Travma Tedavisinde Emdr Yöntemi

**Prof. Dr. Sinsi** · 08-17-2012

Son yıllarda geliştirilen özgül psikoterapi tekniklerinden biri de kısaca EMDR olarak adlandırılan ve travmatik yaşantılarla ilgili genellikle olumsuz duygu ve düşünceleri zihinde yeniden işlemden geçirmeye dayanan bir yöntemdir

Göz Hareketleri Eşliğinde Duyarsızlaştırma ve Yeniden Proses Etme adını taşıyan bu teknik kısaca Ingilizce adının baş harfleri (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) ile anılmaktadır

Kaliforniyalı bir psikolog olan Francine Shapiro tafarından 1987 yılından bu yana geliştirilmiştir

Halen bir çok ülkede binlerce terapist tarafından başarı ile kullanılmakta fakat ülkemizde görece az bilinmektedir

Bu standart yöntem travmatik yaşantılara uğrama sonucunda genellikle bellekte dağınık bir biçimde kalan anıları birleştirme gözden geçirme ve kişinin kendine verdiği değer duygusundaki azalmayı yeniden zihin süzgeçinden geçirme olanağını veren bir yaklaşımdır

Bu teknik psikodinamik ve davranışsal yöntemleri özgün biçimde birlikte kullanmaktadır

Ancak tüm bu yöntemlerden daha hızlı biçimde olumlu sonuç alınabilmektedir

EMDR sırasında beynin bilateral olarak uyarılmasının niçin psikoterapiyi kolaylaştırdığı tam olarak bilinmemektedir

Ancak tedavide asıl etkiyi yapanın göz hareketlerinden çok uygulanan görüşme protokolü olduğu düşünülebilir

Bilateral uyartının işlemi kolaylaştırıcı inhibisyonları ve anksiyeteyi azaltıcı etkileri olduğu gözlenmektedir

Günümüze dek EMDR nin etkinliği konusunda 13 tane kontrollü çalışma yapılmış ve travma sonrası stres bozukluklarında etkili bir yöntem olduğu anlaşılmıştır

61 kontrollü tedavi çalışmasının incelendiği bir metaanaliz çalışmasında (2) 6 değişik teknik arasında EMDR ve davranış tedavisi eşit derecede etkili bulunmuş fakat EMDR nin daha kısa sürede aynı tedavi sonucuna ulaştığı saptanmıştır

EMDR kimlere uygulanır?

Travmatik yaşam deneyimlerine bağlı ruhsal bozukluklarda endikedir

Ancak bir ruhsal bozukluğun travmatik kökeni olup olmadığının saptanması konunun uzmanı olmayan için kolay değildir

Travma sonrası stres bozukluğu gibi açık ve tipik durumlar dışında bir çok kişi bu gibi yaşam deneyimlerini yol açtığı sıkıntı utanç suçluluk duygusu ve psikiyatristten çekinme gibi nedenlerle anlatmaktan kaçınır

Ya da onların travmatik deneyimler olarak iç dünyasında yarattığı etkinin tam olarak farkında değildir

Onun yerine klinik tabloya tedaviye dirençli depresyon sınırda kişilik bozukluğu belirtileri dissosiyatif bozuklukbsomatizasyon konversiyon bozukluğu fobik bozukluk panik nöbetleriyeme bozukluğumadde bağımlılığı narsistik kişilik özellikleri bağımlı kişilik özellikleri gibi çok çeşitli sendromlar egemen olur

Kimi zaman ise hipertansiyon deri hastalıkları kolit gibi psikosomatik hastalıklar ortaya çıkar

Ancak bu tabloların arkasında travma kökeninin belirlenmesi özgül psikoterapiyi olanaklı kılar

Travmatik etken uzun yıllar önce gerçekleşmiş olabileceği gibi EMDR son bir kaç ay içersinde gerçekleşmiş olaylar nedeni ile koruyucu olarak da kullanılabilir

Bazı durumlarda EMDR uygulanmaz

Psikotik bozukluklar organik beyin sendromu bunlar arasındadır

Hastanın travmatik olaylarla ilgili duygularına tahammül edemeyecek kadar zayıf ve instabil olması halinde de EMDR uygulanmaz

Heyecanlanmanın olumsuz etkisi nedeniyle instabil koroner kalb hastalığı dekompanse hipertansiyon gibi durumlar sorun yaratabilir

Dekolman tehdidi gibi bazı göz hastalıklarında ardısıra göz hareketleri yapılması sakıncalı olabilir; ancak bu gibi kişilerde EMDR dokunsal ya da işitsel uyartılar kullanılarak yürütülebilir

Travmatik yaşantılar nelerdir?

Bu gibi durumlar erişkinlik yaşamında karşılaşılan tekil olaylar olabileceği gibi (koca dayağı aşağılanmatrafik kazası deprem fiziksel hastalık geçirme savaş koşullarında bulunma vb

) daha karmaşık travmatik olaylar da olabilir; çocukluk çağında dövülme aşağılanma cinsel tacize maruz kalma ana baba arası geçimsizliğe tanık olma anne ya da babanın hastalığına tanık olma gibi

Travmatik olayı kısa süre önce geçirmiş kişilerde de koruyucu amaçla kullanılabilir

Kişinin geçmişindeki travmatik olayların farkedilebilmesi için psikiyatristin bu gibi bilgileri dinlemeye açık olduğunu belli etmesi önemlidir

Çoğu kişi utanma psikiyatristin katı muamelesinden çekinme anlayış görmeyeceğini düşünme ya da yeniden travmatize olmaktan korkma gibi nedenlerle bu bilgileri ilk aşamada vermeyebilmektedir

Ancak psikiyatriste düzenli devam edildiğinde ve sabırla beklendiğinde hastanın güven duymaya başlamasına koşut olarak tedavide yararlı olabilecek bu gibi bilgiler paylaşılabilmektedir

Kim EMDR tedavisini uygulayabilir?

EMDR psikoterapist olan kişilerce uygulanabilir

Ancak Uluslararası EMDR Enstitüsü denetiminde yetkili enstitülerce verilmiş uygulamalı ve kuramsal kurslara katılım ve diploma alma gereklidir

Ayrıcapsikoterapist tedaviyi uyguladığı kişideki psikiyatrik bozukluk konusunda bilgili ve deneyimli olmalıdır

Özellikle dissosiyatif bozukluklar konuyu bilmeyen profesyoneller için EMDR tedavisi sırasında sorunlara yol açar

Uygulama nasıl yapılmaktadır?

Çalışma genellikle 5-10 görüşme sürmektedir

Ancak 1-2 görüşme ile çarpıcı derecede iyi sonuçlar alındığı dahi görülmektedir

Tedavi sekiz evreden oluşur: Anamnez alma ve tedavinin planlanması hastanın stabilize edilmesi ve hazırlanması travmanın değerlendirilmesi duyarsızlaştırma ve proses etme olumlu düşünceyi pekiştirme bedendeki duyuların gözden geçirilmesi kapanış ve kontrol muayeneleri

Bu sekiz evrenin hepsi yapılmadığında tedavi eksik kalabilir

Yöntemin işleme biçimi

Her travmatik olay kişinin zihninde travmayla ilgili bir network oluşturur

Bu network anılar düşüncelerduygular ve çeşitli davranış eğilimlerinden oluştur

Psikoterapide bu networke nasıl nüfuz edileceği araştırılır

Bu network üzerinde EMDR tedavisi sırasında çalışılacak ve değişiklik yapılacaktır

Bu networke giriş için bir travmatik anı ele alınır

Bu anı kişinin gözönüne getirdiği bir sahne bu sahne ile ilgili olumsuz bir düşünce (genellikle kişinin kendine verdiği değeri azaltan nitelikte bir düşüncedir) ve bedende hissedilen bir duygudan oluşur

Duyarsızlaştırma ve proses etme evresinde böyle bir anı zihne getirilir ve onunla ilgili çeşitli duygu parçacıkları ve anı parçacıkları uyandırılır

Görüşme sırasında her kısa bölümden sonra kişinin terapistin parmağını izlemesi yolu ile 15-20 kez iki yana bakması istenir

Bu bilateral uyartı verme işlemidir

İşitsel veya taktil uyartılarla da aynı işlem yapılabilir

Bunu izleyen dakikalarda kişinin zihninde enformasyon işleme sistemi bazı tepkiler üretir

Travmatik anı silikleşebilir bir çağrışımlar dizisi ortaya çıkabilir (düşünce ya da imgeler üzerinden olabilir) bir duygu boşalması (abreaksiyon) oluşabilir

Anıların yoğun biçimde hücum etmesi ya da blokaj gibi süreci güçleştiren tepkiler de olabilir

Bütün bu süreçler sonrasında anının yol açtığı gerilim giderek zayıflar

Bu gerilim tamamen kalktıktan sonra anı ile ilgili olarak arzu edilen bir olumlu düşünce üzerinde çalışılır

Aynı prosedürü olumlu düşünce kalıbı üzerinde de tamamlanmasından sonra bedende hissedilen duygular taranır ve onlarla ilgili çağrışımlar da incelenir

Bu prosedür geçmişteki anılar şimdiki ve gelecekteki olası durumlar için de yapılabilir

Genellikle birkaç anı üzerinde çalışılması yeterli olmakta bu sırada elde edilen iyilik hali jeneralize olmaktadır

Her görüşmenin ilk ve son bölümlerinde o gün ele alınan materyalle ilgili olarak hastayla tartışma yapılması yararlıdır

Böylece o gün elde edilen bilginin unutulması ya da zihinden silinmesi önlenmiş olur

08-17-2012	#1
Prof. Dr. Sinsi	Travma Tedavisinde Emdr Yöntemi Son yıllarda geliştirilen özgül psikoterapi tekniklerinden biri de kısaca EMDR olarak adlandırılan ve travmatik yaşantılarla ilgili genellikle olumsuz duygu ve düşünceleri zihinde yeniden işlemden geçirmeye dayanan bir yöntemdir Göz Hareketleri Eşliğinde Duyarsızlaştırma ve Yeniden Proses Etme adını taşıyan bu teknik kısaca Ingilizce adının baş harfleri (Eye Movement Desensitization and Reprocessing) ile anılmaktadır Kaliforniyalı bir psikolog olan Francine Shapiro tafarından 1987 yılından bu yana geliştirilmiştir Halen bir çok ülkede binlerce terapist tarafından başarı ile kullanılmakta fakat ülkemizde görece az bilinmektedir Bu standart yöntem travmatik yaşantılara uğrama sonucunda genellikle bellekte dağınık bir biçimde kalan anıları birleştirme gözden geçirme ve kişinin kendine verdiği değer duygusundaki azalmayı yeniden zihin süzgeçinden geçirme olanağını veren bir yaklaşımdır Bu teknik psikodinamik ve davranışsal yöntemleri özgün biçimde birlikte kullanmaktadır Ancak tüm bu yöntemlerden daha hızlı biçimde olumlu sonuç alınabilmektedir EMDR sırasında beynin bilateral olarak uyarılmasının niçin psikoterapiyi kolaylaştırdığı tam olarak bilinmemektedir Ancak tedavide asıl etkiyi yapanın göz hareketlerinden çok uygulanan görüşme protokolü olduğu düşünülebilir Bilateral uyartının işlemi kolaylaştırıcı inhibisyonları ve anksiyeteyi azaltıcı etkileri olduğu gözlenmektedir Günümüze dek EMDR nin etkinliği konusunda 13 tane kontrollü çalışma yapılmış ve travma sonrası stres bozukluklarında etkili bir yöntem olduğu anlaşılmıştır 61 kontrollü tedavi çalışmasının incelendiği bir metaanaliz çalışmasında (2) 6 değişik teknik arasında EMDR ve davranış tedavisi eşit derecede etkili bulunmuş fakat EMDR nin daha kısa sürede aynı tedavi sonucuna ulaştığı saptanmıştır EMDR kimlere uygulanır? Travmatik yaşam deneyimlerine bağlı ruhsal bozukluklarda endikedir Ancak bir ruhsal bozukluğun travmatik kökeni olup olmadığının saptanması konunun uzmanı olmayan için kolay değildir Travma sonrası stres bozukluğu gibi açık ve tipik durumlar dışında bir çok kişi bu gibi yaşam deneyimlerini yol açtığı sıkıntı utanç suçluluk duygusu ve psikiyatristten çekinme gibi nedenlerle anlatmaktan kaçınır Ya da onların travmatik deneyimler olarak iç dünyasında yarattığı etkinin tam olarak farkında değildir Onun yerine klinik tabloya tedaviye dirençli depresyon sınırda kişilik bozukluğu belirtileri dissosiyatif bozuklukbsomatizasyon konversiyon bozukluğu fobik bozukluk panik nöbetleriyeme bozukluğumadde bağımlılığı narsistik kişilik özellikleri bağımlı kişilik özellikleri gibi çok çeşitli sendromlar egemen olur Kimi zaman ise hipertansiyon deri hastalıkları kolit gibi psikosomatik hastalıklar ortaya çıkar Ancak bu tabloların arkasında travma kökeninin belirlenmesi özgül psikoterapiyi olanaklı kılar Travmatik etken uzun yıllar önce gerçekleşmiş olabileceği gibi EMDR son bir kaç ay içersinde gerçekleşmiş olaylar nedeni ile koruyucu olarak da kullanılabilir Bazı durumlarda EMDR uygulanmaz Psikotik bozukluklar organik beyin sendromu bunlar arasındadır Hastanın travmatik olaylarla ilgili duygularına tahammül edemeyecek kadar zayıf ve instabil olması halinde de EMDR uygulanmaz Heyecanlanmanın olumsuz etkisi nedeniyle instabil koroner kalb hastalığı dekompanse hipertansiyon gibi durumlar sorun yaratabilir Dekolman tehdidi gibi bazı göz hastalıklarında ardısıra göz hareketleri yapılması sakıncalı olabilir; ancak bu gibi kişilerde EMDR dokunsal ya da işitsel uyartılar kullanılarak yürütülebilir Travmatik yaşantılar nelerdir? Bu gibi durumlar erişkinlik yaşamında karşılaşılan tekil olaylar olabileceği gibi (koca dayağı aşağılanmatrafik kazası deprem fiziksel hastalık geçirme savaş koşullarında bulunma vb) daha karmaşık travmatik olaylar da olabilir; çocukluk çağında dövülme aşağılanma cinsel tacize maruz kalma ana baba arası geçimsizliğe tanık olma anne ya da babanın hastalığına tanık olma gibi Travmatik olayı kısa süre önce geçirmiş kişilerde de koruyucu amaçla kullanılabilir Kişinin geçmişindeki travmatik olayların farkedilebilmesi için psikiyatristin bu gibi bilgileri dinlemeye açık olduğunu belli etmesi önemlidir Çoğu kişi utanma psikiyatristin katı muamelesinden çekinme anlayış görmeyeceğini düşünme ya da yeniden travmatize olmaktan korkma gibi nedenlerle bu bilgileri ilk aşamada vermeyebilmektedir Ancak psikiyatriste düzenli devam edildiğinde ve sabırla beklendiğinde hastanın güven duymaya başlamasına koşut olarak tedavide yararlı olabilecek bu gibi bilgiler paylaşılabilmektedir Kim EMDR tedavisini uygulayabilir? EMDR psikoterapist olan kişilerce uygulanabilir Ancak Uluslararası EMDR Enstitüsü denetiminde yetkili enstitülerce verilmiş uygulamalı ve kuramsal kurslara katılım ve diploma alma gereklidir Ayrıcapsikoterapist tedaviyi uyguladığı kişideki psikiyatrik bozukluk konusunda bilgili ve deneyimli olmalıdır Özellikle dissosiyatif bozukluklar konuyu bilmeyen profesyoneller için EMDR tedavisi sırasında sorunlara yol açar Uygulama nasıl yapılmaktadır? Çalışma genellikle 5-10 görüşme sürmektedir Ancak 1-2 görüşme ile çarpıcı derecede iyi sonuçlar alındığı dahi görülmektedir Tedavi sekiz evreden oluşur: Anamnez alma ve tedavinin planlanması hastanın stabilize edilmesi ve hazırlanması travmanın değerlendirilmesi duyarsızlaştırma ve proses etme olumlu düşünceyi pekiştirme bedendeki duyuların gözden geçirilmesi kapanış ve kontrol muayeneleri Bu sekiz evrenin hepsi yapılmadığında tedavi eksik kalabilir Yöntemin işleme biçimi Her travmatik olay kişinin zihninde travmayla ilgili bir network oluşturur Bu network anılar düşüncelerduygular ve çeşitli davranış eğilimlerinden oluştur Psikoterapide bu networke nasıl nüfuz edileceği araştırılır Bu network üzerinde EMDR tedavisi sırasında çalışılacak ve değişiklik yapılacaktır Bu networke giriş için bir travmatik anı ele alınır Bu anı kişinin gözönüne getirdiği bir sahne bu sahne ile ilgili olumsuz bir düşünce (genellikle kişinin kendine verdiği değeri azaltan nitelikte bir düşüncedir) ve bedende hissedilen bir duygudan oluşur Duyarsızlaştırma ve proses etme evresinde böyle bir anı zihne getirilir ve onunla ilgili çeşitli duygu parçacıkları ve anı parçacıkları uyandırılır Görüşme sırasında her kısa bölümden sonra kişinin terapistin parmağını izlemesi yolu ile 15-20 kez iki yana bakması istenir Bu bilateral uyartı verme işlemidir İşitsel veya taktil uyartılarla da aynı işlem yapılabilir Bunu izleyen dakikalarda kişinin zihninde enformasyon işleme sistemi bazı tepkiler üretir Travmatik anı silikleşebilir bir çağrışımlar dizisi ortaya çıkabilir (düşünce ya da imgeler üzerinden olabilir) bir duygu boşalması (abreaksiyon) oluşabilir Anıların yoğun biçimde hücum etmesi ya da blokaj gibi süreci güçleştiren tepkiler de olabilir Bütün bu süreçler sonrasında anının yol açtığı gerilim giderek zayıflar Bu gerilim tamamen kalktıktan sonra anı ile ilgili olarak arzu edilen bir olumlu düşünce üzerinde çalışılır Aynı prosedürü olumlu düşünce kalıbı üzerinde de tamamlanmasından sonra bedende hissedilen duygular taranır ve onlarla ilgili çağrışımlar da incelenir Bu prosedür geçmişteki anılar şimdiki ve gelecekteki olası durumlar için de yapılabilir Genellikle birkaç anı üzerinde çalışılması yeterli olmakta bu sırada elde edilen iyilik hali jeneralize olmaktadır Her görüşmenin ilk ve son bölümlerinde o gün ele alınan materyalle ilgili olarak hastayla tartışma yapılması yararlıdır Böylece o gün elde edilen bilginin unutulması ya da zihinden silinmesi önlenmiş olur