Türk Dilbilgisi Ve Kuralları

B KELİMELER ARASINDAKİ ANLAM İLİŞKİLERİ


1 EŞ ANLAMLI KELİMELER


Yazılış ve okunuş bakımından farklı fakat anlamca aynı olan kelimelerdir Bu tür kelimeler birbirlerinin yerini tutabilir Anlamdaş kelimelerin birisi genelde yabancı kökenlidir


kıymet - değer

cevap - yanıt

sene - yıl

medeniyet - uygarlık

imkân - olanak

acele - ivedi

zelzele - deprem

yoksul - fakir

misafir - konuk

sınav - imtihan

yöntem - metot

mesele - sorun

fiil - eylem

kelime - sözcük

vasıta - araç


Fakat bazı durumlarda anlamdaş kelimeler birbirinin yerini tutamaz: “kara bahtlı” kelime grubunda “kara” kelimesinin yerine “siyah” kelimesini kullanamazsınız Çünkü iki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş veya yakın anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir


Türkçe kelimeler arasında da eş anlamlılık olabilir:


deprem-yer sarsıntısı-zelzele,


kimi zaman-ara sıra-zaman zaman-arada bir-bazen



2 YAKIN ANLAMLI KELİMELER


Yazılışı ve okunuşu farklı olan, anlamdaş gibi göründüğü hâlde birbirinin yerini tamamen tutamayan, yani aralarında anlam ayrıntısı bulunan kelimelerdir Bunlar çoğunlukla Türkçe kelimelerdir


göndermek-yollamak, bezmek-bıkmak-usanmak, dilemek-istemek, çevirmek-döndürmek, söylemek-demek-konuşmak, eş-dost, hısım-akraba, bakmak-seyretmek,


Kardeşim sana küsmüş


Kardeşim sana kırılmış


Kardeşim sana gücenmiş


Kardeşim sana darılmış


Birinci cümlede bir "kesinlik ve aşırılık" anlamı, ikinci cümlede bir "esneklik, hatta hoşgörü" anlamı, üçüncü cümlede "üzülmek" anlamı, dördüncü cümlede "gücenip görüşmez olmak" anlamı vardır


Ben her sorunla başa çıkarım (baş etmek)


Bu kadar yürekten çağırma beni (candan)


Davranışları hiçbir zaman içtenlikli değildi (yürekten, candan)


Yaptığı işi önemsemiyordu (özen göstermiyordu)



3 ZIT ANLAMLI KELİMELER


Anlamca birbirinin karşıtı olan kelimelerdir


Siyah-beyaz, uzun-kısa, aşağı-yukarı, ileri-geri, var-yok, gelmek-gitmek,


Tüm kelimelerin zıt anlamlısı yoktur Eylemlerde de durum aynıdır Bir eylemin olumsuzu o eylemin karşıtı satılmaz


“sevinmek” karşıtı sevinmemek değil “üzülmek”tir


Kelimeler arasındaki karşıtlık cümledeki kullanıma göre değişir


“doğru” kelimesinin zıt anlamlısı bir cümlede “eğri” olurken, diğerinde “yanlış” olabilir


İki kelimenin (kökeni ne olursa olsun) anlamdaş, yakın anlamlı veya zıt anlamlı olabilmesi için aynı anlam özelliğini taşımaları gerekir Meselâ, siyah ile beyaz, ancak ikisi de gerçek (temel) anlamda oldukları zaman zıt anlamlı olurlar Hafif olmayan anlamındaki “ağır” kelimesinin ağır olmayan anlamındaki “hafif”le zıt anlamlı olabilmesi için ikisinin de gerçek (temel) anlamda kullanılması gerekir



4 EŞ SESLİ KELİMELER


Yazılışı ve okunuşu aynı olduğu hâlde anlamları farklı olan kelimelerdir Bunlar yalın hâlde olabildikleri gibi ek almış hâlde de olabilirler Şiirde cinas olarak kullanılır ve cinaslı kafiye yapılır


Gül: 1 çiçek, 2 gülmekten emir


Kır: 1 kırsal alan, 2 kırmaktan emir, 3 beyaz


Yazma: 1 baş örtüsü, 2 yazmaktan olumsuz emir, 3 yazma işi


Ek almış kelimelerle, ek almış ve almamış kelimeler arasında da eş seslilik söz konusudur Bu ekler görevce farklı ekler de olabilir:


Siyah anlamındaki “kara” ile “kar-a” (-a: yönelme hâl eki) gibi


“Oyuncakları olmuş çocukların kurşunlar”


“Zalimler her saat taze fidanları kurşunlar”


Neden kondun a bülbül kapımdaki asmaya


Ben yarimden vazgeçmem götürseler asmaya


“hala” ve “hâlâ”, “kar” ve “kâr”, “adet” ve “âdet” kelimeleri eş sesli değildir Okunuşları ve anlamları farklıdır