düşüklerde genetik alanının etik sorunları arasındadır

Oldukça geniş bir yelpazeye yayılmış biçimde "ortadan kaldırılması gereken genetik geçişli hastalıklar" listeleri hazırlayan bir yaklaşım, bir anlamda "farklılıklara ya da çeşitliliğe dayanamayan" bir anlayışı mı sergilemektedir aslında? İsteğe bağlı düşüklerin fetüsün hangi gelişmişlik düzeyine kadar yapılabilir olduğu i da, moral değerler açısından yeterince tartışılmış görülmemektedir

Genetik bilginin ticari kullanımı, genel olarak, bilimsel bilgi üretiminin ana işlevinin ne olması gerektiğiyle ilgili değerlendirilmesi gereken bir konudur

Bu, bilim insanının toplumsal sorumlulukları, araştırmaları parasal açıdan destekleyenlerle araştırıcı ilişkisi, araştırıcı özerkliğini de kapsayan pek çok temel sorunun tartışılmasını içermektedir

Kopyalama ile ilgili birçok verinin de bu açıdan görülmesi yararlı olacaktır

08-17-2012	#3
Prof. Dr. Sinsi	Etik, Gen-Etik Ve Kopyalanmışlık İşığında Bilimin Üzerine Genetik Alanın Özellikleri: Gen-Etik Genetik alanının dinamik yapısından ve içeriğinin genişleme olanağından yukarıda söz edilmişti Onu etik açısından "özellikli" bir konuma getiren nedir? Bu alan yeni olduğu kadar, söz konusu hızlı ilerleme nedeniyle, çok geniş ve multidisipliner çalışmaların yapıldığı bir nitelik taşımaktadır Bugün pek çok hastalığın genetik temeli bulunmuştur Bulunan nokta tedavi açısından, arzu edilenin çok gerisinde ise de, tanı aşamasında hem herediter, hem de çok etkenli hastalıklar için önemli adımlar atıldığı kabul edilmektedir Tüm bu gelişmelere karşın, alanda, burada yalnızca birkaçına kısaca değineceğimiz, önemli etik sorunların yaşandığı da açıktır Belki de tüm bunların en başında öjeni kavramının tartışılması gelecektir Bilindiği gibi bu kavram "doğuştan iyi oluş" ve "kalıtımsal soyluluk" gibi bir anlam yüküne sahiptir Antik çağ düşünürlerinden Eflatun'da bile izlerini bulabileceğimiz bir kavram olan öjeni, bugünkü asıl kavranış biçimini Nazi ideologlarından sayılan Francis Galton'a borçludur Onun, 19 yüzyıl sonlarında olgunlaştırdığı, kötü genlerin ayıklanmasıyla toplumun daha nitelikli bireylerden oluşturulabileceğine ilişkin tezi, 1930'lu yıllarda başkalarına esin kaynağı olacak ve daha da kötüsü yaşama geçirilmeye çalışılacaktı Bu aşamada sorgulanması gereken, genetik alanın ana felsefesinde, "kötü" olan genleri ayırma yoluyla "iyi" olana ulaşma kaygısının, bir başka deyişle öjeni düşüncesinin potansiyel olarak bulunup bulunmadığıdır Genetik alanıyla ilgili bir başka temel sorun gizlilikle ilgilidir Genetik bilgi, salt o kişiye ait olamayacak kadar önemli iken ve bu önemini geçiş yolunun özelliğinden alıyorken, hekim ya da karşısındaki ekip bunun sınırlarını nasıl belirleyebilecektir? Akraba ve yakınlar dışındaki kişi ve işveren, sigorta şirketleri gibi kurumların bu bilgiye ulaşma talepleri nasıl karşılanacaktır? Tarama testleri bir başka önemli sorun kümesidir Alanın tedavi edicilik yönündeki olanakları kısıtlı bir durumdayken, ortadan kaldırılması mümkün olamayan hastalıkların tanısını koymaya çalışmak ne ölçüde akılcı karşılanabilir? İleri yaşlarında kendisinde bir hastalığın ortaya çıkacağı bilgisi, hangi insanın kolayca kaldırabileceği bir yüktür? İsteğe bağlı düşüklerde genetik alanının etik sorunları arasındadır Oldukça geniş bir yelpazeye yayılmış biçimde "ortadan kaldırılması gereken genetik geçişli hastalıklar" listeleri hazırlayan bir yaklaşım, bir anlamda "farklılıklara ya da çeşitliliğe dayanamayan" bir anlayışı mı sergilemektedir aslında? İsteğe bağlı düşüklerin fetüsün hangi gelişmişlik düzeyine kadar yapılabilir olduğu i da, moral değerler açısından yeterince tartışılmış görülmemektedir Genetik bilginin ticari kullanımı, genel olarak, bilimsel bilgi üretiminin ana işlevinin ne olması gerektiğiyle ilgili değerlendirilmesi gereken bir konudur Bu, bilim insanının toplumsal sorumlulukları, araştırmaları parasal açıdan destekleyenlerle araştırıcı ilişkisi, araştırıcı özerkliğini de kapsayan pek çok temel sorunun tartışılmasını içermektedir Kopyalama ile ilgili birçok verinin de bu açıdan görülmesi yararlı olacaktır