Engelliler Hakkında Herşey

Toplumun önemli bir bölümünü oluşturan engelliler



Özellikle son yıllarda sokak çocukları, engelliler ve engelli hakları gibi konuların basınımızda diğer yıllara nazaran daha fazla yer aldığına şahit oluyoruz Bunu nasıl değerlendiriyorsunuz?

Bazı kavramlar konjonktürel olarak kimi kavram ve konulara göre öncelik arzetmektedir Demokrasi, insan hakları ve çevre

yükselen değerler olarak asrımızın son çeyreğinde gündemi belirleyen kavramlar olmuştur Bu kavramların hepsi bir ülkede insan ve dolayısıyla toplum mutluluğunun, ne ölçüde sağlandığını ortaya koymaktadır Demokrasiye, insan haklarına ve sağlıklı çevreye sahiplik aynı zamanda kalkınmışlığın yani çağdaşlaşmanın da birer göstergesidir Genel anlamda insanın sorunlarıyla ilgilenmek doğal olarak çağdaşlaşma yolunda sergilenen sosyal politikalardan birisidir


Engelliler ve problemleriyle ilgilenmek de çağdaşlaşmanın bir göstergesidir öyleyse


Elbette Bir çağdaşlaşma göstergesidir, çağdaşlaşmanın ta kendisidir Toplumun önemli bir kısmını oluşturan engellilerin eriştiği refah, çağdaşlaşmanın da bir ifadesidir


Engellilere yönelik hizmetler ele alınırken konuya bakış nasıl olmalıdır?


Engelli hizmetleri, sosyal siyaset ve sosyal hizmetler içinde yer almaktadır Aslında sosyal siyaset genel bir kavramdır Sosyal

siyaset toplumun sınıf ve tabakaları arasında ekonomik ve sosyal denge kurmaya çalışır ve bu amacını gerçekleştirirken sosyal

hizmetlerden yararlanır Sosyal hizmet ise, çok genel ve basit anlamıyla yardıma ihtiyacı olan kişilere sunulan hizmettir Bu ayni

veya nakdi olabildiği gibi bir defaya mahsus veya sürekli de olabilir Daha çok yaşlılara, yoksullara ve engellilere verilen

hizmettir


Sosyal politikalardan ekonomik bir fayda beklenmesinin yanında, sosyal hizmetlerin böyle bir getirisi yoktur Aralarında böyle bir karşılık bekleme, beklememe gibi fark vardır

Bu genel kavramların izahından sonra isterseniz engelli nedir, kime denir sorusuna açıklık getirelim


Aslında engelliyi tanıma zor olmadığı için tanıtmak da kolay gelmektedir Ancak kısmi engellileri tanıtmakta biraz gecikebiliriz

Örneğin işitme engelli biri ile, iş sebebiyle konuşma durumunda olmadıktan sonra onu engellsiz olarak algılarız Duygusal

engelliler de kısmen bu örneğe benzerlik arzeder Zihinlerde yerleşmiş şekliyle engelli, eli ayağı olmayan, göremeyen veya

duyamayan kimsedir Bu kimselerin türüne göre kendilerine özgü yardıma ihtiyaçları vardır O halde engelliyi: "Doğuştan veya

sonradan bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini değişik oranlarda kaybetmiş olup da hayatın normal

gereklerine uymayan, korunmaya, bakıma, rehabilitasyon, danışmanlık ve destek hizmetlerine ihtiyacı olan bir kişi" şeklinde

tanımlayabiliriz


Biraz önce insan haklarından söz ettiniz Bilindiği gibi haklar yalnızca istemekle elde edilmiyor, onun bir de yasal boyutu var

Engellilerle ilgili yasal düzenlemeler nelerdir?


Elbette hakların varlığını en güzel şekilde yasalar göstermektedir Bir şeyi istemek yetmiyor, bir yasaya bağlama gerekmektedir

Globalleşme sürecinde dünyada pek çok mevzuat adeta tek ülkede uygulanıyor gibi uygulanmaktadır Ülkeler ekonomilerini

birleştirdikleri gibi yönetimlerini, hukuklarını da birleştirme eğilimine girmişlerdir Uluslararası siyasi ve ekonomik entegrasyonlar neticesinde bir paydada birleşme, ortak hareket etme mecburiyeti doğmaktadır Engellilerin hukukunu gözeten uluslararası düzeyde Çocuk Haklarına Dair Sözleşme, Sakat Kişilerin Hakları Bildirisi, Avrupa Sosyal Şartı, Avrupa Konseyi Kararı ve Uluslararası Çalışma Örgütü 159 nolu sözleşmesinde engellilerle ilgili evrensel düzenlemeler yer almaktadır Aynı ortak paydada yer alan Türkiye, adı geçen evrensel düzenlemelerden, sosyal ve ekonomik yapısı ölçüsünde engellilere yönelik sağlık, eğitim, çevre, konut ve çalışma hayatı ile ilgili olanları bünyesine uyarlamaya çalışmaktadır Bu yönde kendi iç hukukunda

düzenlemelerde bulunmuştur


1982 Anayasasının 5, 17, 42, 50, 56 ve 61'inci maddelerinde çeşitli engelli haklarının anayasal dayanağı görülür Anayasaya

bağlı olarak sağlık, eğitim, sosyal hizmetler, istihdam ve imar konusunda kanun, tüzük, yönetmelik ve tebliğler yayınlamış ve

yürürlüğe konulmuştur


Öyleyse gerekenler yapılıyor diyebilir miyiz?


Şeklen öyle ama bu yönde hukukun oluşturulması tek başına yeterli değildir Bunu şöyle açıklayabiliriz Siz sürücü belgesi

almışsınız ama araba alamıyorsunuz, daha kötüsü arabanızı kullanacak yolunuz yok İşte bu aşamada olayın kaynak boyutu

karşımıza çıkıyor Bunda kişi başına düşen milli gelirin düşüklüğü, işsizlik, enflasyon, gelir dağılımındaki adaletsizlik gibi sorunlar

etken olmaktadır


O zaman engellilerle ilgili olarak aşılması gereken engellerin başında kaynak sıkıntısı yer alıyor


Ulusal gelirimizi göz önüne alacak olursak eğer, bu tesbite varmamız gayet normaldir Zira ülkemizin oldukça zengin olduğundan söz etmemiz yanlış olur kanaatindeyim Ancak bu hep böyle gelir, böyle gider anlamına tabii ki gelmez, gelmemelidir de

Yurdumuzda önemli bir kesimin sağlık güvencesinden mahrum olması, aynı zamanda özürlü sayısındaki artışların sebeplerini

açıklamaya yetmektedir Engelli tanımından da anlaşıldığı üzere engelliliğin önemli nedenlerinden biri de doğum öncesi ve sonrası

olumsuz şartlardır Sosyal güvenliği ve dolayısıyla sağlık güvencesine sahip olmayan ailelerin engelli çocuğa sahip olma ihtimalleri diğerlerine göre daha fazladır


Yani engelliliğin nedenlerinin başında sağlık şartlarının olumsuz olması geliyor, diyebilir miyiz?


Evet Engellilik, doğum öncesi, doğumda ve doğum sonrası oluşan olumsuz şartlardan meydana gelir

Doğum öncesi nedenleri; engelli sayısında önemli paya sahip olan beslenme ve borınmada yetersizlikler, yaygın akraba evliliği,

genetik (ırsi) kalıtım, koruyucu sağlık hizmetlerinden yeterince yararlanamama (aşılama, sağlık kontrollerini yaptırmama,

zamanında tedavi görmeme) şeklinde özetleyebiliriz

Doğum sürecindeki nedenler daha ziyade sağlık personeli yardımı almadan doğum yapmaktan veya doğum esnasındaki

komplikasyonlardan meydana gelmektedir

Doğum sonrası nedenler ise bebeğin sağlıklı olarak doğumundan, hayatının sonuna kadar olan süreçte karşılaştığı olumsuz fiziki,

kimyasal, biyolojik, sosyal ve çevresel faktörlerdir

Doğum öncesi nedenlerin bir kısmı doğum sonrası evrede de görülür Bunların dışında daha çok ev, iş ve trafik kazaları, nükleer kazalar, yanlış teşhis ve tedaviler; özürlülüğü artıran nedenlerdir


Dünyada ve ülkemizdeki engelli sayısı hakkında bilgi verebilir misiniz?


Engelli sayısı hakkında kesin bir rakam vermek bugün için oldukça zor Daha ziyade Birleşmiş Milletler Dünya Sağlık

Örgütü'nün (WHO) belirlediği %10-15 gibi oranlar bilgi bakımından kullanılmaktadır WHO dünya nüfusunun %10'unu

engellilerin oluşturduğunu kabul etmektedir Bu rakam gelişmişlik düzeyine bağlı olarak artmakta veya azalmaktadır Dünya

nüfusunu 65 milyar kabul edersek, dünyada 650 milyon özürlü olduğu sonucu ortaya çıkmaktadır Bu hesaba göre gelişmekte

olan ülkeler gurubunda olduğundan Türkiye'de %12 oranı üzerinden 7 milyon civarında engelli vardır diyebiliriz

Ülkemizde guruplarına göre engelli dağılımı nasıl?


WHO'nun belirlediği orana göre Türkiye'deki engelli dağılımı şöyledir


Görme %02 125000

İşitme %06 377000

Ortopedik %14 880000

Zihinsel % 2 1450000

Konuşma %35 2200000

Diğerleri %43 3000000


Eldeki verilerden de anlaşılacağı üzere ülkemizde 7 milyonu aşkın özürlü bulunmaktadır Diğerleri grubuna; sürekli hasta olanlar, uyumsuzlar ve muhtaç olanlar girmektedir


Bu rakamlar oldukça ürkütücü görünüyor


Elbette ürkütücüdür Kalkınmasını sağlayamamış, akraba evliliğinin yaygın olduğu, her saat başında bir trafik kazasının olduğu ve yılda üç bin kişinin iş kazası neticesinde iş göremez derecede sakat kaldığı, yetersiz barınma ve beslenmenin yanısıra ana çocuk sağlığı alanında istenilen başarıyı yakalayamama ve yıllardır süregelen terörle birlikte ülkemiz adeta bir sakatlar ülkesi görünümü arzetmektedir Ancak tesellimiz, tümünün ağır derecede engelli ve yardıma muhtaç olmamalarıdır Bilindiği gibi pek çok engelli, sağlamların bile üstesinden gelemediği konularda başarıya imza atmışlardır


Örnek verebilir misiniz?


İlk aklıma gelenlerden ABD eski başkanı Eisenhover, ünlü fizik teorisyeni İngiliz Stephan Hawking, ismini şu anda

hatırlayamadığım İngiltere eğitim bakanı, halk ozanı Aşık Veysel, ünlü yazar Cemil Meriç'i sayabilirim

Burada şunu da hatırlatmakta fayda görüyorum Engelli her zaman yardıma muhtaç kimse anlamına gelmemelidir %40

oranından fazla engele sahip olanlar engelli kontenjanından yararlanabilmektedirler


Engellilerin problemlerini genel olarak nasıl açıklarsınız?


İnsanlar birbirlerinin aynı olmayıp her kişi kendine özgüdür Bu açıdan bakınca her engellinin diğerinden farklı istekleri olur

Sorunları kişiselleştirmek konuyu toparlamaya engel teşkil edeceğinden belirli ortak paydada toplamak daha akılcı olur

Herkesin sağlık ve eğitim konusunda kendine göre problemleri olduğu için, bu onları da kapsamaktadır Ancak kullanılan

yöntem değişmektedir Yaklaşık iki milyon engellinin sosyal güvenceden yoksun olduğu kanaatindeyiz 2022 SSK gereğince

verilmekte olan aylık altı milyon gelirin günün şartlarında ne kadar önemi vardır Bugün engelli otuz beş bin öğrenci özel

eğitimden yararlanmaktadır Bu oran oldukça düşüktür Eğitime yönelik hizmetlerin yoğunlaştırılması gerekmektedir Engelli

bireyin meslek sahibi olması bir bakıma aldığı eğitime bağlı olmaktadır Yetişkin engellilerin en önemli sorununu, istihdam konusu teşkil etmektedir İşsizlik ülkemizin başta gelen problemleri arasında olup, engellilerin istihdamını da olumsuz olarak etkilemektedir Engelliler için ayrılan yüzde ikilik kontenjanın yüzde üçe çıkarılması bile soruna çözüm getirmeye yetmemektedir


Engellilerin sosyal yaşamın gereklerini yerine getirme yönünde bir takım istekleri vardır Bunlar ulaşım, konut ve diğer sosyal

mekan ve araçlara ilişkindir Yolların, merdiven, asansör, banyo ve tuvalet gibi yerlerin, engellilerin kullanımına elverişli hale

getirilmesi yönünde çalışmalar yapılmalıdır Bu gibi yerlerin düzenlenmesine ilişkin çalışmaların başlatılmış olması oldukça

sevindiricidir


Ülkemizin mevcut şartları göz önüne alındığında yapılması gerekenler ile ilgili neler söyleyebilirsiniz?


Bu yaptığımız açıklamalardan engellilerin çok kötü şartlarda hayatlarını sürdürdükleri sonucu çıkarılmasın Elbette iyi şeyler de yapılıyor ama, iyi diye bildiğimiz güzel uygulamaların güncelleştirilmesini, daha güzele, en güzele ulaşmasını temenni etmekteyiz

Mesela koruyucu sağlık hizmetlerini yaygınlaştırmak gerekmektedir Engelli ihtiyaçlarının yerinde karşılanması için sivil toplum örgütleri şeklinde kurulmuş bulunan dernek, vakıf, federasyonlara proje, danışmanlık ve yer temini konusunda katkılar sağlanmalıdır Devletin özürlü kesime yapacağı yardım ve hizmetlerin yerel yönetimler eliyle yapılmasına geçilmelidir Onların iş ve yuva kurmalarını sağlamak üzere hibe ve uzun vadeli krediler verilmelidir Tabi bunlara benzer daha pekçok proje üretilebilir